Imperivm Romanvm Christianvm: Ortaçağ Müslüman Tarihçilerine Göre “Bizans”ın Başlangıcı

Geleneksel olarak Roma tarihi üç dönem altında değerlendirilir. Tarihleri çok kesin olmamakla birlikte bunlardan ilki Regnum Romanum yani Krallık Dönemi (MÖ 753-509), ikincisi Res Publica Romana yani Cumhuriyet Dönemi (MÖ 509-27) ve üçüncüsü de Imperium Romanum yani İmparatorluk Dönemi’dir (MÖ 27-MS 312 [?]). Roma tarihinin bu üç dönemine bir dördüncüsü de iliştirilmiş gibidir: Doğu Roma veya Bizans İmparatorluğu. Malum olduğu üzere, Bizans ismini taşıyan bir devlet tarihte hiç var olmamıştı. Daha doğrusu Bizans tanımlaması, sonrasında kurucusuna ithafen Constantinopolis adını alacak Byzantium şehrinin adı üzerinden yapılmıştı. Bu ismi Roma İmparatorluğu’nun bir dönemi için en uygun tanım olarak seçen araştırmacılara göre, Roma İmparatorluğu’nun müteakip dönemi öncesinden çok ciddi farklarla ayrılmaktaydı. Bu nedenle de Roma İmparatorluğu’na bu andan itibaren söz konusu değişiklikleri de kapsaması düşüncesiyle çoğunlukla “Bizans” denilmiştir. Çok özet bir biçimde vermeye çalıştığımız bu düşüncenin haklı kısımlarının bulunduğu yadsınamaz bir gerçektir. Fakat tarihsel sürece tarafsız bir gözle bakıldığında bu dördüncü döneme Imperium Romanum Christianum yani Hıristiyan Roma İmparatorluğu demek çok daha hakkaniyetli ve doğru bir yaklaşım olabilirdi. Böylesi bir tanımlama hem Doğu Roma’dan hem de bilhassa Bizans’tan çok daha isabetli bir şekilde durumu ve dönemi özetlerdi. Ona Hıristiyan Roma İmparatorluğu ismini verenler ise, Ortaçağın tartışmasız en üretken tarihçileri ve coğrafyacıları olan Müslümanlar yazarlardı: Mülûki’r-Rûmü’l-mütenassıra.

Anahtar Kelimeler:

Constantinus I Magnus, Hıristiyanlık, Doğu Roma İmparatorluğu, Milvius Köprüsü Savaşı, Constantinopolis, Ortaçağ Müslüman Tarihçileri

Imperivm Romanvm Christianvm: The Beginnigs of “The Byzantine Empire” according to Medieval Muslim Historians

Traditionally, Roman history is divided into three periods. Although their dates are not very precise, the first is Regnum Romanum or the Kingdom Period (B.C. 753-509), the second is Res Publica Romana or the Republican Period (B.C. 509-27), and the third is Imperium Romanum or the Imperial Period (B.C. 27-A.D. 312 [?]). A fourth is attached to these three periods of Roman history: Eastern Roman or Byzantine Empire. As it is known to all, a state bearing the Byzantine name never existed in history. More precisely, the Byzantine definition was made over the name of the city of Byzantium, which would later be named Constantinopolis, in honor of its founder. According to the researchers who chose this name as the most appropriate definition for a period of the Roman Empire, it was very different from the period before the Roman Empire. For this reason, the Roman Empire was mostly called “Byzantine” from this moment of transformation. There are points where this idea that we try to give in a very brief way has parts that it is justified. But looking at the historical process in a neutral way, it would be a much more correct approach to call this fourth period Imperium Romanum Christianum or Christian Roman Empire. Such a definition would summarize the situation and the period more accurately than both Eastern Rome and especially Byzantine. Those who called it the Christian Roman Empire were Muslims, the undisputed most productive historians and geographers of the Middle Ages: Mulūk al-Rūm al-mutanassira.

