DEVLETİN MÜLTEZİMLERLE UZLAŞMA YÖNTEMLERİ: XVIII. YÜZYIL ADANA SANCAĞI ÖRNEĞİ

Osmanlı Devleti'nde klasik mali sistemde vergiler iki türlü toplanmaktaydı. Birincisi; dirlik olarak görevlilere verilerek dirlik sahibinin topladığı vergiler. İkinci yöntem olarak; doğrudan hazineye aktarılan vergiler yani, devletin vergi kaynağını işletmesi ve bu kaynağın gelirlerini nakdî olarak hazineye aktarmasıydı. Devlet bunu "İltizâm usûlü" ile sağlıyordu. Bu bağlamda, mukâta'aya dönüştürdüğü vergi kaynağından vergi toplama hakkını, mültezimlere havale ediyordu. Osmanlı klasik döneminde bütün işlerin re'âyâdan alınan vergilere bağımlı olması, devleti hem re'âyâ hem de vergi toplayıcısı mültezim ile uzlaşan bir yapı haline getirmişti. XVIII. yüzyıla gelindiğinde iltizâm sisteminin boyutlarının gittikçe genişlemesi ve klasik dönemde yaratmış olduğu örgütsel uzlaşma düzeninin bozulmaya başlaması, devleti iltizâm sistemini ve dolayısıyla uzlaşma yöntemlerini yeniden örgütlenmeye yöneltti. Çalışmamızda, XVIII. yüzyılda Adana sancağı örneği üzerinden, uygulama alanı genişleyen iltizâm sistemi kapsamında devlet ve mültezimler arasındaki uzlaşı kavramının nasıl işlediğini arşiv kaynakları üzerinden değerlendirmeye çalışacağız

THE NEGOTIATION METHODS BETWEEN THE TAXMAN AND THE STATE: THE EXAMPLE OF ADANA SANJAK IN XVIIITH CENTURY

In the classical fiscal system of the Ottoman state there were two types of taxes. The first type of tax; collected by the owners as the fief and a certain fraction of it was given to the state. The second type of tax is called "tax farming method" and it was collected from the mukâta. This type of tax (proportional rate) was transferred directly to the treasury. In this context, the other proportional tax rate (sources into mukâta) transferred to Mültezim by the right to collect taxes. In Ottoman classical period, the most important revenue for the state was the tax collected from the rava. In this system the government had to negotiate with the rava and the Mültezim in order to determine the conditions at which taxes were collected. By the beginning of the 18th century, "tax farming method" had expanded within the overall of tax system and at the same time it had deteriorated. This led to the eorganization of the tax farming method and negotiation methods by the state. In this context, in our study we concentrate on the case of Adana sanjak in the 18th century. We try to explain the negotiation process between tax collectors and the state by using archive sources.

