Mustafa Kemal Paşa Samsun’a geldiği gün, ülkenin içinde bulunduğu genel durumu özetleyen bir girişle Büyük Nutkunu başlatmakta, bu çerçevede Merzifon ve Samsun’da İngiliz askerlerinin bulunduğuna, Karadeniz kıyısında teşekkül eden Pontus Cemiyeti’nin çok rahat ve etkin bir biçimde çalışmalarını sürdürdüğüne İşaret etmektedir. Nutuk gibi Millî Mücadele Tarihimize ve Cumhuriyetimizin ilk yıllarına ait temel bilgi ve konuları kapsayan bir eserden bundan daha fazlası beklenilmemelidir. Diğer taraftan aynı günlerde Canik mutasarrıflığına atanan Hamit Bey’in burada karşılaşmış olduğu problemler, Samsun’un 1919’da içinde bulunduğu şartları bize çok daha ayrıntılı bir biçimde açıklama imkânı vermektedir.