Keywords:

“Constantinus I Magnus, Christianity, The Byzantine Empire, Battle of the Milvian Bridge, Constantinopolis, Medieval Muslim Historians”,

PDF

___

Alexander A. Vasiliev, Bizans İmparatorluğu Tarihi, Çev. Tevabil Alkaç, Alfa Basım Yayım, İstanbul, 2016.
Alexander A. Vasiliev, “Konstantinopolis’in Kuruluşu”, Çev. Tolga Ersoy, Tarih ve Uygarlık İstanbul Dergisi, 23 (2013), s. 111-114.
Charles Diehl, Bizans İmparatorluğunun Tarihi, Çev. A. Göke Bozkurt, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 2006.
Cyril Mango, Bizans-Yeni Roma İmparatorluğu, Çev. Gül Çağalı Güven, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2008.
Dionysios Stathakopoulos, Bizans İmparatorluğu’nun Kısa Tarihi, Çev. Cumhur Atay, İletişim Yayınları, İstanbul, 2018.
E. W. Brooks, “The Arabs in Asia Minor (641-750), from Arabic Sources”, The Journal of Hellenic Studies, 18 (1898), s. 182-208.
Erman Şan – Ferit Baz, “Mülûkü’r-Rûm: Ya‘kūbî’ye Göre Roma İmparatorları”, Mediterranean Journal of Humanities, VI/2 (2016), s. 427-441.
Franz Rosenthal, A History of Muslim Historiography, 2. Basım, E. J. Brill, Leiden, 1968.
George Ostrogorsky, Bizans Devleti Tarihi, çev. Fikret Işıltan, 5. Basım, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1999.
Guy M. Rogers, “The Crisis of the Third Century”, Belleten, LIII/205 (1988), s. 1509-1526.
https://www.britishmuseum.org/collection/object/C_1890-0804-11
Jean-Claude Cheynet, Bizans Tarihi, Çev. İsmail Yerguz, 2. Basım, Dost Kitabevi, Ankara, 2016.
John Bagnell Bury, A History of the Later Roman Empire from Arcadius to Irene (395 A.D. to 800 A.D.), I, MacMillan and Co., London, 1889.
John Haldon, Bizans Tarih Atlası, Çev. Ali Özdamar, Alfa Basım Yayım, İstanbul, 2017.
Judith Herrin, Bizans Bir Ortaçağ İmparatorluğunun Şaşırtıcı Yaşamı, Çev. Uygur Kocabaşoğlu, 4. Basım, İletişim Yayınları, İstanbul, 2016.
İgnatiy Yulianoviç Kraçkovskiy, Arabskaya Geografiçeskaya Literatura, İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR, Moskva – Leningrad, 1957.
Mary Beard, SPQR: Antik Roma Tarihi, Çev. İrem Sağlamer, Alfa Basım Yayım, İstanbul, 2018.
Nadia Maria el-Cheikh, Arapların Gözüyle Bizans, Çev. Mehmet Moralı, Alfa Basım Yayım, İstanbul, 2012.
Nahide Bozkurt, Müslüman Tarihçilerin Dünya Tarihi Tasarımları, Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 2020.
Oğuz Tekin, Eski Yunan ve Roma Tarihine Giriş, 11. Basım, İletişim Yayınları, İstanbul, 2016.
Patrick Bruun, “The Victorius Sings of Constantine: A Reappraisal”, The Numismatic Chronicle, CLVII (1997), s. 41-59, pls. 17-19.
Ramazan Şeşen, Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı, 2. Basım, İSAR Vakfı Yayınları, İstanbul, 2016.
Ramazan Şeşen, İslam Medeniyeti Tarihi, İSAR Vakfı Yayınları, İstanbul, 2012.
Şinasi Gündüz, Sâbiîler Son Gnostikler, 2. Basım, Vadi Yayınları, İstanbul, 2016.
Timothy E. Gregory, Bizans Tarihi, Çev. Esra Ermert, 3. Basım, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2016.
Timothy E. Gregory – Anthony Cutler, “Constantine I The Great”, ODB, I, 498-500.
Timothy E. Gregory – Anthony Cutler, “Labarum”, ODB, II, 1167.
Timothy E. Gregory – Anthony Cutler, “Milvian Bridge”, ODB, II, 1375.
Turhan Kaçar, “Origo Constantini Imperatoris: İmparator Constantinus’un Yükselişi”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XX/1 (2005), s. 135-155.
Walter A. Kaegi, Bizans ve İlk İslâm Fetihleri, Çev. Mehmet Özay, Kaknüs Yayınları, İstanbul, 2000.
V. Diakov – S. Kovalev, İlkçağ Tarihi II: Roma Tarihi, Çev. Özdemir İnce, Yordam Kitap, İstanbul, 2015.