İlkokul Fen Bilimleri Ders Kitaplarında Kavram Yanılgılarına Neden Olabilecek Sözel ve Görsel İçerik

Bu araştırmada, 2016-2017 Eğitim-Öğretim yılında, ilkokul üçüncü sınıfların fen bilimleri dersinde kullanılmak üzere, üç cilt hâlinde hazırlanan fen bilimleri ders kitabında kavram yanılgılarına neden olabilecek sözel ve görsel içerikler incelenmiştir. Araştırma, nitel bir yaklaşımla desenlenmiş olup veri analizinde içerik analizi kullanılmıştır. Belirlenen ders kitabının incelenmesi için araştırmacılar tarafından bir ölçütler takımı geliştirilmiş ve içerik analizi burada yer alan başlıklara göre yapılmıştır. Alt problemlere ait bulguların ana başlıklarının ölçütler takımında yer aldığı sıraya göre, genel anlamda kavram yanılgılarına neden olabilecek sözel içerik ile ilgili olarak; verilen örnekte kavramın temel özelliğinin üzerinde durulmaması, başlıkların uygun olmaması, sözcüklerin yerinde kullanılmaması, genellemeler yapılırken sınırların korunmaması, ifade birliğinin olmaması, soruların hatalı verilmesi gibi hususlar saptanmıştır. Kavram yanılgılarına neden olabilecek görsel içerik için ise genel olarak; gösterimlerin eksik verilmesi, gösterimlerin yerinde verilmemesi şeklinde bulgular tespit edilmiştir. Elde edilen bulgular ışığında; bu araştırmanın, fen konularının ilk defa görülmeye başlandığı üçüncü sınıfın ders kitaplarında, kavram yanılgılarına neden olabilecek özelliklerin örneklendirilmesi bakımından önem taşıdığı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler:

kavram yanılgısı, ders kitabı, fen bilimleri

Verbal and Visual Content That May Lead to Misconceptions in Primary School Science Textbooks

In the present study, verbal and visual contents that may lead to misconceptions in the science textbook prepared in three volumes for use at the third grade of primary school in the 2016-2017 Academic Year were examined. The research was designed with a qualitative approach, and content analysis was used for data analysis. A set of criteria was developed by the researchers to examine the textbook, and the content analysis was performed in accordance with the headings contained in the content analysis. According to the order in which the main headings of the findings of the sub-problems are included in the set of criteria, the following issues were identified with regard to verbal content that could lead to misconceptions: not focusing on the basic property of the concept in the given example, the use of improper headings, not using the words in proper place, not protecting the boundaries when making generalizations, the absence of unity of expression, and the inaccuracy of the questions. In the light of the findings, it is thought that this research is important in terms of illustrating the contents that may lead to misconceptions in the textbooks of the third grade, where children first meet with the science course.

Keywords:

misconception, textbook, science,

PDF

___

Referans 1 Aydoğan, S., Güneş, B. & Gülçiçek, Ç. (2003). Isı ve sıcaklık konusunda kavram yanılgıları. G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(2), 111-124.
Referans 2 Ayas, A. P., Çepni, S., Akdeniz, A. R., Özmen, H., Yiğit, N. & Ayvacı, H. Ş. (2005). Kuramdan uygulamaya fen ve teknoloji öğretimi. Ankara, Pegem A Yayıncılık.
Referans 3 Bacanlı, H. (1998). Eğitim psikolojisi. İstanbul, Alkım Yayın evi.
Referans 4 Barrass, R. (1984). Some misconceptions and misunderstandings perpetuated by teachers and textbooks of biology. Journal of Biological Education, 18, 201–206.
Referans 5 Ball, D., L. & Cohen, D. K. (1996). Reform by the book: What ıs-or might be the role of curriculum materials in teacher learning and instructional reform?. Educational Researcher, 25(9), 6-8,14.
Referans 6 Bahar, M. (2003). Biyoloji eğitiminde kavram yanılgıları ve kavram değişim stratejileri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 3(1), 27-64.
Referans 7 Bahar, M., Cihangir, S. & Gözün, Ö. (2002). Okul öncesi ve ilköğretim çağındaki öğrencilerin canlı ve cansız nesneler ile ilgili alternatif düşünce kalıpları. V. Ulusal Fen Bilimleri ve Matematik Eğitimi Kongresi, Ankara.
Referans 8 Başerer, D. & Duman, E. Z. (2015). Öğretmen adaylarının özdeşlik, doğru, gerçeklik ve çelişki kavramlarına ilişkin kavram yanılgıları. Journal of Research in Education and Socıety, 2(1), 12-28.
Referans 9 Baybars, M. G. & Küçüközer, H. (2014). Fen bilgisi öğretmen adaylarının “atom” kavramına ilişkin kavramsal anlama düzeyleri. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 3(4), 405-417.
Referans 10 Benson, D. L., Wittrock, M. C. & Baur, M. E. (1993). Student’s preconceptions of the nature of gases. Journal of Research in Science Teaching, 30(6), 587–597.
Referans 11 Büyükkasap, E., Dügün, B., Ertuğrul, M. & Samancı, O. (1998). Bilgisayar destekli fen öğretiminin kavram yanılgıları üzerine etkisi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 6, 59-66.
Referans 12 Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. & Demirel, F. (2014). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara, Pegem Akademi.
Referans 13 Cantekin, S., Çağdaş, A., & Albayrak, H. (2000). Okul öncesinde kavram gelişimi ve bilişsel etkinlik örnekleri. İstanbul, Ya-Pa Yayınları.
Referans 14 Champagne, A. B., Klopfer, L. E., & Anderson, J. H. (1980). Factors influencing the learning of classical mechanics. American Journal of Physics, 48, 1074-1079.
Referans 15 Chi, M. T. H. (1992). Conceptual change within and across ontological categories examples from learning and dicovery in science. In R. Giere (Ed.), Cognitive models of science: minnesota studies in the philosophy of science Minneapolis (pp. 129-160). MN: Universty of Minnesota Press.
Referans 16 Çepni, S. (Ed). (2015). Kuramdan uygulamaya: Fen ve teknoloji öğretimi. Ankara, Pegem Akademi.
Referans 17 Çepni, S., Aydın, A. & Ayvacı, H. Ş. (2000). Dört ve beşinci sınıflarda fen bilgisi programındaki fizik kavramlarının öğrenciler tarafından anlaşılma düzeyleri. IV. Fen Bilimleri Eğitim Kongresi, Ankara.
Referans 18 Coştu, B., Ayas, A. & Ünal, S. (2007). Kavram yanılgıları ve olası nedenleri: Kaynama kavramı. Kastamonu Eğitim Dergisi, 15(1), 123–136.
Referans 19 Demirci, N. & Efe, S. (2007). İlköğretim öğrencilerinin ses konusundaki kavram yanılgılarının belirlenmesi. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi (EFMED), 1(1), 23-56.
Referans 20 Demirci, C. & Şahin, E. (2014). Fen ve teknoloji öğretmenlerinin ısı ve sıcaklık konusundaki kavram yanılgıları hakkındaki görüşleri. Eğitim ve İnsani Bilimler Dergisi, 5(9), 67-76.
Referans 21 Duman, M. Ş. & Avcı, E. (2014). Fen ve teknoloji eğitiminde kavram yanılgıları üzerine 2003- 2013 yılları arasında yapılmış çalışmaların değerlendirilmesi. Fen Eğitimi ve Araştırmaları Derneği Fen Bilimleri Öğretimi Dergisi, 2(2), 67–82.
Referans 22 Erman, E. (2016). Factors contributing to students’ misconceptions in learning covalent bon. Journal of Research in Science Teaching, 54(4), 520–537.
Referans 23 Eshach, H. & Schwartz J. L. ( 2006). Sound Stuff? Naive materialism in middle‐school students’ conceptions of sound. International Journal of Science Education, 28(7), 733-764.
