EFES MÜZESİ'NDE KORUNAN ROMA DÖNEMİNE AİT BİR GRUP STRİGİLİS

Efes Müzesi'ne farklı tarihlerde satın alma yoluyla kazandırılan bir demir, bir bakır ve dört bronzdan oluşan toplam altı strigilis, bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Strigilislerden beşi tam veya tama yakın korunmuşken biri sadece kaşık bölümünden oluşmaktadır. Farklı uzunluklara sahip Efes örneklerinin en kısası 15 cm olarak ölçülürken, en uzunu 28, 6 cm olarak ölçülmüştür. Bu ölçüler, genel olarak diğer strigilis buluntularının uzunluklarıyla paralellik göstermektedir. Strigilislerin kronolojik gelişiminde önemli bir rol oynayan kulp formlarında MÖ 5. yüzyıldan MÖ 1. yüzyıla kadar ovalden dörtgene doğru bir gelişim süreci gözlenir. MÖ 1. yüzyıl ile birlikte kulbun ön kısmından arka kısmına geçiş 90 derece ile sağlanır ve böylece dörtgen kulba doğru olan gelişim süreci tamamlanmış olur. MS 1. yüzyıla ait strigilislerin kulplarında görülen yegâne değişiklik ise kulp kenarlarının içe doğru bükülmesi ve kulp aralığının daralmasıdır. Bu tespit, kulp kenarı içe doğru kıvrılmış strigilisler için terminus oluşturması açısından önem teşkil eder. MS 1. yüzyıl ile birlikte bu sürecin Roma Dönemi sonuna kadar devam ettiği görülmüştür. Roma Dönemi strigilislerinin tarihlendirilmesinde belirleyici öğe artık kulp olmaktan çıkmış, bunun yerini genel strigilis tipolojisi almıştır. Roma Dönemi öncesinde strigilis kulbunu arka kısımda kaşığa bağlayan bir eklenti bulunmaktadır. Ancak tipolojik açıdan incelediğimiz Efes örneklerinin hiçbirinde söz konusu eklentinin olmadığı, kulbun direk olarak kaşığa bağlandığı tespit edilmiştir. Konu üzerine yaptığımız literatür araştırmaları da Roma Dönemi'nde istisnai örnekler olmakla birlikte, bu tespitimizi desteklemektedir. Yine örneklerimiz üzerinde yapılan incelemeler sonucunda kronolojik bir gelişimden ziyade yapım tekniğine dayanan ve kulptan kaşık bölümüne geçişlerdeki farklılıklar göz önünde bulundurularak üç farklı tip belirlenmiştir.Efes örnekleri üzerinde yapılan incelemeler, iki örneğin Kotera-Feyer'in oluşturduğu strigilis sınıflamasına göre "Dikey Form" kategorisinde, dört örneğin ise "Ters Çevrilmiş S Profilli Form" kategorisinde değerlendirilmesi gerektiğini göstermiştir. Kotera_Feyer'in "Ters Çevrilmiş "S" Formu, Bónis'in, "Pannonia Tipi" olarak adlandırdığı strigilisler ile aynı forma sahiptir. Pannonia veya Ters Çevrilmiş "S" formundaki strigilisler Efes örnekleri özelinde Anadolu örnekleri ile form olarak tamamen paralel olmalarına karşın, bezeme sistemi açısından oldukça farklı oldukları tespit edilmiştir. Bu tespit, beraberinde bu tipin bir alt grubunun Anadolu'da üretilmiş olabileceklerini göstermesi açısından önem taşımaktadır. Yine "Ters Çevrilmiş S Profilli Tip"in başlangıç tarihi olarak Kotera-Feyer'in önerdiği MS 1. yüzyılın sonu tarihini, Laodikeia'dan ele geçen bir örnek ışığında biraz daha erkene Augustus Dönemi'ne (MÖ 27-MS 14) çekmek mümkün görünmektedir.Söz konusu strigilislerden dördü bezemeli olup, bezemeler strigilislerin kulp ve kaşık bölümlerinde yer almaktadır. Bunlardan sadece bir örnekte bezeme kulp bölümünde bulunmaktadır. Bezemelerin geneli bitkisel ve geometrik öğelerden oluşurken, bir örnekte tapınak içinde tasvir edilmiş bir yılan figürü ile birlikte bitkisel ve geometrik motifler de yer almaktadır. Çizgisel ve bitkisel bezemeler, geometrik desenler, yıldız motifleri, mimari tasarımlar ve figüratif sahneler gibi oldukça çeşitli bezeme öğelerini üzerinde barındıran bu strigilis ünik bir örnek olarak karşımıza çıkmaktadır. Strigilis üzerinde betimlenen yılan ve yıldız motiflerinin Dioskurlar ile bağlantılı olması ve tapınağın da yine bu sahnede yer alması, strigilis sahibinin dini eğilimlerinin bir yansıması olarak sunulabilir. Efes Müzesi'nde korunan bu örneklerin tarihlendirilmesi gerek Kotera-Feyer'in oluşturduğu tipoloji gerekse benzer örnekler dikkate alınarak yapılmıştır. Buna göre; örneklerimizden "Ters Çevrilmiş S Profilli Form" kategorisine dâhil edilenler MS 2. yüzyıla, "Dikey Form" kategorisinde ele alınanlar ise MS 1. yüzyıla ait olmalıdır

