Kara-Koyunlu Devleti’nde Silah Teknolojisi: Orduda Kullanılan Silah ve Teçhizat

Kara-Koyunlular, yaklaşık bir asır boyunca Doğu ve Güneydoğu Anadolu, İran, Irak ve Kafkasya’da hâkimiyet kurdular. Birçok alanda selefleri Celâyirli ve Timurluların teşkilât yapısından etkilendikleri gibi silah teknolojisinde de bu devletlerin mirasını sürdürdüler. Konar-göçer hafif süvarili askeri yapısı ile Ortaçağın geleneksel silah ve teçhizatlarından yararlanarak bu coğrafyada hâkim güç haline geldiler. Başlangıçta hafif süvari esasına dayanan bozkır savaşçı tipi, zamanla ağır silahlar ve muhasara araçları ile donatıldı. Bu çalışmada XV. yüzyıl itibariyle Doğu Anadolu ve İran coğrafyasında önemli muharip güç haline gelen Kara-Koyunluların, seleflerinden intikal eden klasik silah ve teçhizatların üretimi, üretim mekânları, kullanımı ve silah tipolojilerinin askeri teşkilâttaki uygulama alanları tarihi kaynaklar ışığında değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Kara-Koyunlular, Askeri Teşkilât, Hafif Silahlar, Ağır Silahlar

Weapon Technology in the Qara-Qaraqoyunlu: Weapons and Equıpment Used in the Army

The Qara-Qoyunlu dominated Eastern and Southeastern Anatolia; Iran, Iraq, and the Caucasus for nearly a century. In many areas, they were influenced by the organizational structure of their predecessors, Celayirli and Timurids, and continued the legacy of these states in weapon technology. It became the dominant power in this geography by making use of the traditional weapons and equipment of the Middle Ages with their military structure with a nomadic light cavalry. The steppe warrior type, initially based on light cavalry, has been equipped with heavy weapons and siege vehicles over time. In this study, it will be evaluated in the light of historical sources that the production sites, usage, and application areas of weapon typologies in the military organization of the classical weapons and equipment, which were inherited from their predecessors, of the Qara-Qoyunlu, which became an important combat power in the Eastern Anatolia and Iran geography.

Keywords:

Qara-Qoyunlu’s, Military Organization, Small Arms Weapons, Heavy Arms Weapons.,

PDF

___

Abbas el-Azzâvî el-Mehâmî, Tarihü’l Irak Beyne İhtilâleyn İhtilâleyn el-Hükûmetü’l-Türkmâniyye, Dâru’l-Arabiyyetû’l-Mavsuât, Bağdad, 1939, c. III.
Abdulhüseyin Nevai, Esnâd ve Mukâtebât-ı Tarihî-yi İran ez Timur ta Şâh İsmail, Bungah-ı Tercüme ve neşr-i kitap, Tahran, 1341/1962.
Abdullah b. Fethullah el-Bağdadî, el-Düvelü’l-İslamiyye fî el-Şark (Tarihü’l Gıyasi), Tah. Târık Nâfi‘ el-Hamdânî, Dâr ve Mektebetü'l-Hilâl, Beyrut, 2010.
Abdurrezzak-i Semerkandî, Matla‘-ı Sa‘deyn ve Mecma‘-ı Bahreyn, Nşr. Abd’ul-Hüseyin Nevâî, Pejûhişgâh-ı Ulum-i İnsanı ve Muta’alat-ı Ferhengi, Tahran: 1383/2004, c. II/I-II/II.
Abdülkadir Özcan, “Lağımcı Ocağı”, TDVİA, TDV Yayınları, Ankara, 2003. Cilt 27, Ss. 49-50.
Ahmet N. Özdal, Türklerin Savaş Sanatı, Timaş Yayınları, İstanbul, 2019.
Altan Çetin, Memlûk Devletinde Askerî Teşkilât, Eren Yayıncılık, İstanbul, 2007.
Aydın Usta, “Zırh”, TDVİA, TDV Yayınları, İstanbul, 2013. Cilt. 44, Ss. 391-394.
Ayşe Atıcı Arayancan, Karakoyunlu Hükümdarlarından Cihânşah ve Dönemi (Siyaset-Teşkilat-İktisad-Din ve Kültür) 1438-1467, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010.
Basibrinalı Adday, Basibrinalı Adday Vakayinamesi, Terc. Kutlu Akalın, Peywend Yayınları, İstanbul, 2015. Ca’ferî b. Muhammed el-Hüseynî, Târîh-i Kebîr (Tevârîh-i Enbiyâ ve Mülûk), Terc. İsmail Aka, TTK Yayınları, Ankara, 2011.
Ensar Macit, Timurlu Devleti’nin Askerî Teşkilatı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
Erkan Göksu, Okla Yükselen Millet, Okçular Vakfı Yayınları, İstanbul, 2018.
Erkan Göksu, Türk Kültüründe Silah, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2015.
Faruk Sümer, “Kara-Koyunlular”, İA, MEB Yayınevi, Eskişehir, 2001, Cilt 6, Ss. 292-305.
Faruk Sümer, Kara Koyunlular (Başlangıçtan Cihan-Şah’a Kadar), TTK Yayınları, Ankara, 1992.
Ferdinand D. Lessing, Moğolca-Türkçe Sözlük, Terc. Günay Karaağaç, TDK Yayınları, Ankara, 2017.
Feridun Bey, Münşeatu’s-Salatin, Takvimhane-i Âmire, İstanbul, 1274/1858.
Gerhard Doerfer, Turkische und Mongolische Elemente im Neupersischen, Franz Steiner Verlag, Wiesbaden, 1963, c. I.
Gıyasüddin Hondmir, Habîbu’s-Siyer, Yay. Celâleddin Humâyî, İntişarat-ı Hayyam, Tahran, 1333/1954, c. III-IV.
Hafız Abrû, Cografya-yı Hafız Abrû, Tas. Sâdık Seccâdî, Ayine-i Mirâs, Tahran, 1378/1999, c. II.
Hafız Abrû, Zeyli Camiü’t Tevârih-i Reşidî, nşr. Hanbaba Beyanî, Çaphane-yi İlmi, Tahran, 1317/1938.
Hafız Abrû, Zübdetü’t-Tevârîh-i Bâysungurî, Yay. Seyyid Kemâl Hac Seyyid Cevadi, Sazman-ı Çap ve İntişarat-ı Vezaret-i Ferheng ve İrşad-ı İslami, Tahran, 1380/2001, c. III-IV.
Hasan-ı Rumlu, Ahsenü’t- Tevârîh, Nşr. Abdul-Hüseyin Nevâî, İntişarat-ı Esatir, Tahran 1389/2010, c. I-II; Terc. Mürsel Öztürk, TTK Yayınları, Ankara, 2006.
Hrand D. Andreasyan, “XIV ve XV. Yüzyıl Türk Tarihine Ait Ufak Kronolojiler ve Kolofonlar”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi 3, 1973. Ss. 83-149.
İbrahim Duman, Büyük Selçuklu Ordusunda Kullanılan Savaş Aletleri, Selenge Yayınları, İstanbul, 2020.
İlhan Erdem, “Ak-Koyunlu ve Kara-Koyunlu Ordularına Genel Bir Bakış”, A.Ü.DTCF Tarih Araştırmaları, 24/37, Ankara 2005. Ss. 57-77.
İlhan Erdem-Kâzım Paydaş, Ak-Koyunlu Devleti Tarihi Siyaset-Teşkilat-Kültür, Bileşik Yayınevi, Ankara, 2007.
İsmail Aka, Mirza Şahruh ve Zamanı, TTK Yayınları, Ankara, 1994.
İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Devleti Teşkilatına Medhal, TTK Yayınları, Ankara, 1988.
John E. Woods, 300 Yılık Türk İmparatorluğu Akkoyunlular, Terc. Sibel Özbudun, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1993.
