Ahlâkî Değerlerin Ontolojik Kaynağı (Eş’arî ve Mâtürîdî Örneği)

Ahlâkî değerlerin ontolojik kaynağı ismini verdiğimiz bu çalışmada ilk olarak ahlâkın zorunluluğuna değinilmiştir. Çünkü insanlık tarihinde ahlâk her zaman var olmuştur. İnsan kâinatta tek başına yaşamını devam ettirebilen bir varlık değildir. İnsanoğlu bu anlamda her zaman bir başkasına muhtaç olmuş bu da onu toplumsal bir varlık haline getirmiştir. Nitekim İslâm dini, insanın bu zorunluluğuna vurgu yaparak ahlâkî ilke ve değerlere büyük bir önem vermiştir. Bu öneme dikkat çekmek için ahlâkın dinî temelleri ismiyle bir başlık açtık. İslâm kelâmcıları da insanın ahlâkî eylemleri ile ilgili meseleleri tartışırken insan aklını, tabiatını, psikolojisini ve onun toplumsal bir varlık olmasını bir bütün olarak değerlendirmişlerdir. Kelâm ilmi, insana bir nimet olarak bahşedilen irade ve özgürlüğün hangi değer yargıları yönünde kullanılması gerektiği meselesini de bu doğrultuda ele almıştır. Zirâ ahlâk, bir bütün olarak düşünüldüğünde sadece insanın davranışlarını nitelendirmekle kalmaz; aynı zamanda insanın kendi kimliğinin oluşmasını sağlayan bir değer yargısı oluşturur. Ahlâk bununla beraber kelâm ilmi içerisinde değerlendirildiğinde ahlâkın, inanç esaslarından biri olan kader konusuyla yakından ilişkili olduğu görülmektedir. Dolayısıyla biz de Mâtürîdî ve Eş’arî ekollerinin ahlâkî değerlerin belirlenimi meselesini teorik olarak irade, ef’âlü’l -ibâd, hüsün-kubuh ve kesb gibi terimlerle nasıl açıkladıklarını görmeye çalıştık. Yöntem olarak akılcı bir tutum sergileyen Mu’tezile, her konuda olduğu gibi bu konuda da aklı ön planda tutmuştur. Eş’arîler Allah’ın mutlak iradesi ve kudretine karşı tutumlarından dolayı ahlâkî değerlerin yalınızca vahiy yoluyla bilinebileceğini iddia ederken, Mâtürîdîler ise akıl ve vahyi beraber değerlendirmenin yanında insanın tabiatını da dikkate olarak Eş’arî ve Mu’tezile’ye göre daha makul ve kapsamlı bir yol bulmaya çalışmışlardır.

Anahtar Kelimeler:

kelâm, ahlâk, değer, irade, eş’arî, mâtürîdî, mu'tezile

Ontological Source Of Moral Values (Ash’arî and Mâturîdî Example)

In this study, which we call the ontological source of moral values, the necessity of morality is first mentioned. Because morality has always existed in the history of humanity. Man isn’t a being that can survive alone in the universe. Mankind needs others so Man is a social being. As a matter of fact, the religion of Islam gives great importance to moral principles and values by emphasizing this necessity of man. In order to draw attention to this importance, we opened a title called the religious foundations of morality. While discussing the human’s moral issues, Islamic theologians evaluated the human mind, nature, psychology and its being a social being as a whole. The science of kalam deals with the issue of which value judgments the will and freedom bestowed on human beings as a blessing used in this direction. When morality is considered as a whole, it not only characterizes human behavior, but also creates a value judgment that enables the formation of one's own identity. When morality's evaluated within the science of kalam, it's seen that morality is closely related to the subject of destiny, which is one of the principles of belief. Therefore, we tried to see how the Maturidi and Ash'ari schools theoretically explain the determination of moral values in terms such as will, ef'âlü'l-ibâd, husün-kubuh and kesb. Mu'tazila, who exhibited a rationalattitude as a method, kept the mind in the forefront in this matter, as in every other subject. While Ash'aris claim that moral values can only be known through revelation due to their attitude towards Allah's absolute will and power, Maturidis, on the hand, consider the nature of human being as well as evaluating reason and revelation in a more reasonable and comprehensive way than Ash'ari and Mu'tazila. He tried to find a way.

