TÜRKİYE DE KAYIT DIŞI İSTİHDAMIN VERGİ GELİRİ VE EKONOMİK BÜYÜME ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ: AMPİRİK BİR ANALİZ

Bu çalışmada Türkiye de kayıt dışı istihdamın vergi geliri ve ekonomik büyüme üzerindeki etkilerini ampirik olarak analiz edebilmek için çoklu yapısal kırılmalı zaman serisi analizi yöntemlerinden faydalanılmıştır. Bu çerçevede ilk olarak serilerin durağanlığı Kapetanios (2005) çoklu yapısal kırılmalı birim kök testi ile incelenmiş ve serilerin hepsinin birinci farkları alındığında durağan hale gelen seriler oldukları belirlenmiştir. Sonra seriler arasındaki eşbütünleşme ilişkisinin varlığı Maki (2012) çoklu yapısal kırılmalı eşbütünleşme testiyle analiz edilmiştir. Bu analizde; modellerde yer verilen seriler arasında eşbütünleşme ilişkisinin var olduğu tespit edilmiştir. Maki (2012) testi tarafından eşbütünleşme vektöründe belirlenen yapısal kırılma tarihleri, tarafımızdan oluşturulan kukla değişkenler yardımıyla uzun ve kısa dönem analizlerine dâhil edilmiştir. Çalışmada uzun ve kısa dönem analizleri FMOLS, DOLS ve CCR yöntemleriyle gerçekleştirilmiştir. Uzun dönem analizinde; kayıt dışı istihdamdaki artışların vergi gelirlerini azalttığı, ekonomik büyümenin ise vergi gelirlerini artırdığı tespit edilmiştir. Ayrıca kayıt dışı istihdamdaki artışların ekonomik büyümeyi azalttığı, kayıtlı istihdamın ise ekonomik büyümeyi artırdığı görülmüştür. Kısa dönem analizinde ise; kayıt dışı istihdamın vergi gelirlerini yine azalttığı, bu etkinin uzun dönemdekinden daha büyük olduğu, ekonomik büyümenin vergi gelirlerini artırdığı, ancak bu etkinin uzun dönemdekinden düşük olduğu belirlenmiştir. Modellerin hata düzeltme mekanizmaları çalışmaktadır. Yani yapılan analizler güvenilirdir.

PDF

___

Akalın, G., & Kesikoğlu, F. (2007). Türkiye’de kayıtdışı ekonomi ve büyüme ilişkisi. ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 3(5), 71–87.
Akkoç, F. (2010). Kayıt dışı ekonominin algılanması ve önleme çabaları arasındaki ilişkinin belirlenmesi, Aydın ili örneği. (Yüksek Lisans Tezi), Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı, Aydın.
Amin, M., Ohnsorge, F.L., & Okou, C. (2019). Casting a shadow, productivity of formal firms and informality. World Bank Policy Research Working Paper, No. 8945.
Başak, Z. (2013). Persistence of informal employment in Turkey. (Doctoral Dissertation), Middle East Technical University The Department of Economics, Ankara.
Boitano, G., & Abanto, D. F. (2019). The informal economy and its impact on tax revenues and economic growth. the case of peru, Latin America and OECD countries (1995–2016). Revista De Ciencias De La Gestión, 360(4), 128–157.
Cobb, C. W., & Douglas, P. H. (1928). A theory of production. American Economic Review (JSTOR 1811556), 18, 139–165.
Cortellese, F. (2015). Definition of informal economy and estimation of tax evasion for european countries the impact of financial crisis on tax evasion estimation. XXII Encuentro de Economía Pública Santander, 5 y 6 de febrero de 2015.
Carrıon-I-Sılvestre, J. L., & Sanso, A. (2006), Testing the null of cointegration with structural breaks, Oxford Bulletin of Economics and Statistics, 68(5), 623–646 Dellas, H., Malliaropulos, D., Papageorgiou, D., & Vourvachaki, E. (2019). Fiscal multipliers with an informal sector. Retrieved from: https://www.euroframe.org/files/user_upload/euroframe/docs/2019/Conference/Session%208/EUROF19_ Dellas_etal.pdf, Date of access: 18.11.2020.
