Yerel ve Ulusal Ölçekte Lazlığın Etnik Sınırlarının Yeniden İnşası: Dil, Hafıza, Kültür

Bu çalışmada Lazların etnik sınır inşasının yerel ve merkezi politik ve ekonomik yapılarla ilişki içinde nasıl şekillendiği incelenmektedir. Etnisite, inşacı kuramların geliştirdiği üzere çevresi ve ötekiyle etkileşim içinde ortaya çıkan, ancak ilişkisel sınırlarla kurulan bir grup olma hali olarak kabul edilmektedir. Bu haliyle etnisite sabit değil akışkan ve değişime açıktır. Lazlara göre Lazlığın etnik sınırlarını çizdiği kabul edilen özellikler ele alınarak bu değişimin siyasal, ekonomik ve toplumsal dinamikleri açıklanmaktadır. Etnik sınırın inşasında Lazlar için hala en kabul gören özellik dilleridir. Özellikle kendilerine açık görünen etnik sınırın bulanıklaştığı durumlarda diğer Karadenizlilerden dilleri ile ayrışırlar. Lazlığın etnik sınırının inşasında sembolik değeri yüksek olan Lazcanın ulusal alanla, pazarla bütünleşmeyi ve eğitimdeki fırsatlara erişimi zorlaştırdığı ölçüde geri planda bırakıldığı gösterilmektedir. Dilsel sermayeden yoksun olan Lazcanın (Lazuri) kullanımı giderek kırsal, mahrem, duygusallığı yoğun ve enformel bir alanla sınırlanmıştır. Sınıf atlama ve siyasal olarak baskı görmemenin asgari koşulu olan Türkçe konuşma ve Lazca konuşmama Lazların kendilerini bir Laz etnisitesi olarak kabul etmelerini bütünüyle ortadan kaldırmış olmaktan hali hazırda uzaktır. Lazlık mevcut sistem içinde siyasal ve ekonomik bakımdan daha az riskli özelliklere atıfla yeniden üretilmektedir. Bir tür sembolik dil kullanımı, kültür, davranış, mizaç, hayat tarzı anlatısıyla Lazlık sınırlarını inşa etme eğilimindedir. Yerelde kültürel, davranışsal ve değerlere ilişkin fark anlatılarıyla etnik sınırlarını kendisini Rizeli, Trabzonlu, Hemşinliden belirli bakımlardan ayrı görerek çizer. Karadenizli Türk’ten de eşit derecede kendini ayrı görüyor olması, Lazlar arasında etnik ve ulusal aidiyetler arasında açık bir fark olduğunu göstermektedir. Bu haliyle Lazlar için Türklüğün etnik ve ulusal olmak üzere farklı derece ve biçimleri mevcuttur. Lazlık etnik olarak Türklükten kendini ayrıştırırken, çoğu Laz kendisini ulusal olarak Türklüğün içinde görmektedir. Ulusala ilişkin kaynaklar Lazlıktan devşirilemediği noktada Lazlık Türklüğe eklemlenmektedir. Araştırmanın bulguları bu eklemlenme halinin tek pozisyon olmadığını, Lazlığın sınırlarına ilişkin Lazlar arasında farklılaşan tahayyül ve tercihler olduğunu da ortaya koymaktadır. Ulusal ve etnik arasındaki hiyerarşi, etnik farkın ve kimliğin ulusaldan dışlanmış olması, ulusal anlatının ve siyasetin hegemonik gücü ulusal olan Türklüğe istendiğinde eklemlenebilecek bir Laz etnisitesi inşasına yol açmıştır. Yerelde davranışsal olmasa da, kategorik olarak Lazlık etnisitesinin sınırları belirgindir.Ancak bu sınırlar ulusal olana eklemlenebilmek için depolitize edilmiş sınırladır.

Anahtar Kelimeler:

Etnisite, dil, Laz, Türk, etnisite çalışmaları.

Constructing Ethnic Boundaries Of Lazness At The Local And The National Level: Language, Memory And Culture