A Group of Roman Strigilai in the Ephesus Museum

The subject of this article is on six strigilai, of which one is made of iron, one of copper and four worked as bronze. All are preserved in the Ephessos Museum and were purchased in different times. Five of them are intact, apart from one example represented only with its spoon part. They have different measures, the shortest one being 15 cm and the longest one 28.6 cm. These measurements are parallel to other strigilis findings.The handle form of the strigilis play an important role in the chronological order from the 5th century BC to the 1st century BC. Handles seem to gradually become quadrangle within the centuries. With the 1st century BC the development of the quadragle handle form seems to be finished. The only change in strigilis belonging to the first century AD is the concave bow on the egdes of the handles and the narrow handle gap. This determination is important for a terminus for the strigilis. This develepment continues from the 1st century AD to the end of the Roman Period. In the Roman period the handle is not the determinant factor in the dating of the strigilis anymore, as it was substituted by the general typology of the strigilis.In the pre Roman Period there is a kind of attachment between the handle of the strigilis and the spoon. However in the Ephesos examples which were analysed typologically, it is observed that none of them have this attachement and that the handle is directly adhered to the spoon. It can be determined that there are three different types. These types are grouped in terms of technical features and differences between handle and spoon.According to Kotera-Feyer's classification the analysis on Ephesos examples show that they can be grouped as the ones with "Vertical Form" and four of them as the "Reverse S Form". Kotera-Feyer's "Reverse S Form" has the same typological features with Bonis's "Pannonia Type". "Pannonia" and "Reverse S Form" types of strigilai are parallel with the Anatolian one when we consider the forms of the Ephesian examples. However their ornaments are different. This fact indicates that one of the subordinate group of these strigilai could have been produced in Anatolia. The suggested date for the "Reverse S Form" strigilai by Kotela-Feyer is 1st century AD. However with the enlightment of the Laodikeian examples the suggested date by Kotela-Feyer can be receeded to the Augustian Period.Four of the mentioned strigilai have ornaments on their handles and spoons. In one example the ornament is applied only to the handle. The majority of the ornaments are floral and geometric. Only one example is represented with a temple and a snake, within geometrical and floral motives on the spoon part. Linear and plantal ornaments, geometrical ornaments, star, architectural designs and figurative scenes are represented only on one strigilis alltogether, thus it is a unique example. The snake and star motives on the strigilis must have been related with the Dioskorai and the represantation of a temple can be related with the religious tends of the items owner.The examples from the Ephesus Museum are dated according their decorations and by using Feyer`s method. Accordingly, the "Reverse S" formed examples are dated to the 2nd century AD and the "Vertical" formed Strigilai to the 1st century AD

___

Abbasoğlu - Özdibay 2009Abbasoğlu, H. - Özdibay, A., "Perge Kazı ve Onarım Çalışmaları 2007 Yılı Raporu", KST 30/2, 483-502.

