ÇANKIRI-ÇORUM HAVZASI OLIGOSEN KUMTAŞLARININ PETROGRAFİSİ VE PROVENANSI, YOZGAT

Çankırı-Çorum Havzası Oligosen istifleri, özellikle Yerköy (Yozgat) ile Delice (Kırıkkale) arasında yanal devamlılığı olan ve kırmızı rengi ile kolay haritalanabilen karasal kırıntılılardan oluşur. Litolojisi çoğunlukla konglomera, kumtaşı ve çamurtaşı olup, yer yer evaporit seviyeleri bulundurur. Fasiyes analizlerine göre alüvyon yelpazesi, akarsu ve göl ortamlarında çökelmiştir. Önceki çalışmalarda İncik, Deliceırmak, Kızılöz ve Kızılırmak Fm. olarak haritalanan birimin yaşı Oligosen, Geç Oligosen, Oligosen-Erken Miyosen olarak verilmektedir. Omurgalı fosil, palinoloji ve göreceli stratigrafi verileri Oligosen-Erken Miyosen aralığını gösterse de alt ve üst sınırların nerelere kadar uzandığı belli değildir. Öte yandan, Kırşehir Masifi’nin yükselmesi ve yüzeylenmesi, daha genel ifade ile İç Anadolu’dan denizin çekilmesi ve bölgenin tektonostratigrafik evrimi için bu istifin stratigrafisinin belirlenmesi ve petrografisinin ortaya konulması gereklidir. Bu çalışmanın konusunu oluşturan Yozgat-Yerköy civarında yer alan Oligosen yaşlı kumtaşlarının bileşenleri kuvars, plajiyoklaz, alkali feldispatlar (ortoklas, mikroklin), mikalar (muskovit, biyotit), sedimanter (karbonat, çört), magmatik ve metamorfik kayaç parçaları (şist) ile ağır minerallerden (epidot, zirkon, hornblend) oluşmaktadır. Petrografik olarak incelenen birimler Q-F-L üçgen diyagramında [1]’a göre arkoz ve litik arkoz, [2]’a göre arkozik arenit olarak sınıflandırılmıştır. Provenans çalışmaları kapsamında Qt-F-L üçgen diyagramları kullanılarak kumtaşlarının kaynak alanlarıyla ilgili çıkarımlarda da bulunulmuştur. Buna göre Yozgat-Yerköy civarı kumtaşlarının ana kaynağı çoğunlukla temel yükselim ve yay geçişi bölgesine düşmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Oligosen, İncik Fm, Kumtaşı, Sedimanter Petrografi, Orta Anadolu.

PETROGRAPHY AND PROVENANCE OF OLİGOCENE SANDSTONES OF ÇANKIRI ÇORUM BASIN, YOZGAT

Oligocene sequences of Çankırı-Çorum Basin are composed of terrestrial clastic sediments between Yerköy (Yozgat) and Delice (Kırıkkae), which are laterally persistent and easily mapped owing to their reddish color. The lithologies generally consist of conglomerate, sandstone, and mudstone while evaporite levels can be seen on some parts. According to facies analyses, they generally deposited in alluvial fan, river and lake environments. The age of the unit which named as İncik Formation, Deliceırmak Formation, Kızılöz Formation and Kızılırmak Formation in previous studies is presented as Oligocene, Late Oligocene, Oligocene-Early Miocene. However vertebrate fossils, palynology and stratigraphy data point out Oligocene-Early Miocene interval, the lower and upper limits are not obvious. On the other hand, to obtain the age of uplift and cropped up of Kırşehir Massive or withdrawal of sea from Central Anatolia and tectonostratigraphic evolution of the region, in general, it is necessary to obtain the sequence and petrographic features.[1] The Oligocene sandstones form Yozgat-Yerköy vicinity which composes the subject of this study consist of quartz, plagioclase, alkali feldspar (orthoclase, microcline), mica (muscovite, biotite), sedimentary (carbonate, chert), magmatic and metamorphic (schist) rock fragments and heavy minerals (epidote, zircon, hornblende). The units which investigated petrographically are classified on Q-F-L triangular diagrams as arkose and lithic arkose according to [1] and as arkosic arenite according to [2]. In the concept of provenance studies, the source field of sandstones is evaluated by using Qt-F-L triangular diagrams. Consequently, the main source of sandstones from Yozgat-Yerköy vicinity is located on basin uplift and transit, on arc regions.

