Sahâbe ve Tâbiûnun Hadislerdeki Emirlere Yaklaşımı

Hadislerdeki emirlerin doğru anlaşılmasında sahabe ve tâbiûn neslinin yorum ve anlayışları büyük önem arz etmektedir. Sahabe ve tâbiûn neslinin hadislerdeki emirlere yaklaşımlarının tespiti, fıkhî mezheplerin farklı açılardan emrin gereğine yönelik yaklaşımlarının gerekçesinin anlaşılmasına da yardımcı olacaktır. Bu makalede hadis kaynakları ve şerhlerinden sahabe ve tâbiûn dönemi emir anlayışlarına örnekler verilerek emirleri yorumlamada takip edilen metot ortaya konmaya çalışılmıştır. Hadislerin oluşum sürecini birebir yaşayan ve Arap Dili’nin inceliklerine vukûfiyeti olan sahabe, genel olarak Hz. Peygamber’in (s.a.s.) hüküm koymaya ve olan hükmü beyan etmeye yönelik konumunu kabul ederek onun emirlerine uymayı vacip görmüşlerdir. Sahabe nesli, tevile açık durumlarda yorumlama ilkesini benimsemiştir. Onlar bu uygulamalarında usul kaideleri koymaya ihtiyaç duymamışlardır. Tâbiûn ise Hz. Peygamber’in (s.a.s) hitabına direk değil ancak sahabe vasıtasıyla muhatap olabilmiştir. Bu duruma sosyal şartlar ve Arap Dili’nde gerçekleşen değişimlerin de eklenmesi artık yorum ve anlamaya yönelik kuralların oluşmasını gerektirmiştir. Bu süreç baştan sona takip edildiğinde tâbiûnun sahabenin yorum ve anlamada takip ettiği metodu izledikleri görülmektedir. Bununla birlikte tâbiûn döneminde kural ve kaidelerin belirginleşmeye başladığı, hadislerde yer alan emirleri anlamakla ilgili problemlerin birebir yaşanıp çözümlerin üretildiği, içtihat ve tercih konularında çok zengin bir faaliyetin ortaya çıktığı görülecektir. Bu dönemin incelenmesi yorum geleneğinin en önemli iki halkası olan sahabe dönemini ve sonraki fıkhî mezhepler dönemini kavramada yardımcı olacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Emir, Hadis, Sahâbe, Tâbiûn, Hüküm.

The Approach of the Companions and Their Successors to the Commandments in the Ahadith

The commantation and ways of understanding of the companions and followers are of great important for the correct interpretations of the laws of hadiths. To determine the approaches of the companions and followers to the hadiths will also help us in order to understand the diverse perspectives of the laws of the fiqh schools. In this article, the method followed in interpreting the orders is tried to be revealed by giving examples of hadith sources and commentaries on the understanding of orders of the period of the companions and the followers. The companions, who experienced the formation process of the hadiths and had knowledge of the subtleties of the Arabic language, generally accepted the position of the Prophet (pbuh) who could make judgements and declare the laws and they also generally accepted to follow his orders. The generation of Companions adopted the principle of ijtihad in situations which are open to interpretation. In these practices, they needed to make procedural rules. The followers of the Prophet (pbuh), on the other hand, could not address the Prophet's (pbuh) address directly, but only through his companions.In addition, the changes in social conditions and in the Arabic language required the formation of rules for interpretation and understanding. When this process is followed from the beginning to the end, it is seen that the followers used the method, followed by the companions in interpretation and understanding. However, in the followers’ period, the rules and principles began to become clear, the problems regarding understanding the orders in the hadiths were experienced and solutions were produced, and it will be seen that a very rich activity in the issues of ijtihad and preference emerged. The examination of this period will serve to comprehend the two most important rings of the tradition of interpretation, the period of the companions and the period of the following fiqh sects.