This studyexplains how the construction of ethnic boundaries of Lazes is shaped in relation to both local and central political-economic structures. In this study, ethnicity is defined according to constructivist theories that is a groupnessbuilt relationally and established by its interaction to its environment and the Other. As such ethnicity is not static but fluid and open to change. It explains political, economic and social dynamics of this transformation by dealing with the properties that are, according to Lazes, responsible from drawing the ethnic boundaries. According to Lazes, their language is still the most widely accepted criterion of the construction of ethnic boundaries. In particular where their boundaries with other Black Sea people are blurred, they differentiate themselves with it. Lazish (Lazuri), whose symbolic value is high in the construction of ethnic boundaries, is left behind if it complicates the integration with the national sphere, market and opportunities at the education system. Lazish which lacks linguistic capital has gradually been limited to rural, private, emotionally intensive and informal spheres. As the minimum requirement of upward social mobility and not facing political oppression, Lazes speak Turkish and unspeak Lazish; nevertheless these tendencies are still far from completely undermining the fact that Lazes consider themselves as an ethnic group. Lazness has been reproduced by ascribing to certain properties which are less risky in terms of political and economic aspects within the existing system. Lazness tends to construct boundaries with a particular symbolic usage of language and the narratives of culture, behaviors, humor and life style. They draw boundaries by seeing Lazness different for certain reasons from people of Rize, Trabzon and Hemshin. The fact that they consider Lazness equally different from Black Sea Turks indicates that a clear difference exists between ethnic and national belongings among Lazes. As such for Lazes different degrees and forms of Turkishness exist, the ethnic and the national Turkishness.While Lazness ethnically separates itself from Turkishness, most Lazes nationally see themselves as part of Turkishness. When the national resources cannot be picked out of Lazness, it is articulated into Turkishness. The findings of this study demonstrate that this articulation is not the single position among Lazes, and there have been differentiated imaginations and choices. The hierarchy between the national and the ethnic, the exclusion of the ethnic difference from the national, the hegemonic power of national narratives and policies, all lead to a certain type of ethnic boundary construction that allows the articulation of Lazness into the Turkishness whenever it is desired. Although categorically the boundaries of the ethnic is salient -but not necessarily so in terms of behavior- they are also depoliticized so as to be articulated into the national category

Keywords:

Ethnicity, language, Laz, Turk, ethnic studies,

PDF

___

Aksamaz A İ (1997). Kafkasya’dan Karadeniz’e Lazların Tarihsel Yolculuğu. İstanbul: Çivi Yazıları.
Aksamaz A İ (2011). Laz Aydınları ve Sorumluluk. İstanbul: Sorun Yayınları.
Aksoylu K (2009). Laz Kültürü: Tarih, Dil, Gelenek ve Toplumsal Yapı. Ankara: PhoneixYayınevi.
Aksu C (2012). Karadeniz’in Sol Köşesi: Hopa Siyasetin Yerelleşmesi Bağlamına Bir Okuma. İçinde: U Biryol (der) “Karardı Karadeniz”. İstanbul: İletişim, 231-288.
Akyüz, L (2014). Liminal Alanlar Olarak Sınırlar: Türkiye-Gürcistan Sınırında Ekonomik Yaşam ve Etnik Kimliklerin Sınır Deneyimleri. Toplum ve Bilim, 131, 84-103.
Andrews P A (1992). Türkiye’de Etnik Gruplar. Çev. M Küpüşoğlu, İstanbul: Ant Yayınları.
Archilés F ve M Martí (2001). Ethnicity, Region and Nation: Valencian Identity and the Spanish Nation-State. Ethnic and Racial Studies, 24 (5),779-797.
Armstrong J A (1982). Nations Before Nationalism. Chapel Hill: University of North Carolina Press.
Ascherson N (2001). Karadeniz, çev. K Emiroğlu, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Barth F (1969). Introduction. İçinde: F. Barth (der),Ethnic Groups and Boundaries: The Social Organization of Cultural Difference, Boston: Little Brown and Company, 9-38.
Bauer, O (1980 [1912]). Die Bedingungen der Nationalen Assimilation, İçinde: H Pepper, Werkausgabe Vol. 8. Vienna: Europaverlag, İçinde: J Coakley (2013). Nationalism, Ethnicity and the State: Making and Breaking Nations. Los Angeles: Sage Publications, 155.
Bayar Y (2011). Trajectory of Nation-Building through Language Policies: The Case of Turkey during the Early Republic 1920-1938. Nations and Nationalism, 17 (1), 108-128.
Bellér-Hann I (2007). Hemshinli-Lazi Relations in Northeast Turkey. İçinde:H H Simonian, The Hemshin History, Society and Identity in the Highlands of Northeast Turkey. Londra: Routledge, 338-352.
Bellér-Hann I ve C Hann (2003). İki buçuk Yaprak Çay: Doğu Karadeniz’de Devlet, Piyasa, Kimlik. Çev. Pınar Öztamur, İstanbul: İletişim.
Bennighaus R (1992). Lazlar. İçinde: P A Andrews. Türkiye’de Etnik Gruplar, çev. M Küpüşoğlu,İstanbul: Ant Yayınları, 311-320.
Berger S (1972). Bretons, Basques, Scots and other European Nations. The Journal of Interdisciplinary History, 3 (1), 167-175.
Bianet (21/2/2011). Türkiye’de 18 Dil Tehlikede. http://www.bianet.org/bianet/ifade-ozgurlugu/128054-neden-21-subat-anadil-gunu-turkiye-de-18-dil-tehlikede. Son erişim tarihi 8/1/2014.
Billig M (2012). Banal Nationalism. Londra: Sage Publications.
Bourdieu P (1991). Language and Symbolic Power. Çev. G Raymond ve M Adamson, Cambridge: Polity Press.
Brubaker R (2004). Ethnicity without Groups. Cambridge: Harvard University Press.
Brubaker R (2013). Language, Religion and Politics of Difference. Nations and Nationalism, 19 (1), 1-20.
Bucaklişi İA (16/4/2011). Laz Şairi Nurdoğan Abaşişi’nin Ardından. http://www.bianet.org/biamag/kultur/129313-laz-sairi-nurdogan-abasisi-nin-ardindan. Son erişim tarihi, 8/1/2014.
Bryer, A (1967). Some Notes on the Laz and Tzan (I) Bedi Kartlisa. Revue de Kartvelologie XXIII-XXIV (52-53) Paris, İçinde: A Bryer (1988), Peoples and Settlement in Anatolia and the Caucasus 800-1900. Londra: Variorum Reprints.
Çağaptay S (2006). Islam, Secularsm and Nationalism in Modern Turkey: Who is a Turk? Milton Park: Routledge.
Copeaux E (2006). Tarih Ders Kitaplarında Türk Tariz Tezinden Türk İslam Sentezine (1931-1993). İstanbul: İletişim.
Doğan S N (2009). Formations of Diaspora Nationalism: The Case of Circassians in Turkey. (Basılmamış Doktora Tezi). İstanbul: Sabancı Üniversitesi.
Eidheim H (1969). When Ethnic Identity is a Social Stigma. İçinde: F. Barth, Ethnic Groups and Boundaries: The Social Organization of Cultural Difference. Boston: Little Brown and Company, 39-57.
Emiroğlu V (1972). Edilli Köyünün (Akçakoca) Kültür Değişmesi Bakımından İncelenmesi. Ankara: Varol Matbaası.
Eriksen T H (2010). Ethnicity Race and Nation. İçinde: M Guibernau ve J Rex (der), The Ethnicity Reader. Cambridge: Polity Press, 46-53.
Ersanlı B (2003). İktidar ve Tarih: Türkiye’de Resmi Tarih Tezinin Oluşumu (1927-1939). İstanbul: İletişim.
Gellner E (1983). Nations and Nationalism. Oxford: Blackwell
Güven D (2006). Cumhuriyet Dönemi Azınlık Politikaları Bağlamında 6-7 Eylül Olayları. İstanbul: İletişim.
Hann C (1990). Tea and the Domestification of the Turkish State. Huntingdon: The Eathon Press.
Hann C (2003). History and Ethnicity in Anatolia. Max Planck Institute for Social Antroplogy Working Papers, Working Paper No 50, Halle/ Saale.
Hobsbawm EJ (1992). Nations and Nationalism since 1870: Programme, Myth, Reality, Second Edition, Cambridge: Cambridge University Press.