Akman - Tosun 2012 Akman, A. - Tosun, A., "Attaleia Nekropolü (Eski Doğu Garajı - Halk Pazarı Mevkii) Kurtarma Kazısı 2010 Yılı Çalışmaları", MKKS 20, 47-70.

Akarsu v.d. 2011 Akarsu, S. - Akarsu, B. M. - Tırpan, A. A., Roma Dönemi'nden Ortaçağ'a Tıp Aletleri", Lokman Hekim Journal 2011; 1 (3), 13-17.

Akat-İslam - Aslan 2014 Akat-İslam, H. - Aslan, A., "Milet Nekropolü, Değirmentepe Mevkii Kazı Çalışmaları (2012-2013)", MKKS 23, 377-396.

Amandry v.d. 1972 Amandry, P. - Grandjean, Y. - Holtzmann, B. - Maffre, J.J. - Rougemont, G., "Collection de l'Ecole française d'Athenes", BCH 96, 5-115.

Amore 2005 Amore, M. G., Settlement and Burial in Apollonia and Its Area (Albania), Torino Universitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Torino

Arslan v. d. 2012 Arslan, M. - Metin, M. - Cinemre, O. - Çelik, T. - Türkmen, M., "Juliopolis Nekropolü 2010 Yılı Kazı Çalışmaları", MKKS 20, 177-214.

Atik - Işın 2005Atik, N. - Işın, M. A.,"Tekirdağ/Karaevlialtı 2000, 2002, 2004 Yıl-ları Kazı Çalışmaları", KST27/1, 47-59.

Bal 2013Bal, N., "Selmanlı Tümülüsü Kurtarma Kazısı", MKKS 22, 337-348.

Barış 2011 Barış, Ş., Bolu Müzesi Bizans Dönemi Eserleri, Selçuk Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya.

Başaran 2005 Başaran, S., "Enez (Ainos) 2004 Yılı Kazı, Onarım ve Koruma Çalışmaları", KST 27/2, 409-421.

Başaran - Kasapoğlu 2013Başaran, C. - Kasapoğlu, H., "Parion Kazısı Metal Buluntuları", III. ODTÜ Arkeometri Çalıştayı - Türkiye Arkeolojisinde Metal: Arkeolojik ve Arkeometrik Çalışmalar (ed. P. Ayter - Ş. Demirci - A. M. Özer) , Ankara, 2013, 126-140.

Başaran - Tavukçu 2006 Başaran, C. - Tavukçu, A. Y., "Parion Kazısı 2005", KST28/1 609-629.

Baykan 2015 Baykan, D., "Metal Finds from Nif-Olympus", Resent Studies on the Arvhaeology of Anatolia (ed. E. Laflı - S. Patacı), 41-48.

Baykan 2010 Baykan, D., "Antik Çağ'da Strigilisin Ecza Amaçlı Kullanımı: Veriler ve Kanıt", Colloquium AnatolicumIX, 141-153.

Bassi - Buonopane 2011 Bassi, C. - Buonopane, A., "Un deposito di bronzi dallo scavo archeologico di un edificio di età romana a Trento, via Zanella", Tra Protostoria e Storia. Studi in Onore di Loredana Capui, Roma, 413-429.

Bogaers 1958-1959 Bogaers, J. E., "Enn Romeins askist uit Stein", BABesch 34, 197-209.

Bolla - Buonopane 2010 Bolla, M. - Buonopane, A., "Strigili Del Museo Archeologico Di Verona", AquilNost LXXXI, 413-444.