DİSK (2017). Kayıt dışı istihdam raporu. Kasım 2017, Erişim adresi: http://cloudsdomain.com/uploads/dosya/15805.pdf.
DPT (2001). Kayıtdışı ekonomi özel ihtisas komisyonu raporu, T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı, Ankara.
Duarte, P. (2014). The relationship between GDP and the size of the informal economy: empirical evidence for spain. Universität Leipzig, Wirtschaftswissenschaftliche Fakultät, Leipzig, Working Paper, No. 127.
Elveren, A. Y., & Özgür, G. (2016). The effect of informal economy on income inequality: evidence from Turkey. Panoeconomicus, 63(3), 293–312.
Esteve V., & Requena, F. (2006). A cointegration analysis of car advertising and sales data in the presence of structural change. International Journal of the Economics of Business, 13(1), 111–128.
EVDS (2020a). Kamu maliyesi, genel bütçe dengesi ve finansmanı (Hazine ve Maliye Bakanlığı) (BinTL)(Aylık), Erişim adresi: https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/serieMarket, Erişim tarihi: 12.11.2020.
EVDS (2020b). Fiyat endeksleri, fiyat endeksi (Tüketici)(2003=100)(TÜİK)(Aylık), Erişim adresi: https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/serieMarket, Erişim tarihi: 12.11.2020.
EVDS (2020c). Üretim, sanayi üretim endeksi (2015=100)(TÜİK)(Aylık), Erişim adresi: https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/serieMarket. Erişim tarihi: 12.11.2020.
EVDS (2020d). GSMH ve GSYIH-cari fiyatlarla (TÜİK)(Bin TL)(Arşiv)(Üç Aylık). Erişim adresi: https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/archiveMarket/, Erişim tarihi: 18.11.2020.
EVDS (2020e). GSYİH-harcama yöntemiyle-cari fiyatlarla (TÜIK)(Bin TL)(Üç Aylık). Erişim adresi: https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/serieMarket, Erişim tarihi: 18.11.2020.
Gelir İdaresi Başkanlığı (2020). Asgari ücretten yapılan gelir vergisi ve damga vergisi kesintileri. Erişim adresi: https://www.gib.gov.tr/sites/default/files/fileadmin/user_upload/Yararli Bilgiler/damga_asgari.html, Erişim tarihi: 12.11.2020.
Georgellis, N., & Georgellis, Y. (2017). Regional unemployment and employee loyalty: Evidence from twelve UK regions. Regional Studies, 52(9), 1283–1293.
Grazia, R. D. (1982). Clandestine employment: a problem of our times. The Underground Economy in the United States and Abroad. (Ed. Vito Tanzi), Lexington Books, Massachusetts Toronto. Gregory, A. W. & Hansen, B. E. (1996). Residual-based tests for cointegration in models with regime shifts. Journal of Econometrics, 70(1): 99–126.
Gujarati, D. N., & Porter, D. C. (2012). Temel ekonometri. (Ü. Şenesen ve G. G. Şenesen, Çev.). İstanbul: Literatür Yayınevi. Gürbüz, A. (2013). Analyzing the dynamics of informal employment rate in Turkey: A system modeling approach. (Master Thesis), Fatih University, Institute of Science and Engineering. Istanbul. Hatemi, A. J. (2008), Tests for cointegration with two unknown regime shifts with an application to financial market integration, Empirical Economics, 35, 497–505.
ILO, (2018). Informal employment. Retrieved from: https://www.ilo.org/employment/units/emp-invest/informaleconomy/ lang--en/index.htm, Date of access: 10.11.2020.
İnal, H. (2019). Kayıt dışı istihdam ve ekonomik büyüme ilişkisi: Türkiye örneği. (Yüksek Lisans Tezi), Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat Anabilim Dalı, Balıkesir.
