Yazılı Metinlerde Yaradılış ve Lilith

Evren üzerinde yaratılan ilk kadının Havva olduğunun sanılması gibi, âdemoğlunun hikâyesinde de yaradılışın Âdem ve Havva ile başladığı sanılmaktadır. İnsanlığın saklı tarihi olan ilk kadının yaradılışı, bilinen tarih metinlerinde önemsenmemiş fakat bütün mitlerde ortak olarak var olmuştur. Karşılaştırmalı olarak incelendiğinde, bütün yaradılış efsanelerinin aynı kaynağa dayanmakla birlikte ilk yaradılış mitlerinin semavi dinlerde yer alması da tesadüfi değildir. Kadim toplumların bahsettiği ve inandığı olguların, ilahi kaynaklarda da yer alması ilk yaradılış hadisesini doğrulamaktadır. Yahudi episodları, Sümer kil tabletleri, diğer tüm mitlere ve Kutsal kitaplara göre yaradılış ilk olarak Âdem ve Havva ile değil, Âdem ve Lilithle gerçekleşmiştir. Dolayısıyla Âdem’in ilk eşi yine kadın olmakla birlikte Havva değil, Lilith’dir. Kadının yaratılmasındaki ilk figür olan Lilith, evrenin ilk kadını ve dünyadaki anaerkil yapının da ilk tanrıçasıdır. Lilith, birçok inanışta farklı kimliklerde yer alarak tarihsel süreçte büyük bir rol oynamış, birçok kültürde kendine yer bulmuş ve kadim geleneklerden popüler kültüre dek birçok alanda halen rol oynamaktadır. Bu denli önem taşımasına rağmen, iblis yönünden ötürü Lilith’e duyulan korku onun insanlık tarihinde kendine çok az yer bulabilmesine ve efsanevi kimliğine sıkıştırılmasına yol açmıştır. Lilith, Yahudi inancındaki tasvir yasağından dolayı Yahudiliğin içinde doğan Hristiyan inanışında, kendine yer bulabilmiş oldukça ve önemli bir konumda olmuştur. Buna göre Lilith, Âdem’in hem ilk eşidir ve hem de Âdem ve Havva’nın cennetten kovulmasına neden olan şeytandır. Lilith, kil tabletlerden yağlıboya tablolarına dek sanatın çeşitli alanlarında ilgi görmüş olmakla birlikte baskın kimliği resim sanatında Cennetten Kovulma- İlk Günah ve Venüs sahnelerinde işlenmiştir. Hristiyan öğretilerinin yazılı anlatımlardan daha önce resim sanatı yoluyla aktarıldığını göz önüne aldığımızda Yaradılış hadisesi ve Cennetten Kovulma sahnelerinin öğretici işlev üstlendiği dönemlerden bu yana Lilith’in sıkça karşılaştığımız fakat gerekilen önemi görmemiş olan bir kimlik olduğu sonucuna varabiliriz.

Anahtar Kelimeler:

Lilith, İlk Kadın, Âdem'in İlk Eşi, İlk Ana Tanrıça, İlk Günah, Ölümcül Kadın, Şeytan

Creation and Lilith in the Written Texts

As Eve is considered to be the first woman that is created on the universe, the first creation of humankind begin with Adam and Eve in the history of the humankind. The first creation of woman which is a great mystery of humanity has not seen as a noteworthy issue in the historical texts, however, it is known the same in all of the mythologies. When it is compared, all of the mythologies about the creation of humankind is based on the same content and it can be seen in the divine religions as well. The phenomenons that believed and adverted by the archaic civilizations, take place in divine sources and this confirms the creation phenomenon. According to Jewish episodes, Sumerian clay tablets, other myhtologies and divine resources the creation of humankind begin with Adam and Lilith, not Eve. As a result, Adam’s first wife is a woman and it is the Lilith. The first figure in the creation of the woman, Lilith not only the first woman in the universe and but she is also the goddess of the matriarchal phenomenon in the world. Lilith takes an active role in historical proccess by taking place in a lot of belief and identities, from archaic civilizations to modern culture she is still protect its importance. Although she is significant, the fear about her demon side affects her place in the humankind history, for this reason a little bit known about her and she becomes a legendary heroin. Lilith finds great and significant place in the Christianity because of the imagery prohibition of the Hebrew. Lilith is the first wife of Adam and she is the demon that caused Adam and Eve’s expulsion of the heaven. From oil painting to clay tablets Lilith attracts an attention in art, and her dominant identity is portrayed in paintings such as “Cennetten Kovulma- İlk Günah and Venüs”. The Christianity doctrines transferred with the painting art, when it is considered in this context, it could be concluded that since the informative period of the creation phenomenon of humankind and expulsion from the heaven scenes, Lilith is the identity that seen frequently but has not has an essential importance.

Keywords:

Lilith, First Woman, First Mother Goddess, First Wife of Adam, First Sin, Mortal Woman, Satan,