Referans 24 Gay, L.R., Mills, G. E. & Airasian, P. (2012). Educational research: Competencies for analysis and applications (10th ed.). New Jersey: Prentice-Hall, Inc.
Referans 25 Gerez Cantimer, G. & Şengül, S. (2017). Ortaokul 7. ve 8. sınıf öğrencilerinin çember konusundaki kavram yanılgıları ve hataları. Gazi Eğitim Bilimleri Dergisi (GEBD)3(1), 17-27.
Referans 26 Gudyanga, E., & Madambi, T. (2014). Pedagogics of chemical bonding in chemistry; perspectives and potential for progress: The case of zimbabwe secondary education. International Journal of Secondary Education, 2, 11–19.
Referans 27 Güneş, T., Şener Dilek, N., Demir, E.S., Hoplan, M. & Çelikoğlu, M. (2010). Öğretmenlerin kavram öğretimi, kavram yanılgılarını saptama ve giderme çalışmaları üzerine nitel bir araştırma. International Conference on New Trends in Education and Their Implications.
Referans 28 Günbatar, S. & Sarı, M. (2005). Elektrik ve manyetizma konularında anlaşılması zor kavramlar için model geliştirilmesi. Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(1), 185–197.
Referans 29 Gürbüz, F. (2008). İlköğretim 6. sınıf öğrencilerinin “ısı ve sıcaklık” konusundaki kavram yanılgılarının düzeltilmesinde kavramsal değişim metinlerinin etkisinin araştırılması. Yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
Referans 30 Hrepic, Z. (2002). Identifying students’mental models of sound propagation. Unpublished Master’s thesis, Kansas State University, Manhattan.
Referans 31 Hrepic, Z. (2004). Development of real-time assessment of students’mental models of sound propagation. University of Split, Split, Croatia.
Referans 32 Karasar, N. (2010). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara, Nobel Yayın Dağıtım.
Referans 33 Kaya, Z. (2002). Uzaktan eğitim. Ankara, Pegem A Yayıncılık.
Referans 34 Kaya, A. (2018). Ortaöğretim öğrencilerinin atom kavramını anlama seviyelerinin tespiti. MSKU Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(1), 1-9.
Referans 35 Kevük, S. (2006). Bilgi ekonomisi. Yaşar Üniversitesi Dergisi 1(4), 319-350.
Referans 36 Kelemen, D., Widdowson, D., Posner, T., Brown, L. A. & Casler K. (2002). Teleo-functional constraints on preschool children's reasoning about living things. Developmental Science, 6(3), 329-345.
Referans 37 Kılıç, A. & Seven, S. (2002). Konu alanı ders kitabı incelemesi. Ankara, Pegem A Yayıncılık.
Referans 38 Koray, Ö. & Bal, Ş. (2002). Fen öğretiminde kavram yanılgıları ve kavramsal değişim stratejisi. G. Ü. Kastamonu Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1), 83–90.
Referans 39 Koray, Ö. & Tatar, N. (2003). İlköğretim öğrencilerinin kütle ve ağırlık ile ilgili kavram yanılgıları ve bu yanılgıların 6., 7. ve 8. sınıf düzeylerine göre dağılımı. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Fen ve Matematik Eğitimi Özel Sayısı, 1(13).
Referans 40 Koray, Ö., Özdemir, M. & Tatar, N. (2005). İlköğretim öğrencilerinin birimler hakkında sahip oldukları kavram yanılgıları: Kütle ve ağırlık örneği. İlköğretim Online, 4(2), 24–31.
Referans 41 Köseoğlu, F., Atasoy, B., Kavak, N., Akkuş, H., Budak, E., Tümay, H., Kadayıfçı, H. & Taşdelen, U. (2003). Yapılandırıcı öğrenme ortamı için bir fen ders kitabı nasıl olmalı. Ankara, Asil Yayın Dağıtım.
Referans 42 Küçüközer, A. (2009). Fen bilgisi öğretmen adaylarının ses konusundaki kavram yanılgılarının incelenmesi. İlköğretim Online, 8(2), 313-321.
Referans 43 Macaroğlu, E. & Şentürk, K. (2001). Çocukta yüzme ve batma kavramlarının gelişimi. Yeni Bin Yılın Başında Türkiye’de Fen Bilimleri Eğitimi Sempozyumu, İstanbul.
Referans 44 Malatyalı, E. & Yılmaz, K. (2010). Yapılandırmacı öğrenme sürecinde kavramlar ve önemi: Kavramların pedagojik açıdan incelenmesi. Uluslararası Sosyal Araştırma Dergisi, 3(14), 320–332.
Referans 45 Memişoğlu, H. & Tarhan, E. (2016). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin kavram öğretimine ilişkin görüşleri. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 5, 6-20.
Referans 46 Nakiboğlu, C. & Arık, R. Ö. (2006). 4. sınıf öğrencilerinin “Gazlar” ile ilgili kavram yanılgılarının V-diyagramı kullanılarak belirlenmesi. Yeditepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(1).
