Dârü’l-Funûn Hukuk Fakültesi Müderrisi Mehmed Nesîb Bey’in“Mecelle’nin Islahına Doğru” Makalesinin Hukukî Açıdan Değerlendirmesi

Osmanlı dönemi hukukçularından Zeynelabidinzâde Ebu’l-Fazl Seyyid Mehmed Nesîb Bey Suriye/Humus’ta doğup İstanbul’da vefat etmiştir. Osmanlı Devleti mahkemelerinde hakimlik, Dârü’lFunûn Hukuk Fakültesinde müderrislik ve Dâru’l-Hikmeti’l-İslâmiye’de üyelik gibi pek çok vazifede bulunmuş, hukuk alanında Fıkh-ı Hanefî’nin Esasâtı ve Kıyâs ve Deyne Müte‘allik Mesâil, Daman-ı Menfa‘at Meselesinde Hanefiyye ile Şafi‘iyyenin Münazara-i İçtihadiyesi ve Müçtehidîn-i Hanefîyeden Kemal İbn-i Hümâm’ın Galebe-i Gasıbda Menafi‘in Ale’l-ıtlak Mazmûniyeti İle İftânın Lüzûmu Hakkındaki Kavl gibi kitap ve makaleler yazmıştır. Mehmed Nesîb Bey’in Mecelle’nin Islahına Doğru makalesi, Hukuk Fakültesi Mecmuası’nın 1. Sene Rumi Eylül 1332, Hicri Zilka’de 1334, Miladi Eylül 1916 Salı günü tarihli Hukuk-i Medeniye Tedkîkâtı bölümü altında yayımlanmıştır. Makalede, Mecelle’de ele alınan muamelat konularının kısmen tahlili yapılmakta, örfün muamelat hükümlerine tesiri üzerinde durulmaktadır. Makale, şartlı satım akdi konusunda ayrıntıya gidilmekte kısmen de faiz meselesi hakkında İslam hukukçularının neden farklı kanaatlere sahip olduklarına yer verilmektedir. Makale, Mecelle’ye olan ihtiyacı ortaya koymakla beraber, hukukçuların Mecelle üzerinde ıslah ve olgunlaştırma çalışmalarında bulunması gereğine de işaret etmektedir. Makale, her ne kadar Mecelle’nin daha fonksiyonel bir yapıya sahip olması amacıyla kaleme alındığı izlenimini vermekte ise de aslında İslam hukukunda ca’li şartlar olarak da bilinen satım akdinde ileri sürülen ilave şart veya şartların geçerli olup olmaması üzerine odaklanmaktadır. Makalede Mehmed Nesîb Bey’in hayatı ve eserlerine yer verildikten sonra Mecelle’nin yapısına ve ıslahına yönelik çalışmalara değinilerek makalede ele alınan konular hukuki açıdan tahlil edilecektir.

Legal Evaluation of The Article “Towards The Reclamation Of Mecelle” by Mehmed Nesîb Bey, Professor Of The Faculty Of Law Of Daru’l-Funun

Zeynelabidinzade Abu’l-Fazl Sayyid Mehmed Nesîb Bey, one of the jurists of the Ottoman period,was born in Homs and died in Istanbul. He served many duties such as judge in the courts of theOttoman Empire, as professor (muderris) in the Faculty of Law of Daru’l-Funun and membership inDaru’l-Hikmeti’l-Islamiye, and in the field of law, he wrote articles such as “the basis of Fiqh hanafiand the Mesail of Muqfah and the Muqtahid Hanafi Kemal Ibn Humam's Galebe-i Gasibda Menafi’sAle’l-itlak Mazmuniye “in the matter of Daman-ı Menfaat (Transactions) and the need for ifta”.Mehmed Nesîb Bey’s article “towards the reclamation of Mecelle” was published during 1st year ofMecelle dated on September 1332 Rumi, Zilkaide 1334 Hijri, on Tuesday, September 1916 Miladi(Gregorian Calender) under the section of law Medeniye Tedkikat. The article was written whileMecelle was still in force in the Ottoman Empire. In the article, the transactions issues discussed inMecelle are partially analyzed, the effect of the customary transactions provisions is emphasized,especially the issues about why Islamic jurists have different opinions about the sale contracts andinterest issues are explained together with their evidence.Although the article reveals the need forMecelle, it also points out the need for lawyers to work on reclamation and maturation on Mecelle. Infact, the article seems to contribute to Mecelle having a more functional structure.The statement willfocus on Mehmed Nesîb Bey’s explanations for the rehabilitation of Mecelle and their legal value;their contribution to Mecelle will be tried to identified.