Bónis 1968 Bónis, É. B., "Emaillierte Palästra-Geräte aus Brigetio", FolA 19, 25-58.

Borchhardt 1999 Borchhardt, J., "Bericht der Grabungskampagne in Limyra 1998", KST 21/2, 83-91.

Borell 1991 Borell, B., Statuetten, Gefasse und Andere Gegenstande aus Metal, Im Anhang Grabfunde aus dem Tessin, Mainz am Rhein, German.

Bridger - Kraus 2000 Bridger, C. - Kraus, K., "Römische Gräber in Xanten, Viktorstraße 21", BJb 200, 2000, 25-81.

Comstock - Vermeule 1971Comstock, M. - Vermeule, C., Greek, Etruscan and Roman bronzes in the Museum of Fine Arts[catalogue], Boston.

Delemen 2004 Delemen, İ., Tekirdağ Naip Tümülüsü, İstanbul.De Ridder 1915

De Ridder, A., Les Bronzes Antiques du Louvre, Ernest Leroux, Paris.

Doğan 2012 Doğan, T., Antandros Nekropolisi'nde Ele Geçen Strigilis Bulun-tuları, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla.

Doğan 2015 Doğan, T., "Antandros Ölü Gömme Geleneğinde Strigilis: Tipolojik ve Kronolojik Gözlemeler", TÜBA-AR 18, 141-165.

Duman - Baysal 2014 Duman, B. - Baysal, H. H., "Tripolis 2. Sezon Kazı ve Restorasyon Raporu: 2013", KST 36/2, 633-650.

Dusenbery 1998 Dusenbery, E. B., The Nekropoleis, Samothrace, 11, Princeton.

Endoğru - Ünan 2011 Endoğru, M. - Ünan, S. "Samsun İli, İlkadım İlçesi, Dikilitaş Sokak Yeraltı Mezar Odaları Kurtarma Kazısı", MKKS 19, 203-216.

Fremersdorf 1926 Fremersdorf, F., "Weitere Ausgrabungen unter dem Kreuzgang von St. Severin in Köln", BJb 131, 290-325.

Gaitzsch 2005 Gaitzsch, W., Eisenfunde aus Pergamon: Geräte, Werkzeuge und Waffen. Pergamenische Forschungen 14, Berlin.

Gui - Cociş 2014 Gui, M. - Cociş, S., "Millefiori Inlaid Hilts, Strigil Handles, or What?", Ephemeris Napocensis XXIV, 257-276.

Güneş 2008 Güneş, M.Y., "Bolu İli, Merkez İlçe, Tabalar Mahallesi 8 Pafta, 118 Ada, 32 Parseldeki Kurtarma Kazısı 2005", MKKS 17, 75-89.

Gürbüzer 2006 Gürbüzer, M., İdyma'daki Hellenistik Dönem Oda Mezarı, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla.

Homolle 1908 Homolle, T., Fouilles de Delphes, Paris.Işık 1996 Işık, F., "Patara 95", KST 18/2, 191-219.

Işık 1998 Işık, F., "Patara 1997", KST 20/2, 159-179.

Işık 2001 Işık, F., "Patara 2000", KST 23/1, 397-413.

Işık 2003 Işık, F., "Patara 2002", KST 25/1, 87-103.

Kadıoğlu v.d. 2012 Kadıoğlu, M. - Adak, M. - Özbil, C. - Yalçın, D. Ö. - Polat, Y., 2010 Yılı Teos Kazı Raporu (İlk Sezon)", KST 33/3, 429-460.

Kakish 2015 Kakish, R., "A Strigil from Roman Jordan: Evidence for Personal Care (Case Study)", MAA 2/15, 63-70.

Karabay - Çamoğlu Günaydın 2013Karabay, N. - Çamoğlu Günaydın, B., "Pınarkent Nekropol Alanı Kurtarma Kazısı 2011", MKKS 21, 73-94.