Josaphat Barbaro, Anadolu’ya ve İran’a Seyahat, Terc. Tufan Gündüz, Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2016.
Kâzım Paydaş, “Ak-Koyunlu Devleti’nde Siyasi Evlilikler ve Sarayda Hatunların Konumu”, Tarih Yolunda Bir Ömür Prof. Dr. İsmail Özçelik'e Armağan, (Ed. Burak Kocaoğlu), Berikan Yayınları, Ankara, 2019. Ss. 413-428
Kâzım Paydaş, “Akkoyunlular”, İslam Tarihi ve Medeniyeti Müslüman Türk Devletleri-II, (Ed. Muhammet Hanefi Palabıyık- Osman Çetin), Siyer Yayınları, İstanbul, 2018. Cilt. 9, 347-373.
Kâzım Paydaş, “Karakoyunlular”, İslam Tarihi ve Medeniyeti Müslüman Türk Devletleri-II, (Ed. Muhammet Hanefi Palabıyık- Osman Çetin), Siyer Yayınları, İstanbul, 2018. Cilt. 9, Ss. 375-406.
Kâzım Paydaş, Ak-Koyunlu Devlet Teşkilâtı, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2003.
Mahmud. b. Abdullah-ı Nişaburî, Tarih-i Türkmâniye, The National Library of Israel, Jerusalem, Israel Ms. Yah. Ar. 1132.
Manouchehr Moshtagh Khorasani, “İran Shamsgir’nin (Şimşir) Tarihi”, Tarihe Yön Veren Silah Kılıç, (Ed. Tolga Akay-Süleymen Tekir), İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul, 2019. Ss. 245-272.
Manouchehr Moshtagh Khorasani, “Tarih-i Tekâmül-i Şimşir”, Mecelle-i Hüner û Merdom 15, 2013. Ss. 38-45.
Mirhond, Tarih-i Ravzatu‘s-Safa Fi Sîreti‘l-Enbiyâ ve‘l-Mülûk ve‘l-Hulefâ, Haz. Cemşid Kiyanfer, İntişarat-ı Esatir, Tahran, 1385/2006, c. VI/II.
Muhammed Yusuf Vale-i İsfahanî Kazvînî, Hold-i Berin (Tarih-i Timuriyân ve Türkmenân), Haz. Mir Haşim Muhaddes, Mirâs-ı Mektûb, Tahran: 1379/2000.
Mustafa Zeki Terzi, “Mızrak”, TDVİA, TDV Yayınları, İstanbul, 2005. Cilt. 30, Ss. 3-4.
Nebi Bozkurt, "Kılıç”, TDVİA, TDV Yayınları, Ankara, 2002. Cilt. 25, Ss. 405-408.
Nebi Bozkurt, “Mancınık”, TDVİA, TDV Yayınları, Ankara, 2003. Cilt. 27, Ss. 564-567.
Nebi Bozkurt, “Ok”, TDVİA, TDV Yayınları, İstanbul, 2007. Cilt. 33, Ss. 333-335.
Nəcəfli Tofiq Hümbətoğlu, Azərbaycan Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu Dövlətləri, Çaşıoğlu, Bakü, 2012.
Nejat Eralp, Tarih Boyunca Türk Toplumunda Silâh Kavramı ve Osmanlı İmparatorluğunda Kullanılan Silahlar, TTK Yayınları, Ankara 1993.
Paul E. Klopsteg, Türk Okçuluğu, Erdem Yayınları, İstanbul, 2019.
Selim Serkan Ütken, Buhara Hanlığı’nın Askerî Teşkilâtı (1500-1868), TTK Yayınları, Ankara, 2018.
Şucâ‘u’d-Din Dorûd-Bâşî-yi Beyhakî, Câmi‘u’l-Hidâyet fî ‘İlmi’r-Rimâyet (Okçuluk Sanatı), Terc. İbrahim Duman, 1. bs. Büyüyen Ay Yayınları, İstanbul, 2020.
Tihrânî, Kitâb-i Diyârbakriyya, yay. Necati Luğal-Faruk Sümer, TTK Yayınları, Ankara, c. I-II; Terc. Mürsel Öztürk, TTK Yayınları, Ankara, 2014.
Toma Metsopski, Timurlenk ve Haleflerinin Tarihi, Terc. Gürsoy Solmaz, Elips Kitap, Ankara, 2009.
Tuncer Gülensoy-Paki Küçüker, Eski Türk-Moğol Kişi Adları Sözlüğü, Bilge Kültür Sanat, İstanbul, 2015.
Tülin Çoruhlu, “Gürz”, TDVİA, TDV Yayınları, İstanbul, 1996. Cilt. 14, Ss. 327-328.
Tülin Çoruhlu, “Hançer”, TDVİA, TDV Yayınları, İstanbul, 1997. Cilt. 15, Ss. 548-550.
Tülin Çoruhlu, “Zırh Türk Devletlerinde”, TDVİA, TDV Yayınları, İstanbul. Cilt. 44, Ss. 394-395.
Ünsal Yücel, Türk Okçuluğu, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara, 1999.
Volker Rybatzki, Dıe Personennamen und Tıtel der Mıttelmongolıschen Dokumente: Eine lexikalische Untersuchung, Publications of the Institute for Asian and African Studies, Helsinki, 2006.
Walter Hinz, Uzun Hasan ve Şeyh Cüneyd, Terc. Tevfik Bıyıklıoğlu, TTK Yayınları, Ankara, 1992.
Walther Hinz, İslâm’da Ölçü Sistemleri, Terc. Acar Sevim, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul, 1990.