PDF

___

Ahmed b. Hanbel (ö.241/855). Müsned, I-VIII, Beyrut, 1997.
Albayrak, Sadık. Son Devir Osmanlı Uleması (İlmiye Ricâlinin Terâcim-i Ahvali), I-V, İstanbul, 1981.
Albayrak, Sadık. “Dâru’l-Hikmeti’l-İslamiyye”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul 1993, C.VIII, s.506-507.
Ali Haydar Efendi (Küçük). Dürerü’l-hükkâm Şerhu Mecelleti’l-ahkâm, I-IV, Üçüncü Baskı, İstanbul, 1330.
Aydın, Mehmet Âkif. “Dîvân-ı Ahkâm-ı Adliye”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul, 1994, C. IX, s.387-388.
Aydın, Mehmet Âkif. “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), Ankara, 2003, C. XXVIII, s.231-235.
Bardakoğlu, Ali. “Bey‘”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul, 1992, C.VI, s.13-19.
Baş, Derya. Şeyh Ahmed el-Bedevî, Tarikatı ve İstanbul’da Bedevilik, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul, 2006.
Behûtî, Mansûr b. Yunus b. İdris (ö.1051/1641). Keşşâfu’l-kına‘ ‘an metni’l-ikna‘, Tah. Muhammed Emîn ed-Dinnâvî, I-V, Beyrut, 1997.
Bilgili, İsmail. “Seyyid Mehmed Nesîb’in Hanefî Mezhebi Müdafaası”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi (İHAD), C.XXVI, Konya, 2015, s.483-522.
Bilmen, Ömer Nasuhi (ö.1971). Hukuk-ı İslamiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kâmusu, I-VIII, İstanbul, 1970.
Boynukalın, Mehmet. “Şart”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul, 2010, C.XXXVIII, s.364- 365.
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail (ö. 256/869). el-Câmiu’s-sahîh, I-VIII, İstanbul, 1981.
Burhânüddîn (Burhânu’ş-Şerî‘a) Mahmud b. Ahmed b. Abdulazîz el-Buhârî el-Mergînânî (ö.616/1219). el-Muhitu’l-Burhânî fi’l-fıkhı’n-Nu‘mânî, Tah. Abdulkerîm Sâmi el-Cündî, I-X, Beyrut, 2004.
Ebû Davud, Süleyman b. Eş‘as es-Sicistâni (ö. 275/888). es-Sünen, Tah. Şuayb Arnavut - Muhammed Kâmil, I-VI, Dımeşk, 2009.
Haçkalı, Abdurrahman. İslam Hukukunda Satım Akdiyle İlgili Şartlar, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun, 1995.
İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülaziz ed-Dımeşkî (ö. 1252/1836). Reddü‟l-muhtâr ‘ale’d-Dürri’l-muhtâr şerhu Tenvîri’l-ebsâr, Tah. Muhammed Bekir İsmail, I-XII, Riyad, 2003.
İbn Kudâme, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Muhammed (ö. 620/1223). el-Muğnî, Tah. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Turkî - Abdülfettah Muhammed, I-XV, Riyad, 1997.
İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî (ö.273/886). es-Sünen, Tah. Şuayb Arnavut, Beyrut, 2009, I-V.
İbn Nüceym, Zeynulâbidîn b. İbrahim, b. Muhammed (ö.970/1562). el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’ddekâik, I-IX, Beyrut, 1997.
İbn Receb, Ebu’l-Ferec Abdurrahman (ö.795/1393). Takrîru’l-Kavâid ve tahrîru’l-fevâid, Tah. Ebû Ubeyde b. Hasan es-Selman, I-III, Kahire, tsz.