PDF

___

Asife Ünal, ‘Yahudi Geleneğinde Kadının Yaratılışı Ve Lilit Efsanesi’, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Çukurova 2017, C. 17, S. 2, 103-115.
Azra Erhat, Mitoloji Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul 1993.
Bahattin Uslu, Türk Mitolojisi, Kamer Yayınları, 2017.
Bedrettin Cömert, Mitoloji ve İkonografi, Ayraç Yayınevi, Ankara 1999.
Betül Serbest Yılmaz; ‘Avrupa Resim Sanatında Ölümcül Kadın Figürler’, İdil Dergisi, Ankara 2017, C. 6, S. 30, 667-688.
Burak BAKIR, Emrah Suat ONAT, ‘Hollywood Sinemasında Baştan/Yoldan Çıkarıcı Kadın Figürünün Dönüşümü’, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Uşak 2015, C.8, S.1, 89-102.
Cemile Akyıldız Ercan, ‘Mitolojide Çocuk Katili Kadınlar: Lilith, Lamia, Medea’, Zeitschrift für die Welt der Türken, 2013, C. 5, S. 1, 89-103.
Donna Rosenberg, Dünya Mitolojisi- Büyük Destan ve Söylenceler Antolojisi (Çev.: Atıl Ulaş Cüce, Bengü Odabaşı, Erdal Cengizoğlu, Erhan Kuzhan, Koray Akten, Kudret Emiroğlu, Tahir Kocayiğit, Tuluğ Kenanoğlu), İmge Kitabevi Yayınları, Ankara 2003.
E.H. Gombrich, Sanatın Öyküsü(Çev.: Bedrettin Cömert), Remzi Kitapevi, İstanbul 1992.
Elvin Süzer, 3000 Yılının Sırları, Pencere Yayınları, İstanbul 2002.
Ender Özbay, ‘Âdem – Havva – Lilith Figürleri İzleğinde Bir Olanaksızlık Miti: Aşk’ İdil Dergisi, Ankara 2013, C. 2, S.10, 40-58.
Esma ŞİMŞEK; ‘Türk Kültüründe “Alkarısı” İnancı ve Bu İnanca Bağlı Olarak Anlatılan Efsaneler’, Akra Uluslararası Kültür Sanat Edebiyat ve Eğitim Bilimleri Dergisi, İstanbul 2017, S.12, C.5, 99-115.
George L. Faull, ‘A Controversial Newsletter ‘The Ptinted Voice of Summit Theological Seminary’ (Tartışmalı Bir Haber Bülteni Sum Zirve İlahiyat Seminerinin Yazılı Sesi ), Th Gospel Unashamed, 2015, C. 28, S. 1.
Gothe, Faust (Çev: İsmet Zeki Eyüpoğlu), Sosyal Yayınlar, İstanbul 2001.
Gönül Yonar, Yaratılış Mitolojileri, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2016.
Gülcan KARİNİ; ‘Halhal (İran) Efsanelerine Eş Zamanlı Ve Art Zamanlı Yaklaşımlar: Al Karısının Kolyesi Ve Sümerler’, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 2013 S.13, C. 2, 67-76.
Hasan Ali Yücel, Gılgamış Destanı(Çev.: Sait Maden), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2017.
Hesiodos, Theogonia-İşler ve Günler (Çev.: Azra Erhat- Sabahattin Eyüpoğlu), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2018.
İlhan Bahar (Editör), Gılgamış Destanı, Kum Saati Yayınları, İstanbul.
Jeremy Black, Anthony Green, Mezopotamya Mitolojisi Sözlüğü: Tanrılar İfritler Semboller, (Çev.: Aram Yayıncılık), Aram Yayıncılık, İstanbul 2003.
John Keats, Poems [Elektronik Sürüm], 2012.
Kolektif, Sanat, NTV Yayınları, İstanbul 2013.
Kutsal Kitap-Eski ve Yeni Antlaşma, Yeni Yaşam Yayınları, İstanbul 2014.
Maurıce Bucaille, Müsbet İlim Yönünden Tevrat İnciller ve Kur’an (Çev.: Mehmet Ali Sönmez), Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1991.
Mehmet Korkmaz, Mitoloji Sözlüğü, Alter Yayınları, Ankara 2011.
Ömer Faruk Harman, Cemal Kurnaz, “Hüdhüd”, TDVİA, C. 18, İstanbul, 1998.
Öztürk, Mustafa, “Mele-i A‘lâ”, TDVİA, https://islamansiklopedisi.org.tr/mele-i-ala , ( Erişim Tarihi: 16.02.2022).
Rabbi Edward L.Nydle, “The Legend of The Lilith:The Origind of Evil and the Fall of Man”, B’nai Avraham, Ottumwa.
Robert Graves, Raphael Patai, İbrani Mitleri- Tekvin, Yaratılış Kitabı (Çev: Uğur Akpur), Say Yayınları, Ankara 2013.
Samuel Noah Kramer, Tarih Sümer’de Başlar, (Çev.: Hamide Koyukan), Kabalcı Yayınevi, İstanbul 1998.
Suna Arslan Karaküçük; ‘ Korkunun Kadınları: Cadılar ve Cadıcılık’, Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, Ankara 2010, C. 13, S. 2, 38-64.
Şebnem Hüseynova;‘Yozgat Ve Eski Türklerde Mitolojik Karakter –Alkarısı’, Uluslararası Bozok Sempozyumu, Yozgat 2016, 423.
Şemsettin IŞIK; ‘Hz. Süleyman Kıssasının Kur’an-I Kerim Ve Kitab-I Mukaddes’teki Benzer Yönleri Ve Tahlili’, Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Gümüşhane 2015, S. 8, 225-243.
Tural, Mustafa, “Semitik Dinsel Metinlerde Tinsel Varlık Fenomenolojisi”, KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 34, (Aralık, 2019), 29- 72.
Vera Zıngsem, Lilith. Âdem’in İlk Karısı (Çev.; Devrim Doğan Yüzer), İlya İzmir Yayınevi, İzmir 2006.
Zecharia Sitchin, 12. Gezegen, Dünya Tarihçesinin İlk Kitabı, (Çev. Yasemin Tokatlı), Ruh ve Madde Yayınları, İstanbul 2001.
Zerrin İren Boynudelik, Bu Resim Ne Anlatıyor, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2017.