Referans 47 Nuhoğlu, H. (2008). Evaluation of the secondary school pupils view about force and motion. İnönü University Journal of the Faculty of Education, 9(16), 123-140.
Referans 48 Opfer, E. J. & Siegler, S. R. (2004). Revisiting preschoolers’ living things concept: A microgenetic analysis of conceptual change in basic biology. Cognitive Physyology, 49(4), 301-332.
Referans 49 Opfer, E. J. (2002). Identifying lliving and sentient kinds from dynamic information: The case of goal-directed versus aimless autonomous movement in conceptual change”, Cognition, 86(97)–122.
Referans 50 Önen, F. (2005). İlköğretimde basınç konusunda öğrencilerin sahip olduğu kavram yanılgılarının yapılandırmacı yaklaşımla giderilmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
Referans 51 Özmen, H., Dumanoğlu, F. & Ayas, A. P. (2000). Orta öğretimde enerji kavramının öğretimi ve enerji eğitimi. IV. Fen Bilimleri Eğitim Kongresi, Ankara.
Referans 52 Öztürk, N. & Atalay, N. (2012). Analyzing pre-service teachers’ misconceptions about sound. İnönü University Journal of the Faculty of Education, 13(1), 43–58.
Referans 53 Palmer, D. (2001). Students’alternative conceptions and scientifically acceptable conceptions about gravity. International Journal of Science Education, 23, 691-706.
Referans 54 Renner, J. W., Abraham, M. R., Grzybowski, E. B. & Marek, E. A. (1990). Understanding and misunderstanding of eighth graders of four physics concepts found in textbooks, Journal of Research and Science Teaching, 27 (1), 35-54.
Referans 55 Senemoğlu, N. (2015).Gelişim, öğrenme ve öğretim kuramdan uygulamaya. Ankara, Yargı Yayınevi.
Referans 56 Sönmez, G., Geban, O. & Ertepınar, H. (2001). Altıncı sınıf öğrencilerinin elektrik konusundaki kavramları anlamalarında kavramsal değişim yaklaşımının etkisi. Yeni Bin yılın Başında Türkiye’de Fen Bilimleri Eğitimi Sempozyumu, İstanbul.
Referans 57 Sözen, M. & Bolat, M. (2014). 11-18 yaş öğrencilerinin ses hızı ile ilgili sahip oldukları kavram yanılgılarının belirlenmesi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33(2), 505-523.
Referans 58 Storey, D. R. (1989). Textbook rrrors & misconceptions in biology: Photosynthesis, The American Biology Teacher, 51(5), 271–274.
Referans 59 Tamir, P., Gal-Choppin, R. & Nussinovitz, R. (1981). How do intermediate and junior high schools students conceptualize living and non-living?. Journal of Research in Science Teaching, 18, 241-248.
Referans 60 Tertemiz, N., Ercan, L. & Kayabası Y. (2001). Ders kitabı ve eğitimdeki önemi konu alanı ders kitabı inceleme kılavuzu: Sosyal bilgiler 4–8. Ankara, Nobel Yayıncılık.
Referans 61 Umdu Topsakal, Ü. (2013). İlk ve ortaokul öğrencilerinin (4 ve 5. Sınıf) zihnindeki canlı ve cansız kavramına cinsiyetin etkisi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 32(2), 273-299.
Referans 62 Ülgen, G. (1997). Eğitim psikolojisi. İstanbul/ Kadıköy, Alkım Yayınevi.
Referans 63 Ülgen, G. (1998). Eğitim psikolojisinde kavram geliştirme: Uygulama ve kuramlar. Ankara, H. Ü. Eğitim Fakültesi Yayınları.
Referans 64 Ülgen, G. (2001). Kavram geliştirme. Ankara, Pegem A Yayıncılık.
Referans 65 Ülgen, G. (2004). Kavram geliştirme. Ankara, Nobel Yayın Dağıtım.
Referans 66 Yeşilyaprak, B., Aydın, B., Can, G., Ersanlı, K., Kılıç, M., Külahoğlu, Ş., Öztürk, B., Bilge, F., Küçükkaragöz, H., Kısaç, İ., Korkmaz, İ. & Bilgin, M. (2004). Gelişim ve öğrenme psikolojisi. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
Referans 67 Yürük, N., Cakır, O. S. & Geban, O. (2000). Kavramsal değişim yaklaşımının hücresel solunum konusunda lise öğrencilerinin biyoloji dersine karşı tutumlarına etkisi. 4. Fen Bilimleri Eğitimi Kongresi, Ankara.
Referans 68 Yılmaz, Ö., Tekkaya, C., Geban, Ö. & Özden, Y. (1999). Lise 1. sınıf öğrencilerinin hücre bölünmesi ünitesindeki kavram yanılgılarının belirlenmesi ve giderilmesi. III. Ulusal Fen Bilimleri Eğitimi Sempozyumu (187–193). Ankara, MEB.
Referans 69 Wittmann, M.C., Steinberg, R. N. & Redish,E. F. (2003). Understanding and addressing student reasoning about sound. International Journal of Science Education, 25(8), 991-1013.