Kırzıoğlu F (1986). İslamlığın Yayılmasından Önce Çanarlar/Lazlar’ın Ve Hemşenler’in Rize Bölgesine Gelip Yerleşmeleri. Milli Tarihimizde Rize Bölgesi (Konferans, Rize, 19/12/1986), İçinde: http://www.biriz.biz/rize/rizetarihi.htm#4, Son erişim tarihi 8/1/2014.
Koçiva S (2000). Lazona: Laz Halk Gerçekliği Üzerine. İstanbul: Tüm Zamanlar Yayıncılık.
Kolluoğlu B (2013). Excesses of Nationalism: Greco-Turkish Population Exchange. Nations and Nationalism, 19 (3), 532-550.
Löwry H W (2010). Trabzon Şehri’nin İslamlaşması ve Türkleşmesi. Çev. D Löwry, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
Meeker, M (1971). Black Sea Turks: Some Aspects of Their Ethnic and Cultural Background. International Journal of Middle East Studies, 2 (4), 318-345.
Milliyet (22/3/2007). 55 Milyon Kişi Etnik Olarak Türk,
http://www.milliyet.com.tr/2007/03/22/guncel/agun.html. Son erişim tarihi, 16.2.2015.
Mouzelis N (1998). Ernest Gellner’s Theory of Nationalism: Some Definitional and Methodolohical Issues. İçinde:J A Hall (der),The State of the Nation: Ernest Gellner and the Theory of Nationalism, Cambridge: Cambridge University Press.
Nişanyan S (2011). Hayali Coğrafyalar: Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Değiştirilen Yer Adları. İstanbul: TESEV.
Özgün MR (1996). Lazlar. İstanbul: Çivi Yazıları.
Özkan M (2012). Karadeniz Halkları, Asimilasyon ve Reasimilasyon. İçinde: U Biryol (der),“Karardı Karadeniz”. İstanbul: İletişim,163-177.
Pelkmans M (2003). Uncertain Divides: Religion, Ethnicity and Politics in the Georgian Borderlands. (Basılmamış Doktora Tezi). Amsterdam: Institute for Social Science Research.
Sabah (4/1/2011). Trabzon Köylüsü Sokrat ve Platon’un Dilini Konuşuyor, http://www.sabah.com.tr/yasam/2011/01/04/trabzon_koylusu_sokrat_ve_platonun_dilini_konusuyor. Son erişim tarihi, 8/1/2015.
Sabah (20/12/2011). Türkiye’de Kaç Milletten İnsan Var?
http://www.sabah.com.tr/gundem/2011/12/20/ankete-gore-turkiyede-kac-milletvar?paging=1. Son erişim tarihi, 16/2/2014.
Schnapper D (2004). The Concept of Dominant Ethnicity in the Case of France. İçinde: E Kaufmann (der),Rethinking Ethnicity Majority Groups and Dominant Ethnicities. Londra: Routledge, 102-115.
Simonian H N (2006). History and Identity among the Hemshin. Central Asian Survey, 25 (1-2), 157-178.
Simonian H N (2007). Hemshin from Islamicization to the End of the Nineteenth Century. İçinde: H H Simonian, The Hemshin History, Society and Identity in the Highlands of Northeast Turkey. Londra: Routledge, 52-99-.
Smith A (1986). Ethnic Origins of Nations. Oxford: Blackwell.
Taşkın N (2011). Representing and Performing Laz Identity: ‘This is not a Rebel Song!’. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
Taşkın N (2012). Laz mısınız? Estağfurullah! Laz Kimliğinin Politik Sınırları. İçinde: U Biryol (der),“Karardı Karadeniz”. İstanbul: İletişim,179-191.
Toumarkine A (2007). Ottoman Political and Religious Elites among the Hemshin, İçinde:HH Simonian, The Hemshin History, Society and Identity in the Highlands of Northeast Turkey. Londra: Routledge,100-123.
Üngör U U (2012). The Making of Modern Turkey:Nation and State in Eastern Anatolia 1913-1950. Oxford: Oxford University Press.
Ünlü B (2014). Türklük Sözleşmesinin İmzalanışı (1915-1925). Mülkiye Dergisi. 38 (3),47-81.
Von Busekist A (2010). Dil Milliyetçiliğinin Başarıları ve Başarısızlıkları, İçinde: A. Dieckhoff ve C Jaffrelor (der), Milliyetçiliği Yeniden Düşünmek: Kuramlar ve Uygulamalar. İstanbul: İletişim, 179-207.
Voloder L (2013). Secular Citizenship and Muslim Belonging in Turkey: Migrant Perspectives. Ethnic and Racial Studies. 36 (5), 338-356.
Wimmer A (2008a). The Making and Unmaking of Ethnic Boundaries: A Multi-level Process Theory. American Journal of Sociology.113 (4), 970-1022.
Wimmer A (2008b). Elementary Strategies of Ethnic Boundary Making. Ethnic and Racial Studies, 31 (6), 1025-1055.
Wimmer A (2004). Dominant Ethnicity and Dominant Nationhood. İçinde: E Kaufmann (der), Rethinking Ethnicity Majority Groups and Dominant Ethnicities. Londra: Routledge, 40-58.
Yeğen M (2004). Citizenhip and Ethnicity in Turkey. Middle Eastern Studies.40 (6), 51-66.
Yeğen M (2007). Turkish Nationalism and the Kurdish Question. Ethnic and Racial Studies. 30 (1), 119-151.
Yıldız, A (2010). “Ne Mutlu Türküm Diyebilene”: Türk Ulusunun Etno-Seküler Sınırları (1919-1938). 4. Baskı, İstanbul: İletişim.
Yılmaz, İ G (25/11/2014). Turkieşi Doloxe de Gale Lazepeşi Nufusi-1. http://www.fikirkarargahi.com/turkiesi-doloxe-do-gale-lazepesi-nufusi/. Son erişim tarihi, 16.2.2015.