Joshi, A., Prichard, W., & Heady, C. (2013). Taxing the informal economy: challenges, possibilities and remaining questions. IDS Working Paper, No: 429.
Kaleli, E. (2015). Türkiye’de kayıt dışı istihdamın vergi gelirleri ve ekonomi üzerindeki etkileri. (Yüksek Lisans Tezi), Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Maliye Anabilim Dalı, Sivas. Kaleli, E., & Karaca, C. (2019). Türkiye’de kayıt dışı istihdama ilişkin çözüm önerileri. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 19(44), 749–792.
Kapetanios, G. (2005). Unit-root testing against the alternative hypothesis of up to structural breaks. Journal of Time Series Analysis, 26(1), 123–133.
Karaarslan, E. (2010). Kayıt dışı istihdam ve neden olduğu mali kayıpların bütçe üzerindeki etkileri: Türkiye örneği. Mali Hizmetler Derneği, Yayın No: 7.
Katz, L. F. (1986). Efficiency wage theories: a partial evaluation. NBER Working Paper Series, No: 1906.
Kılıç, R., & Özçelik, Ö. (2006). Küresel bir sorun: Kayıtdışı ekonomi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16, 337–358.
Kızılca, N. (2017). Kayıt dışı istihdamın ekonomik boyutu. (Yüksek Lisans Tezi), Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Maliye Anabilim Dalı, Aydın.
Kızılot, Ş. (2009). Kayıtdışı ekonomiye bir dokun bin ah dinle. Erişim adres: https://www.hurriyet.com.tr/kayitdisi-ekonomiye-bir-dokun-bin-ah-dinle-11395548. Koç, N. (2016). Mali, ekonomik, sosyal ve siyasal yönleriyle Türkiye’de kayıt dışı ekonomi. Optimum Ekonomi ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 3(2), 85–103.
Kutbay, H. (2018). Kayıt dışı istihdamın vergi gelirleri üzerindeki etkisi. Social Sciences Research Journal, 7(2), 172–189.
Künü, S. (2018). Türkiye’de kayıt dışı ekonomi ve ekonomik büyüme ilişkisi. Vergi Raporu, 232, 332–341.
Laffer, A. (2004). The laffer curve: Past, present, and future. Retrieved from: https://web.archive.org/web/20071201225944/http://www.heritage.org/Research/Taxes/bg1765.cfm, Date of access: 11.11.2020.
Leibeinstein, H. (1957). The theory of underemployment in backward economies. Journal of Political Economy, 65(2), 91–103.
Lindbeck, A., & Snower, D. J. (1987). Efficiency wages versus insiders and outsiders. European Economic Review, 31, 407–416.
Lucas, R. E. (1988). On the mechanics of economic developmen. Journal of Monetary Economics, 22(4), 3–42.
Mahiroğulları, A. (2017). Türkiye'de kayıtdışı istihdam ve önlemeye yönelik stratejiler. Süleyman Demirel Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22(2), 547–565.
Maliye Bakanlığı (2006). 2006 yılı merkezi yönetim bütçe gerçekleşmeleri ve beklentiler raporu. Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü, Erişim adresi: https://sbb.gov.tr/wpcontent/ uploads/2019/11/MYB_GerceklesmeleriveBeklentiler Raporu_2006.pdf, Erişim tarihi: 10.11.2020.
Maliye Bakanlığı (2009). Kayıt dışı ekonomiyle mücadele stratejisi eylem planı (2008-2010). Gelir İdaresi Başkanlığı, Yayın No: 87.
Medina, L., & Schneider, F. (2018). Shadow economies around the world: what did we learn over the last 20 years? IMF Working Papers, No. WP/18/17.