Keywords:

Oligocene, İncik Formation, Sandstone, Sedimentary Petrography, Central Anatolia,

PDF

___

[1] FOLK, R.L., Petrology of Sedimentary Rocks, Hemphill Publishing Company, Austin, 1980.
[2] PETTIJOHN, F.J., POTTER, P.E. VE SIEVER, R., Sand and Sandstone. Wiley, New York, 1- 168, 1973.
[3] SUN J., Nİ X., Bİ S. WU W., YE, J, MENG J., WİNDELN, B. F., “Synchronous turnover of flora, fauna, and climate at the Eocene-Oligocene Boundary in Asia”, Nature, Scientific report 4, 7463, 1-6, 2014.
[4] NOCKOLDS, S.R., “Average chemical compositions of some igneous rocks”, Geological Society of America Bulletin, 65, 1007-1032, 1954.
[5] DICKINSON, W.R., SUCZEK, C.A., “Plate tectonics and sandstone compositions”, AAPG Bulletin 63, 2164-2182, 1979.
[6] BHATIA, M.R., “Plate tectonics and geochemical composition of sandstones”, Journal of Geology, 91, 611-627, 1983.
[7] NESBITT, H.W., YOUNG, G.M., “Prediction of some weathering trends of plutonic and volcanic rocks based on thermodynamic and kinetic considerations”, Geochimica and Cosmochimica Acta, 48, 1523-1534, 1984.
[8] MCLENNAN, S.M., HEMMING, S., MCDANIEL, D.K., HANSON, G.N., Geochemical approaches to sedimentation, provenance, and tectonics. In: M.J. Johnsson ve A. Basu, (eds.), Process Controlling the Composition of Clastic Sediments: Geological Society of America, Special Paper, (pp. 21-40), 1993.
[9] FEDO, C.M., NESBİTT, H.W., YOUNG, G.M., “Unravelling the effects of potassium metamorphism in sedimentary rocks and paleosols, with implications for paleoweathering conditions and provenance and tectonic setting”, Geochimica et Cosmochimica Acta, 54, 1061-1081, 1995.
[10] HARNOIS, L., “The CIW index: a new chemical index of weathering”, Sedimentary Geology, 55, 319-322, 1988.
[11] MCLENNAN, S.M., TAYLOR, S.R., HEMMING, S.R., Composition, differentiation, and evolution of continental crust: constraints from sedimentary rocks and heat flow. In: Brown, M. ve Rushmer, T. (eds). Evolution and Differentiation of the Continental Crust: Cambridge University Pres., 2003.
[12] KARADENİZLİ, L., Çankırı-Çorum Havzası’ndaki Orta Eosen-Erken Miyosen tortullarının sedimantolojisi. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 259s., 1999.
[13] KAYMAKÇI, N., Tectono-stratigraphical evolution of the Çankırı Basin (Central Anatolia Turkey), Geologia Ultraiectina 190, (pp. 1–247), 2000.
[14] KARADENİZLİ, L., “Oligocene to Pliocene palaeogeographic evolution of the Çankırı-Çorum Basin, Central Anatolia, Turkey”, Sedimentary Geology, 237, 1-29. 2011. [15] ŞENGÖR, A.M.C., YILMAZ, Y., “Tethyan evolution of Turkey: A plate tectonic approach”, Tectonophysics, 75, 181–241, 1981.
[16] SEYMEN, İ., “Tamadağ (Kaman-Kırşehir) çevresinde Kaman grubunun ve onunla sınırdaş oluşukların karşılaştırılmalı tektonik özellikleri”, TJK, 26, 89–98, 1983.
[17] NORMAN, T., “Ankara-Yahşıhan bölgesinde Üst Kretase-Alt Tersiyer istifinin stratigrafisi”, TJK, 15, 180–276, 1972.
[18] KAZANCI, N., VAROL, B., “Development of a mass flow-dominated fan-delta complex and associated carbonate reefs within a transgressive Paleocene succession, Central Anatolia, Turkey”, Sedimentary Geology 68, 261–278, 1990.
[19] DÖNMEZ, M., BİLGİN, Z.R., AKÇAY, A.E., KARA, H., YERGÖK, A.H., ESENTÜRK, K. 1/100.000 ölçekli açınsama nitelikli Türkiye Jeoloji Haritaları, Kırşehir-İ31 paftası, No: 46, MTA, Ankara. 2005.
[20] AKÇAY, A.E., DÖNMEZ, M., KARA H., YERGÖK, A.F., ESENTÜRK K. 1/100 000 ölçekli açınsama nitelikli Türkiye Jeoloji Haritaları Serisi, Yozgat-İ33 Paftası. MTA, Ankara, 80, 1-16, 2007
[21] NESBITT H.W., YOUNG G.M., “Early Proterozoic climates and plate motions inferred from major element chemistry of lutites”, Nature, 299, 715-717, 1982.
[22] CROOK, K. A W., “Lithogenesis and geotectonics: the significance of compositional variations in flysch arenites (greywackes)”, Society of Economic Paleontologists and Mineralogists special publication 19, 304-310, 1974.
[23] SCHWAB, F.L., “Framework mineralogy and chemical composition of continental margin-type sandstone”, Geology, 3, 487-490, 1975.2