Tanzimat Döneminde Şahitlerin Tezkiyesi ve Buna YönelikEleştiriler

Davada dinlenecek şahitlerin adil ve güvenilir olup olmadıklarının araştırılması faaliyetine tezkiye denir. Tezkiye faaliyeti kural olarak davaya bakan hâkim tarafından yapılır. Bu çalışmada İslam hukukunda ve Osmanlı’da uygulanmış olan tezkiye kurumunun Tanzimatdönemindeki yansıması incelenecektir. Bu açıdan Tanzimat dönemindeki kanunlardaki şahitlerin tezkiyesi ile ilgili maddeler incelenecektir. Daha sonra Osmanlı’nın son döneminde Ceride-i Adliye isimli dergide yayınlanan iki makale ışığında tezkiye kurumuna getirilen eleştiriler ele alınıp yorumlanacak, son olarak bu kurumun günümüzde uygulanabilirliği tartışılacaktır. Bu konu Osmanlı’nın ilk devirlerinden itibaren mahkemelerde uygulanan şahit tezkiyesinin yaşadığı değişimi göstermesi açısından önemlidir. Uygulama ve usul açısından Osmanlı’nın kuruluşundan yıkılışına kadar çok değişim göstermeyen şahit tezkiyesi, devletin son yıllarında eleştirilere konu olmuştur. Bu eleştiriler tezkiye usulünün reforma ihtiyaç duyduğu temelinde tezahür etmekle beraber, pozitif hukukumuzda uygulaması bulunmayan kurumun şahitlik deliline sağlayabileceği faydaları göstermesi açısından önemlidir.

The “Tezkiye” of The Witnesses in Tanzimat Period and Reviews About It

The activity of investigating whether the witnesses to be heard in the case are fair andreliable is called tezkiye. As a rule, the act of tezkiye is carried out by the judge who handlesthe case. In this study, the reflection of the tezkiye institution in Tanzimat period will beexamined which applied in Islamic law and the Ottoman Empire. In this respect, the articlesrelated to tezkiye in the laws of the Tanzimat period, will be examined. Later, in the light oftwo articles published in Ceride-i Adliye during the last period of the Ottoman Empire, thereviews brought to the tezkiye institution will be discussed. Finally, the applicability of thisinstitution today will be discussed. This issue is important in terms of showing the changeof “tezkiye” of the witnesses applied in the courts since the first periods of the OttomanEmpire. The “tezkiye” of the witness, which did not change much in terms of practice andprocedure from the foundation of the Ottoman Empire to its collapse, has been the subjectof reviews in the last years of the state. These reviews were manifested on the basis that theprocedure of “tezkiye” needed reform. It is also important in terms of showing the benefitsof the institution which is not applied in our positive law can provide witness evidence.

PDF

___

“Tezkiye-i şuhud mesailine dair”, Anonim, Ceride-i Adliye, Sene: 7, Sy: 154-155, 1332, s.396-402.
Akgündüz, Ahmet, İslam ve Osmanlı Hukuku Külliyatı, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul, 2012.
Akman, Ahmet, “Usul-ı Muhakeme-i Şer’iyye Kararnamesi ve Tahlili”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, MÜSBE, İstanbul, 1985.
Ali Haydar, Hocaeminefendizade, Dürerü’l Hukkam Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm, çev. Raşit Gündoğdu-Osman Erdem, DİB Yayınları, 2.Baskı, İstanbul, 2017.
Aslan, Nasi, İslam Yargılama Hukukunda “Şuhudü’l-Hal” Jüri Osmanlı Devri Uygulaması, Beyan Yayınları, İstanbul, 1999.
Aydın, Melikşah, Klasik Dönem Osmanlı Yargılama Hukukunda Tanıklık, Oniki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2021.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Sadâret Mektubî Kalemi Mühimme Kalemi (Odası) Belgeleri (A.MKT.MHM), 365/13, H. 05.06.1283.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Babıali Evrak Odası Evrakı (BEO), 3191/239272, H-18-10-1325.
Başoğlu, Tuncay, “Tezkiye”, DİA, C.41, İstanbul, 2012.
Bayındır, Abdülaziz, İslam Muhakeme Hukuku Osmanlı Devri Uygulaması, İslâmi İlimler Araştırma Vakfı Yayınları, İstanbul, 1986.
Behnesi, Ahmed Fethi, Nazariyyetü’l-isbât fi’l-fıkhi’l-cinaiyyi’l-İslami, Beyrut, Dârü”ş-Şurûk, 1983.
Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu, Bilmen Yayınevi, İstanbul, 1970.
Damad Tercümesi, Mecme’ul Enhur, çev. Mehmet Çelik, Yasin Yayınları, İstanbul, 2011.
Doğan, Hasan, “İslam Muhakeme Hukukunda Ta‘dîl ve Tezkiye”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, Sy.29, 2017, s.9-20.
Fetava-Yı Hindiyye, Fetava-yı Alemgiriyye, çev. Mustafa Efe, Huzur Yayınları, İstanbul, 2004.
Gökcen, Ahmet, “1296 (1879) Tarihli Usul-ı Muhakemat-ı Cezaiye Kanun-ı Muvakkatı”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C:4, Sy:1-2, 1994, s.203-288.
Hacı Reşit Paşa, Ruhu’l-Mecelle, Dersaadet, 1328.
Hamidullah, Muhammed, İslam Peygamberi, çev. Mehmet Yazgan, Beyan Yay. İstanbul, 2014.
Hariri, İbrahim Muhammed, el-Kavaidu ve’d Davabitu’l Fıkhiyyeti li-Nizami’l Kaza fi’l İslam, Umman, 1999.
İsmail Hakkı, “Tezkiye-i şuhud”, Ceride-i Adliye, Sene:1, Sy:2, 1338, s.77-79.
Kelkit, Ömer Arif, “Kur’an’da Tezkiye” Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, AÜSBE, Ankara, 1999.
Kuntay, Mithat Cemal, Üç İstanbul, 14.Baskı, Oğlak Yayınları, İstanbul, 2012.
Mavsıli, Abdullah b. Mahmud b. Mevdud, el-İhtiyar li- Ta’lîlî’l Muhtar, çev. Mehmet Keskin, Hikmet Neşriyat, İstanbul, 2013.
Messıck, Brinkley, “Evidence: From Memory to Archive”, Islamic Law and Society, Vol. 9, No. 2, Evidence in Islamic Law (2002), s.231-270.
Özen, Şükrü, “Kadı Şureyh”, DİA, C.24, İstanbul, 2001.
Serahsi, Ebu Sehl Ebu Bekir Muhammed b. Ahmed, Mebsut, ed. Mustafa Cevat Akşit, Gümüşev Yayınları, İstanbul, 2008.
Tehanevi, Zafer Ahmed b. Latîf el-Osman, İ’laü’s Sünen, (Hadislerle Hanefi Fıkhı), çev. Macit Bilge, Misvak Neşriyat, İstanbul, 2014.
Türkzâde Hafız Mehmed Ziyâeddin Efendi, Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye Şerhi, Kasbar Matbaası, Dersaadet, 1312.
Usul-ı Muhakemat-ı Hukukiye Kanun-ı Zeyli, Kader Matbaası, Dersaadet, 1329.
Yıldız, Kemal, İslam Yargılama Hukukunda Şahitlik, Hâcegân Akademi Kitaplığı, İstanbul, 2005.
Zuhayli, Vehbe, İslam Fıkhı Ansiklopedisi, ilmi müşavir Mehmet Emin Saraç, çev. Heyet, Risale Yayınları, İstanbul, 1994.