İbn Rüşd, Ebû Velîd Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî (ö.595/1198). Bidâyetü’l-müctehid ve Nihâyetü’l-muktesıd, I-II, Dokuzuncu Baskı, Dâru’l-Ma‘rife, Beyrut, 1409/1988.
Kallek, Cengiz. “Okka”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul, 2007, C.XXXIII, s.338-339.
Kallek, Cengiz. “Ukıyye”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul, 2012, C.XLII, s.67-70.
Kâsânî, Ebû Bekr Alâuddîn b. Mes‘ûd (ö. 587/1191). Bedâi‘u’s-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘, I-X, Beyrut, 2003.
Kostaloğlu, Cengiz. İçtihatlı İnşaat Hukuku ve Kat Karşılığı İnşaat Sözleşmeleri, İkinci Baskı, İstanbul, 1995.
Müslim b. Haccac, Ebu’l-Hüseyn el-Kuşeyrî (ö. 261/874). el-Câmiu’s-Sahîh, Tah. Muhammed Fuad Abdülbâki, I-V, Beyrut, tsz.
Nesâi, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb (ö.303/915). es-Sünenu’s-suğrâ (el-Müctebâ mine’ssünen), Tah: Abdülfettâh Ebû Gudde, I-VIII, Halep, 1996.
Nevevî, Ebû Zekeriyya Yahya b. Şerîf (ö. 676/1277). el-Mecmu‘ şerhu’l-Mühazzeb, Tah. Muhammed, Necib İbrahim el-Muti‘î, I-IX, Cidde, tsz.
Osmanlı Arşivi. ŞD.Saîd, 25-4-3.
Osmanlı Arşivi. DH.SAİDd. 0050.
Samar, Mahmut. İslam Borçlar Hukukunda Akitlerde Ca‘lî Şartlar, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Konya, 2015.
Samar, Mahmut. İslami Finans Ürünlerinde Akitlerin Birleştirilmesi, Kitap Dünyası Yayınları, İstanbul, 2019.
Serahsî, Şemsu’l-eimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl (ö. 483/1090). el-Mebsût, I-XXX, Beyrut, 1989.
Seyyid Mehmed Nesîb Efendi. Fıkh-ı Hanefi’nin Esasâtı ve Kıyâs ve Deyne Müte‘allik Mesâil, Şehzâdebaşı Evkâf Matba‘ası, İstanbul 1337/1339.
Seyyid Mehmed Nesîb Efendi. “Mecelle’nin Islahına Doğru”, Dâru’l-Fünûn Hukuk Fakültesi Mecmuası, Hukûk-i Medeniyye Tedkîkâtı, Sene 1, S. 4, Eylül, 1332.
Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyub (ö.360/971). el-Mu‘cemu’l-Evsat, Tah. Tarık b. Abdillah b. Muhammed - Abdülmuhsin b. İbrahim el-Huseynî, I-X, Kahire, 1995.
Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Serve (ö. 279/892). el-Câmi‘u’s-Sahîh, Tah. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf, I-VI, Beyrut, 1998.
Yazıcı, Nesimi. “Cerîde-i İlmiyye”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul, 1993, C.VII, s.407- 408.
Yusuf Ziya Bey. “Kanûn-i Medenimiz Nasıl Ta’dîl Olunmalıdır?”, Vakit, 9 Teşrîn-i Evvel, 1336, S. 1018, s. 2.
Yusuf Ziya Bey. “Kanûn-i Medenimiz Nasıl Ta’dîl Olunmalıdır?”, Vakit, 11 Teşrîn-i Evvel, 1336, S. 1020, s. 2.
Zerkâ, Mustafa Ahmed (ö.1999). el-Medhalu’l-fıkhıyyu’l-‘âm, I-III, Dimeşk, 1998.
Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-Mâlikiyyu’l-müyesser, I-IV, Dımeşk, 2010.