Karlsson v.d. 2012 Karlsson, L. - Bild, J. - Henry, O., "Labraunda 2010", KST 33/3, 191-208.

Kasapoğlu 2008 Kasapoğlu, H., Parion Nekropolü 2006 Yılı Seramik Buluntuları, Atatürk Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum.

Kızıl Kızıl, A., "1990-2005 Yılları Arasında Milas'da Kurtarma Kazıları Yapılan Mezarlar ve Buluntuları Üzerine Genel Bir Değerlendirme", Die Karer und die Anderen (ed. F. Rumscheid), Internationales Kolloquium an der Freien Universitat Berlin 13. bis 15. oktober 2005, 359-377.

Konak-Tarakçı - Selçuk 2013Konak-Tarakçı, S. - Selçuk, T., "Batı Liman 1205 Parsel Kurtarma Kazısı 2011", MüzeKKS 21, 185-198.

Korfmann 2005 Korfmann Manfred Osman, "2004 Yılı Troia Kazı Sonuçları", KST 27/2, 161-175.

Kotera-Feyer 1993 Kotera-Feyer, E., Die Strigilis, Peter Lag, Berlin.

Küçükgüney - Tunç Altun 2008Küçükgüney, Z. - Tunç Altun, A. P., "İDÇ Liman Kurtarma Kazısı (İzmir İli, Aliağa İlçesi, Çakmaklı Köyü, Kendirci Mevkii, 613 ve 68 Parsellere ait)", MKKS 17, 53-75.

Maaß 1979 Maaß, M., Griechische und römische Bronzewerke der Antiken-sammlungen, München.

Oransay 2006 Oransay, A. B. S., Arykanda Antik Kentinde 1971-2002 Kazı Sezonlarında Ele Geçen Madeni Buluntular ve Madencilik Faliyetleri, Ankara Üniversitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.

Öğün 1983 Öğün, B., "Kaunos Kazıları", KST 5, 239-241.Pedersen 1999

Pedersen, P., "Investigations and Excavations in Hallikarnassos in 1998", KST 21/2, 305-315.

Polat 2002 Polat, G., "Antandros 2001 Yılı Kazıları", KST 24/2, 21-31.

Polat - Polat 2003 Polat, G. - Polat, Y., "Antandros 2002 Yılı Kazıları", KST 25/2, 453-462.

Polat v.d. 2007 Polat, G. - Polat, Y. - Yağız, K. - Küçük, T. - Zunal, O., "Antandros 2006 Yılı Kazıları", KST 29/2, 455-477.

Pottier v.d. 1887 Pottier, E. - Reinach, S. - Veyries, A., La Nécropole de Myrina, Paris.

Richter - Litt 1915 Richter, G. M., Litt, D., Greek, Etruscan and Roman Bronzes, The Gilliss, New York.

Sevinç - Treister 2003 Sevinç Nurten, Treister Mikhail, "Metalwork From The Dardanos Tumulus", Studia Troica13, 215-260.

Schneider 2004 Schneider, E. E., "Excavation and Resarch ad Elaussa Sebaste: The 2003 Campaign" KST 26/2, 181-193.

Stupperich 1992 Stupperich, R., "Zweiter Vorbericht über die Grabung in der Westtor-Nekrople von Assos im Sommer 1990",AMS5, 1-33.

Steinhart - Wirbelauer 2000Steinhart, M. - Wirbelauer, E., "Par Peisistratou. Epigraphische Zeugnisse zur Geschichtenden Schenkens", Chiron 30, 255-289.

Stupperich 1993 Stupperich, R., "Dritter Vorbericht über die Grabung in der Westtor-Nekrople von Assos in Sommer 1991", AMS 10, 1-36.

Stupperich 1996 Stupperich, R., "Vierter Vorbericht über die Grabung in der Westtor-Nekrople von Assos in Sommer 1992", AMS 21, 1-33.