Meydanal, R. (2008). Kayıt dışı istihdam nasıl azaltılabilir? (Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Mitchell, D. J. (2011). Laffer eğrisi doğrultusunda vergi oranları, vergilendirilebilir gelir ve vergi gelirleri arasındaki ilişkinin anlaşılması. (Çev: Sinan Çukurçayır), Maliye Dergisi, 161, 326–336. Muhasebat (2010). Genel yönetim 2008-2009 yılları karşılaştırmalı, konsolide bilançosu (Bin TL). Erişim adresi: https://muhasebat.hmb.gov.tr/genel-yonetim-sektoru-mali-istatistikleri-3, Erişim tarihi: 11.11.2020.
Özay, E. (2019). Kayıt dışı istihdamın makroekonomik veriler ışığında değerlendirilmesi ve dengeleyici tedbirler. (Yüksek Lisans Tezi), Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Anabilim Dalı, Isparta.
Park, J.Y. (1992). Canonical cointegrating regressions. Econometrica, 60, 119–143. Phillips, P. C., & Hansen, B. E. (1990). Statistical inference in instrumental variables regression with I(1) processes. Te Review of Economic Studies, 57(1), 99–125.
Romer, P. M. (1986). Increasing returns and long run growth. Journal of Political Economy, 94(5), 1002–1037.
Raoul, E.E., & Zenabou, T.Z. (2020). Informal economy and economic growth in cameroon. International SGK Journal of Scientific and Research Publications, 10(5), 518–525.
(2020). Kayıtdışı istihdam oranı. Erişim adresi: http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/sgk/tr/calisan/ kayitdisi_istihdam/kayitdisi_istihdam_oranlari.
Solow, R. M. (1956). A contribution to the theory of economic growth. The Quarterly Journal of Economics, 70(1), 65–94.
Stiglitz, J. E. (1984). Theories of wage rigidity. NBER Working Paper Series, No. 1442.
Stock, J., & Watson, M. W. (1993). A simple estimator of cointegrating vectors in higher order integrated systems. Econometrica, 61(4), 783–820.
Şen, A. (2015). Türkiye’de kayıt dışı istihdam ve vergi ilişkisi. (Yüksek Lisans Tezi), Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Maliye Anabilim Dalı, Bursa.
Taymaz, E. (2009). Informality and productivity, productivity differentials between formal and informal firms in Turkey. ERC Working Papers in Economics, No. 09/01.
TUİK (2020). İstatistiksel tablolar ve dinamik sorgulama. istatistiksel tablolar, işgücü istatistikleri, esas işlerinden dolayı herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşuna kayıtlı olmayanların yıllar ve cinsiyete göre işgücü durumu. Erişim adresi: https://tuikweb.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1007.
Us, V. (2004). Kayıtdısı ekonomi tahmini yöntem önerisi: Türkiye örneği. Türkiye Ekonomi Kurumu, Ankara.
Uslu, H. (2020). Türkiye’de finansal gelişme ve enerji tüketiminin ekonomik büyüme üzerindeki etkisi (Yüksek Lisans Tezi), Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı, Osmaniye.
Westerlund, J., & Edgerton, D. (2006). Simple tests for cointegration in dependent panels with structural breaks. Lund University, Department of Economics Working Papers, No: 13. Erişim adresi: World Bank (2020). GDP growth (Annual %). Retrieved from: https://data.worldbank.org/indicator/ NY.GDP.MKTP.KD.ZG?view=chart.
Yanıcı-Erdal, İ. Ö. (2019). Türkiye’de kayıt dışı istihdam ve kayıt dışı istihdamla mücadeolel itpikaları. Ufuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(16), 225–246.
Yereli, A. B., & Karadeniz, O. (2004, 10-14 Mayıs). Türkiye’de kayıt dışı istihdamın vergi kayıp ve kaçakları üzerine etkisi. Türkiye’de vergi kayıp ve kaçakları, önlenmesi yolları, 19. Türkiye Maliye Sempozyumu Bildiri Kitabı (Ankara), 180–203. Erişim adresi Yıldırım, K., Karaman, D., & Taşdemir, S. (2009). Makroekonomi. (8. Baskı). Ankara: Seçkin Yayınevi.