Keywords:

kalâm, morality, value, will, ash’arî, mâturîdî, mu'tazila,

PDF

___

Altuntaş ve Şahin, H. Ve M. (2009). Kur’ân-ı Kerîm Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
Ateş, N. (2021). “İmam Mâtürîdî’nin Ahlâk Düşüncesinde Ahlâkın Kaynağı Olarak İnsan Tabiatı” Din Felsefe Araştırmaları Dergisi 4(7) , 8-28.
Bâkıllânî, E. (1949). et-Temhîd fi’r-red ʿale’l-mülḥideti’l-muʿaṭṭıla ve’r-Râfiża ve’l-Ḫavâric ve’l-Muʿtezile. (Thk. Mahmûd Muhammed el-Hudayrî). Kâhire: Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs.
Beyâzîzâde, A.E.(1996). el-Usûlü’l-münîfe li’l-İmâm Ebî Hanîfe. (Çev. İlyas Çelebi). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
Çağrıcı, M.(1989). “Ahlâk”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt II. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Çelebi, İ.(1999). “Hüsün ve Kubuh”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt XIX. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Eş‘arî, E. (1953). el-Lümaʿ fi’r-red ʿalâ ehli’z-zeyg ve’l-bida. (Nşr. Richard J. McCarthy). Beyrut: Yy.
Fığlalı, E. R.(2001). Çağımızda İtikadî İslam Mezhepleri. İstanbul: Şato-İlâhiyat Yayınları.
İbiş, F. (2015). “Mâtürîdî’de İman-Ahlâk İlişkisi”, Kelâm Araştırmaları Dergisi 13(2), 724-726.
İbn Manzûr, E. C. M. (T.Y.). Lisânu’l-‘Arab. Cilt IV. Beyrut: Dâru Sâdır.
Mâtürîdî, M. (2003). Kitâbü’t-Tevḥîd. (Nşr. Bekir Topaloğlu-Muhammed Aruçi). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Mâtürîdî, M. (2010). Teʾvîlâtü’l-Ḳurʾân. (Thk. Ahmed Vanlıoğlu-Müracaat. Bekir Topaloğlu). İstanbul: Mizan Yayınevi Cilt VII, XII.
Müslim, H.( 1991). el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. (Nşr. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasan b. Mahmûd b. Selmân). Riyad: Y.y.
Nesefî, E. M. (1990). Tebsıratü’l-edillefi’l-kelâm. ( Thk. Claude Salame). Dımaşk:Yy. Cilt I.
Râzî, F. (1984). Şerhu esmaillahi'l-hüsnâ. (Thk. Taha Abdürrauf Sa’d). Beyrut : Dârü'l-Kitâbi'l-Arabi.
Schwarz, M. (2003). “Hasan Basrî’nin Kader Risalesi Üzerine Bir İnceleme”.( Çev. Muhit Mert). Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 2(3), 123-141.
Stratenwerth, G. (2001), “Hukuk Felsefesi”.( Çev. Doğan Özlem), Günümüzde Felsefe Disiplinleri. Ankara: İnkilap Kitapevi.
Şahin, M. K. (2013). Ahlâkın Felsefî ve Dinî Temelleri. Ankara: Yayın Evi Yayınları.
Şahin, M. K. (2021). İmâm Matürîdî’nin İman ve Ahlâk Anlayışı (Te’vîlâtü’l-Kur’ân ve Kitâbü’t-Tevhid Bağlamında). Ankara: İlâhiyât Yayınları.
Şehristânî, E.(T.Y.). Nihâyetü’l-iḳdâm fî ʿilmi’l-kelâm. (Nşr. Alfred Guillaume). Kahire: Mektebetü’l Mütebennâ.
Uludağ, S. (2006). “Nefis”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt XXXII. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Uludağ, S. (2018). İslam’da Ahlak ve Ahlak Ekolleri. İstanbul: Sufi Kitap Yayınları.
Watt, M. (1996). İslâm’ın İlk Dönemlerinde Hür İrade ve Kader.( Çev. Arif Aytekin). İstanbul: Bereket Yayınları.