PDF

___

A.E.I.II.AHMED, Gömlek No: 173.
Cevdet Tımâr 164:8165.
MAD 10205:315.
MAD 10193:130.
MAD 10194:331.
MAD 9908:593.
MAD 9947:242.
MAD 10194:331.
MAD 9876:54.
AŞS 17/325, 359.
AŞS 5:187.
AŞS 30/91-150.
Akkuş, Y.(2009), "Osmanlı Ve Avrupa'nın İktisat Politikaları Üzerine Karşılaştırılmalı Bir Analiz (XIV. ve XV. Asırlar)", İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Maliye Araştırma Merkezi Konferansları 52. Seri (Prof. Dr. Şerafettin Aksoy'a Armağan), 108-140.
Akyıldız, A.(2003), Para Pul Oldu (Osmanlı'da Kâğıt Para, Maliye Ve Toplum), İletişim Yayınları No.876, Araştırma İnceleme Dizisi No. 138, 1-490. Alican, M.(2013),Ortaçağ İslam Dünyasında Kapitalizm (Çeviri: Subhi Y. Labib, "Capitalism in Medieval Islam," The Journal of Economic History, 29(1)), Tarih Okulu Sayı XIV, 225-243. Barkey, K.(2011), Farklılıklar İmparatorluğu Osmanlılar (Karşılaştırmalı Tarih Perspektifinden), Versus Kitap Sayı.122, 1-412. Buluş, A.(2010),"Vergi Toplamanın Özerkleştirilmesinin Vergi Toplamanın Etkinliğine Katkısı: İltizam Sistemi ile Bir Mukayese", Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (19) 2010/1:81 - 120. Çakır, B.(2003),Osmanlı Mukâta'a Sistemi, Kitabevi Sayı.224, 1-250. Çizakça, M. (1999), "Osmanlı İmparatorluğu'nda İç Borçlanmanın Evrimi (XV. Yüzyıldan XIX. Yüzyıla)", Osmanlı Ansiklopedisi İçinde, (C.3 s. 226-233), Ankara, Yeni Türkiye Yayınları.Darling, L.T.(1996), Revenue-Raising & Legitimacy Tax Collection & Finance Administration in the Ottoman Empire 1500-1660 , E.J. Brill, Leiden-Newyork. Köln.Erdoğdu, İ.(2006),"Sancaktan Mukâta'aya Geçiş Sürecinde Harput Sancağında Ehl-i Örf Taifesi", Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı:20, 117-147. Ergenç, Ö.(2009),Erken Modern Osmanlı ve Japonya'da Devlet, Toplum ve Belgeler (Kayoko Hayashi ve Koichi Watanabe ile birlikte), 5.Bölüm, The Toyo Bunko, Tokyo, 67-82). -------------(2012),Osmanlı Tarihi Yazıları (Şehir, Toplum, Devlet), Tarih Vakfı Yurt Yayınları Sertifika No. 12102, 1-467. Genç, M. (2003), Osmanlı İmparatorluğu'nda Devlet ve Ekonomi, İstanbul, Ötüken Yayınları.---------------(2000), İltizam, İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt 22, s.154-158), İstanbul, Türk Diyanet Vakfı Yayınları.Gökbunar, R.(2007), Türk Maliye Tarihinde Âyanlık Kurumu: Rantiyer Bir Sınıfın Oluşum Mücadelesi, Ekin Yayıncılık, Bursa.Gökbunar, R. ve Diğerleri (2010), 17. Yüzyılda Osmanlı Devleti ve Batı Avrupa Devletleri'nde Mali Yapı Üzerine Savaşların Etkileri", Maliye Dergisi, Sayı 159, Temmuz-Aralık.İnalcık, H. (2003), Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600), (Çev. R. Sezer), İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.--------------(1987), Hicrî 835 Tarihli Suret-i Defter-i Sancak-i Arvanid, Türk Tarih Kurumu. ------------ (2011),Rönesans Avrupası (Türkiye'nin Batı Medeniyetiyle Özdeşleşme Süreci), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Sertifika No.11213, 1-393. Karta, N.(2013), "19. Yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu'nda Yeni Vergilendirme Çalışmaları ve Mâlî Yapıya Etkisi", Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17 (3), 225-238. Keyder, Ç.(1998), "Osmanlı İmparatorluğu'nda Büyük Ölçekli Ticari Tarım Var mıydı?", Ed. Çağlar Keyder ve Faruk Tabak (Osmanlı'da Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tarım ), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, s.1-15. Ma, J.(2003), "New Public Management In The Early Modern Period: Lessons From Tax Farming History", Administrative Theory & Praxis, 25(4), 435-456. Nagata, Y.(1997), Tarihte Ayânlar Karaosmanoğulları Üzerinde Bir İnceleme, Türk Tarih Kurumu.Özvar, E. (2003), Osmanlı Maliyesinde Mâlikâne Uygulaması, Kitabevi Yayın No.201, 1-295. Pamuk, Ş.(1999), Osmanlı İmparatorluğu'nda Paranın Tarihi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1-286. ------------(2007), Osmanlı-Türkiye İktisadî Tarihi 1500-1914, İstanbul, İletişim Yayınları. Radushev, E. (1994), XVII. XVIII. yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu'nda Top rak Rejimi ve Osmanlı Askerî Nizâmı, CİEPO VII. Sempozyumu Peç, 7-11 Eylül 1986, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.Quataert, D. (2005), Osmanlı İmparatorluğu 1700-1722, (Çev. A. Berktay), İstanbul, İletişim Yayınları.Uluçay, M.Ç. (1955), 18. ve 19. Yüzyıllarda Saruhan'da Eşkiyalık ve Halk Hareketleri, İstanbul.Tabakoğlu, A. (1985), Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, İstanbul, Dergah Yayınları.Taş, H. (2006), XVII. Yüzyılda Ankara, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.Tezcan, K.(2003), "Türk Vergi İdaresinin Tarihsel Gelişimi Ve Bu Süreçte Geçirdiği Aşamaların Etkinlik Açısından Değerlendirilmesi", Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(12), 125-146. Uluçay, M.Ç. (1955), 18. ve 19. Yüzyıllarda Saruhan'da Eşkiyalık ve HalkHareketleri, İstanbul.Yılmazçelik, İ.(2012), XIX. Yüzyılda Osmanlı Taşra Teşkilatının Önemli Merkezlerinden Biri Olan Diyarbakır'da Bazı Görevlilerle İlgili Tespitler, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı:31, 225-242.