Keywords:

Command, Hadith/ahadith, Companions, Successors, Ruling.,

PDF

___

Abdürrezzak b. Hemmam, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi‘ es-San‘ânî el-Himyerî (ö. 211/826-27), el-Musannef, thk. Habiburrahman el-Âzamî. Beyrut: el-Mektebu’l İslâmî, 2.Baskı, 1983.
el-Âcurrî, Ebû Bekr Muhammed b. Hüseyn b. Abdillâh el-Âcurrî el-Bağdâdî (ö. 360/970), eş-Şerîa’, thk. Abdullah b. Ömer ed-Dümeycî. Riyat: Daru’l vatan, 1999.
Avvâme, Muhammed, Eserü’l Hadisi’ş Şerif fi İhtilâfi’l Eimmeti’l Fukahâ. Cidde: Dâru’l Minhâc, 7.Baskı, 2013.
el-Beyhaki, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî el-Beyhakī (ö. 458/1066), es-Sünenü’l-Kübrâ, thk. Muhammed Abdulkadir Ata. Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye, thz.
Bilgen, Osman, Tarihsel Bilgi Değeri Açısından Hadis Rivâyetleri -Benî Kurayza Örneği- Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2008.
el-Buhari, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî el-Buhârî (ö. 256/870), el-Câmiu’s- Sahîh. Dimeşk: Dar İbn Kesir, 2002.
el-Bûtî, Muhammed Saîd Ramazân el-Bûtî (1929-2013), Fıkhu’s Sîreti’n Nebeviyye. Dimeşk: Daru’l Fikr, 2003.
Ebû Dâvûd es-Sicistânî, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî (ö. 275/889), Sünnen-i Ebî Davud. Riyad: Daru’s Selam, 1999.
Ebû Ya‘lâ el-Mevsılî, Ebû Ya‘lâ Ahmed b. Alî b. el-Müsennâ et-Temîmî el-Mevsılî (ö. 307/919), Müsnedü Ebî Ya’lâ el-Mevsılî, thk. Hüseyin Selim Esed. Dimeşk: Daru’l Me’mûn li’t Türas, 1988.
Erul, Bünyamin, Sahâbenin Sünnet Anlayışı. Ankara: TDV Yayınları, 2005.
el-Hadimî, Nureddin b. Muhtar, el-İctihâdu’l Mekâsıdî. Devha: Vezâratü’l Evkâf ve’ş Şuûnu’l İslâmiyye, 1. Baskı, 1998.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Bağdâdî (ö. 463/1071), el-Fakih ve’l Mütefakkih, thk. Adil b. Yusuf. Riyat: Dar İbn Cevzi, 1. Baskı, 1996.
el-Hın, Mustafa Said, Eserü’l-Ihtilaf fi’l-Kavâidi’l-Usûliyye fi İhtilâfi’l-Fukahâ. Beyrut: Daru’r-Risâletü’l-Alemiyye, 11. Baskı, 2010.
İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Absî el-Kûfî (ö. 235/849), Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr, thk. Muhammed Avvâme. Cidde: Daru’l Kıble li’s Sekâfeti’l İslâmiyye, 1.Baskı, 2006.
İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî (ö. 852/1449), Fethu’l-bârî bi-şerhi Sahihi’l- Buhârî, thk. Abdulkadir Şeybe el-Hamd. Riyad: Mektebetü’l Melik el-Fehd, 1421.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî el-Kurtubî (ö. 456/1064), el-İhkam fi Usulü’l Ahkâm, thk. Ahmed Muhammed Şakir. Beyrut: Daru’l Âfâk el-Cedîde, thz.
İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî (ö. 273/887), Sünen İbn Mace. Riyat: Daru’s Selam, 1999.
İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî (ö. 230/845), et-Tabakâtü’l Kübrâ, thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. Beyrut: Daru’l Kütübü’l İlmiyye, 1.Baskı, 1990.
İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî (ö. 728/1328), Mecmûu’l Fetâvâ, thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kasım, Medine: Mecmeu’l Melik Fehd, 1995.
Itr, Nureddin, Menhecü’n Nakd fî Ulumi’l Hadis. Dimeşk: Dâru’l Fikir, 38. Baskı, 2020.
Mübârekpûrî, Ebü’l-Ulâ Muhammed Abdurrahmân b. Abdirrahîm el-Mübârekpûrî (1865-1935), Tuhfetu’l-ahvezî bi-şerhi Câmii’t-Tirmizî, thk. Abdurrahman Muhammed Osman. Dimeşk: Dâru’l Fikr, thz.
Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî (ö. 261/875), Sahih-i Müslim. Dimeşk: Daru’l Feyha, 1998.
en-Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî en-Nesâî (ö. 303/915), es-Sünenü’l Kübrâ, thk. Hasan Abdülmünim Çelebi. Beyrut: Müessesetü’r Risale, 1. Baskı, 2001.
en-Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî en-Nevevî (ö. 676/1277), el-Minhâc Şerhu Sahîhi Müslim b. el-Haccâc. Kâhire: el-Matbaatü’l Mısriyye, 1. Baskı, 1929.
Özafşar, Mehmet Emin, “Fıkıhçı Bakış Açısının Sünneti Anlamaya Etkisi”, Günümüzde Sünnetin Anlaşılması-Sempozyum Tebliğ ve Müzakereleri. s. 181-194. Bursa: 29-30 Mayıs 2004.
Said b. Mansur, Ebû Osmân Saîd b. Mansûr b. Şu‘be el-Horasânî el-Mekkî (ö. 227/842), Sünenü Said b. Mansur, thk. Habiburrahman el-Âzamî. Beyrut: Daru’l Kütübi’l İlmiyye, thz.
es-Serahsi, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed es-Serahsî (ö. 483/1090), Usulü’s Serahsi, thk. Ebu’l Vefâ el-Afğânî. Haydar Âbâd: Lecnetü İhyâi’l Meârifi’n Nu’mâniyye, thz.
es-Sübkî, Mahmud Muhammed Hattab, el-Menhelü’l Azbu’l Mevrûd Şerhu Sünenü’l İmam Ebî Dâvûd. Beyrut: Müessesetü’t Tarihu’l Arabî, thz.
eş-Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs eş-Şâfiî (ö. 204/820), er-Risâle, Thk. Ahmed Muhammed Şakir. Beyrut: Daru’l Kütübi’l İlmiyye, tsz.
Şah Veliyyullah, Ebû Abdilazîz Kutbüddîn Şah Veliyyullāh Ahmed b. Abdirrahîm b. Vecîhiddîn ed-Dihlevî el-Fârûkī (ö. 1176/1762). el-İnsâf fî Beyâni Esbâb-i’l İhtilâf, thk. Muhammed Subhî-Amir Hüseyin. Beyrut: Dar İbn Hazm, 1.Baskı, 1999.
_____Huccetullah el-Bâliğa. Beyrut: Daru’l Kütübi’l İlmiyye, 2. Baskı, 2005.
et-Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî el-Hacrî el-Mısrî et-Tahâvî (ö. 321/933), Şerhu Müşkili’l Âsâr, thk. Şuayb el-Arnaûd. Beyrut: Müessesetü’r Risâle, 1. Baskı, 1994.
Yılmaz, Ayşegül. “Lafızcı ve Gâyeci Yorum Metotları Çerçevesinde Benî Kurayza Hadisinin Tahlili”, Mîzânü’l-Hak: İslami İlimler Dergisi, 14 (Haziran 2022), 89-116.
Zekeriyya b. Ğulam. Ebu Yahya Kadir el-Pakistânî, Mâ Sahha min Âsâri’s Sahâbeti fi’l Fıkhi. Cidde: Daru’l Harrâz, 1. Baskı, 2000.
Zuhayli, Vehbe. Usulu’l Fıkhi’l İslâmî. Dimeşk: Daru’l Fikr, 2004.