Summerer v.d. 2010 Summerer, L. - Remy, B. - Barat, C. - Dalaison, J. - Delrieux, F., "2008 Pompeiopolis Yüzey Araştırması", AST 27/1, 25-36 .

Şahin 2010 Şahin, F., Patara Metal Buluntuları, Akdeniz Üniversitesi Yayınlan-mamış Yüksek Lisans Tezi, Antalya.

Şimşek 2007 Şimşek, C., "2006 Laodikeia Yılı Antik Kenti Kazıları", KST 29/3, 99-123.

Şimşek 2011 Şimşek, C., Laodikeia Nekropolü (2004-2010 Yılları), Laodikeia Çalışmaları, İstanbul.

Tavukçu 2006 Tavukçu, Z., Parion Nekropolü 2005 Yıllı Buluntuları, Atatürk Üniversitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum.

Tosun 2008 Tosun, A., "Lara-Fener Mahallesi 1975 Sokak, 5745 Ada, 15 Parsel Mezar Kurtarma Kazısı", MKKS 17, 89-103.

Tosun 2015 Tosun, M., "Fethiye Müzesi'ndeki Dioskurlar ve Tanrıça Tasvirli Adak Stellerinin İkonografik, Epigrafik ve Tipolojik Özellikleri", Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 1, 1-29.

Tosun - Yalçınsoy 2010 Tosun, A. - Yalçınsoy, H., "Doğu Garajı-Halk Pazarı Mevkii- Attaleia Doğu Nekropolü Kurtarma Kazısı 2008 Yılı Çalışmaları", MKKS 18, 135-158.

Tuchelt 1988 Tuchelt, K., "Bericht Uber Die Arbeiten Der Didyma-Grabung' 1987", KST 10, 29-37.

Tulunay 2011 Tulunay, E. T., "Nif (Olympos) Dağı Araştırma ve Kazı Projesi:2009 Yılı Kazısı", KST 32/3, 405-423.

Uçankuş 1980 Uçankuş, H. T., "Kyme Kurtarma Kazısı 1979", KST 2, 139-149.

Utili 1999 Utili, F., Die archaische Nekropole von Assos, AMS 31, Bonn.

Vagalinski 1993 Vagalinski, L.,"Strigiles de l'époque romaine sur le territoire de la Bulgarie contemporaine (in bulgarian)", ArheologijaSofia XXXV/ 2, 22-35.

Vagalinski 1995 Vagalinski, L. F., "Roman Bronze Strigils and Rings for them Thrace", Acta of the 12th International Congress on Ancient Bronzes, Nijmegen 1992 (Nijmegen 1995), S. T. A. M. Mols - A. M. Gerharti-Witteveen - H. Kars - A. Koster - W. J. Th. Peters - W. J. H. Willems (eds), 435-443.

Wiseman - Mano-Zissi 1972Wiseman, J. - Mano-Zissi, D., "Excavations at Stobi, 1971", AJA 76/4, 407-424.

Yalman 1990 Yalman, B., "Edincik-Zeytinbağı Levhalı Mezarları ve Buluntuları", TürkTKB10/1, 397-413.

Yaraş 2001 Yaraş, A., "2000 Yılı Allanoi Kazısı", KST23/1, 463-478.

Yaraş 2004 Yaraş, A., "Die >>Koca Koru Tepe__________ - Nekropole bei Bergama", IstMitt 54, 227-242.

Yaraş v. d. 2007 Yaraş, A. - Baykan, D. - Karaca, E., "2006 Yılı Alionai Kazısı", KST 29/2, 71-85.

Zoroğlu 1990 Zoroğlu, L., "Kelenderis 1989 Yıllı Kazısı", KST 12/2, 301-323.

Zoroğlu - Arslan 1998 Zoroğlu, L. - Arslan, N., "Kelenderis 1997 Yılı Kazı Çalışmaları", KST20/2, 457-463.