Millî Mücadele Döneminde Müslüman Eğitim Sistemi Bağlamında İzmir’de Cemaat-i İslamiye Teşkilatının Kuruluş Girişimleri

Cemaat-i İslamiye sistemi, Müslüman ahalinin bir araya gelerek oluşturduğu ve yönetime dahil olduğu kurumsal bir yapı olarak tanımlanabilir. Bu sistem Osmanlı yönetimi altında yaşayan Müslümanların, 19. yüzyılın sonlarına kadar ihtiyacını hissetmediği bir yapı idi. Osmanlı’nın toprak kayıplarının artması ve savaşlar neticesinde alınan yenilgiler mevcut bürokratik yapıda sorunların çıkmasına neden olduğu gibi kaybedilen topraklarda kalan Müslümanların haklarının korunması hususu da Osmanlı Hükümetinin gündemini meşgul eder hale geldi. Kaybedilen topraklarda kalan Müslümanların haklarının güvence altına alınması adına Müslümanların, Cemaat-i İslamiye sistemi kurması teşvik edildi ve bu yönde ilgili devletlerle anlaşmalar da yapıldı. Ancak mevcut topraklarda da evkaf sisteminin iyi işleyememesi camilerin, mescitlerin, hayır kurumlarının, okulların ve medreselerin iş ve işlemlerindeki sorunları çoğalttı. Bu durum Müslümanların, Cemaat-i İslamiye teşkilatı kurarak yerelden idareyi istemelerine neden oldu. İlgili teşkilatların kurulmasına dair resmî ve gayri resmî çeşitli girişimler yapıldı ancak Milli Mücadele döneminin sona ermesi ve Osmanlı Hükümeti’nin resmen ortadan kalkmasına kadar olumlu bir netice elde edilemedi. Milli Mücadele döneminde Batı Anadolu’da da Yunan egemenliği altındaki Müslümanlar, Cemaat-i İslamiye teşkilatı kurarak eğitim sistemi başta olmak üzere Müslümanların ihtiyaç duyduğu kurum ve kuruluşların sağlıklı bir biçimde kendini idame ettirmesine çaba harcadı. Ancak işgal şartları ve işgalci gücün Müslüman kurumlarını ve özellikle eğitim sistemini ortadan kaldırmaya yönelik politikaları nedeniyle Müslümanlar açısından oldukça zorlu bir süreç ortaya çıktı. Neticede Cemaat-i İslamiye teşkilatı kurulmasına rağmen eğitim sisteminin, istenilen dönüşümü hızlı bir şekilde gerçekleştirmesi mümkün olmadı.

Anahtar Kelimeler:

Cemaat-i İslamiye, Yunan, Batı Anadolu, İşgal, Eğitim

The Initiatives of Founding the Organization of Cemaat-i Islamiye in Izmir within the Context of the Muslim Educational System in the Period of National Struggle

Cemaat-i Islamiye system can be defined as an administrative and institutional structure formed by the Muslim community. This system was a structure that Muslims living under Ottoman rule did not feel the need for until the end of the 19th century. The increase in the Ottoman Empire's territorial losses and the defeats as a result of the wars caused problems in the current bureaucratic structure. The issue of protecting the rights of the Muslims who remained in the lost lands began to occupy the agenda of the Ottoman Government. In order to secure the rights of the Muslims who remained in the lost lands, Muslims were encouraged to establish the Cemaat-i Islamiye system and agreements were made with the relevant states in this direction. However, the failure of the foundation system to function well in the existing lands has increased the problems in the business and operations of mosques, masjids, charities, schools and madrasas. This situation caused Muslims to want local administration by establishing the Cemaat-i Islamiye organization. Various official and unofficial attempts were made to establish the relevant organizations, but no positive results could be obtained until the end of the National Struggle period and the official abolition of the Ottoman Government. Muslims under Greek rule in Western Anatolia, by establishing the Cemaat-i Islamiye organization, endeavored to sustain themselves in a healthy way, especially the education system, the institutions and organizations needed by Muslims. However, due to the conditions of occupation and the policies of the occupying power to destroy Muslim institutions and especially the education system, a very difficult process emerged for Muslims. As a result, although the Cemaat-i Islamiye organization was established, it was not possible for the education system to realize the desired transformation quickly.

Keywords:

Cemaat-i Islamiye, Greek, Western Anatolia, Occupation, Education,

PDF

___

Başkanlık Osmanlı Arşivi. BEO. 4584. 343776. 001-004. (1919).
Başkanlık Osmanlı Arşivi. BEO. 4642. 348088. 001-002. (1920).
Başkanlık Osmanlı Arşivi. BEO. 4671. 350253. 002-003. (1920).
Başkanlık Osmanlı Arşivi. DH. HMŞ. 4. 4. 001. (1919).
Başkanlık Osmanlı Arşivi. DH. İ. UM. 19. 1. 001-004. (1920).
Başkanlık Osmanlı Arşivi. DH. İ. UM. 20. 14. 016. (1920).
Başkanlık Osmanlı Arşivi. DH. İ. UM. 20. 25. 14. 083. 002.
Başkanlık Osmanlı Arşivi. DH. UMVM. 3. 78. 001. (1921).
Başkanlık Osmanlı Arşivi. DH. UMVM. 69. 62. 005. (1921).
Başkanlık Osmanlı Arşivi. DH. UMVM. 69. 62. 006. (1921).
Başkanlık Osmanlı Arşivi. HR. HMŞ. İŞO. 216. 40. 001, 003.
Başkanlık Osmanlı Arşivi. MF. MKT. 1241. 68. 010. (1920).
Başkanlık Osmanlı Arşivi. MF. MKT. 1241. 89. 003. (1920).
Başkanlık Osmanlı Arşivi. MF. MKT. 1241. 89. 006. (1920).
Başkanlık Osmanlı Arşivi. MF. MKT. 1241. 89. 007. (1920).
Başkanlık Osmanlı Arşivi. MF. MKT. 1241. 89. 012. (1920).
Başkanlık Osmanlı Arşivi. MF. MKT. 1241. 89. 016. (1920).
Cemaat-i İslamiye Bahsi. (1920, Ocak 3). Vakit Gazetesi, 2.
Cemaati İslamiye Teşkilatı 3. (1919, Aralık 16). Vakit Gazetesi, 2.
Maarif Müdüriyetinden. (1920, Ocak 12). Ahenk Gazetesi, 3.
Tavzih-i Hakikat. (1920, Eylül 28). Ahenk Gazetesi, 3.
Aydın Maarifi. (1921, Mayıs 31). Hakimiyet-i Milliye Gazetesi, 2.
Meclisi Mebusan Zabıt Ceridesi, 4. Devre, 1. İçtima Senesi, 21. İnikad, C.1, 10 Mart 1920.
Adıyeke, A. N. (1992). Yunanistan Sınırları İçinde Bir Azınlık Örgütlenmesi Cemaat-ı İslamiyeler. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 1(2), 265-288.
Berber, E. (1997). Sancılı Yıllar: İzmir 1918-1922: Mütareke ve Yunan İşgali Döneminde İzmir Sancağı. Ayraç Yayınevi.
Erim, N. (1953). Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri. C. I, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
Furat, A. Z. (2013). Berlin Antlaşması Sonrasında Balkanlar’da Cemaat-i İslamiyelerin Teşekkülü (1878-1918). OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 33(33), 63-93.
Koç Başar, C. (2017). Osmanlı Millet Sisteminden Ulusa Geçiş. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 23 (1), 195-231.
Νουάρος, M. Μ. (1955). Η εκπαιδευτική πολιτική της Ελλάδος εν εις την εντός της Ζώνης των Σεβρών Μικρασιατικήν περιοχήν. Μικρασιατικά Χρονικά, 6, 3-72. (M. Mihailidis Nouaros. (1955). I Ekpaideutiki Politiki tis Ellados en eis tin entos tis Zonis ton Sevron Mikrasiatikin periohin. Mikrasiatika Hronika, 6, 3-72.)
Oran, B. (1986). Türk-Yunan İlişkilerinde Batı Trakya Sorunu. Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları.
Ortaylı, İ. (2002). Osmanlı İmparatorluğu’nda Millet Sistemi. Türkler Ansiklopedisi, C.10, (216-220). Yeni Türkiye Yayınları.
Solomonidis, V. (1984). Greece in Asia minor: The Greek Administration of the Vilayet of Aidin 1919-1922 (Basılmamış Doktora Tezi). University of London.
Su, K. (1981). Sevr Antlaşması ve Aydın (İzmir) Vilayeti. Kültür Bakanlığı Yayınları.
Yakut, E. & Kemal Yakut. (2015). Mütareke Dönemi’nde Cemaat-ı İslamiye Teşkilatı’nın Kurulması Çalışmaları. İçinde Ötekilerin Peşinde Ahmet Yaşar Ocak’a Armağan (733-748). Timaş Yayınları.
Yunan Dış İşleri Arşivi (YDİA), (Αρχείο Κεντρικη Υπηρεσια (Arheio Kentriki İpiresia), 1922/5.5.
Η Εφημερισ τησ Κυβερνησεως (I Efimeris tis Kyverniseos – Resmî Gazete) http://www.et.gr Erişim: 3 Ağustos 2022
Türk Dil Kurumu Online Sözlük, https://sozluk.gov.tr Erişim: 5 Ağustos 2022