Kurmanci Kürtçesi Ağızlarının Hal Eklerinde Cinsiyet (Kuzey, Güneydoğu ve Güneybatı Ağızları Örnekleri)

Kurmanci Kürtçesi gramatik cinsiyete sahip bir dildir. İsimlerin cinsiyeti isimler yalın halde iken ve isimler yalnız başına kullanıldığında anlaşılmaz. İsimlerin cinsiyetinin anlaşılabilmesi için, isimlerin ya bükümlü ya da seslenme/ünlem hallerinde kullanılması gerekir. Keza, izafe yapısı içerisinde izafe partikeli isimlerin cinsiyetini gösterir. Kurmanci Kürtçesi bir çok ağıza sahiptir ve cinsiyet eklerinin kullanımı bazı ağızlarda ortadan kalkmakla birlikte bazı ağızlarda ise form değiştirmektedir. Bu çalışmada Kurmanci Kürtçesinin üç ağzının hal eklerindeki cinsiyet kullanımı ayrıntılı bir şekilde analiz edilmiştir. Seçilen bu ağızlar; güney doğu, kuzey ve güney batı ağızlarıdır. Bu sınıflandırma Kurmanci ağızları üzerine yapılan en son çalışmalara göre yapılmış olup aşağıda ayrıntılarıyla verilecektir. Güney doğu ağzı için Şırnak ili Beytüşşebab ilçesinin bir köyü; güney batı ağzı için Adıyaman merkez ilçesi ve kuzey ağzı için ise Muş merkez ilçesinin bir köyü seçilmiştir. Bu ağızların analizi için bu makalenin yazarı tarafından bir ölçüm aracı geliştirilmiştir. Bahsi geçen ölçüm aracı elli beş sorudan oluşmaktadır. Bu sorular konuşmacılara Türkçe sorulup cevapları Kürtçe alınmıştır. Kürtçe hızlı bir değişim (ya da asimilasyon) içinde olduğundan dolayı, bir bölgenin konuşurları yaşları ve cinsiyetleri bağlamında aynı gramatik form için farklı kalıplar kullanabilmektedirler. Bundan dolayı, konuşucular yaş; yaşlı, ortayaşlı, genç ve cinsiyet; kadın ve erkek olacak şekilde bir ayrıma tabi tutulmuşlardır. Bu çalışmada elde edilenler şu şekilde özetlenebilir; her ne kadar güney doğu ve güney batı ağızlarında hemen hemen standart Kurmanci ile aynı kullanım var olsa da, kuzey ağzında belirsiz çekimlerde ve işaret sıfatları ve zamirleri çekimlerinde cinsiyete karşı hassasiyetin tamamen ortadan kalktığı görülmüştür. Yine, belirli isimlerin spesifik olmayan çekimleri Türkçenin etkisinden dolayı normalde büküm ekleri alması gerekirken bu ekleri almamıştır. Son olarak şu söylenebilir; tüm ağızlarda genç konuşmacılar yaşlı konuşmacılara nispeten gramatik cinsiyet uyumuna karşı daha az hassasiyet göstermişlerdir.

Usage of Gramatical Gender of Morphological Cases in Kurmanji (the Examples of North, Southeast and Southwest Varieties)

Kurmanji Kurdish have grammatical gender. When nouns are in the direct case or used solely it is not possible to understand nouns gender. In order to understand the gender of nouns, nouns have to used in the oblique or vocative cases. Moreover, the ezafe structure is a grammatical structure in which the gender of nouns could be able to figure out. Kurmanji Kurdish have various accents. The form of gender suffixes or particles could show different characteristics. Some accents even lost some gender agreement forms completely. In this study, three of Kurmanji Kurdish accents were analyzed in terms of gender in case. The accents are Northern, South-Eastern, and SouthWestern accents. Kurdish Kurmanji accents have been classified according to up-to-date studies (Haig and Öpengin, 2014). For South-Western accent one village of Şırnak Province; for South-Western accent center of Adıyaman Province; and for Northern accent one village of Muş Province selected. To be able to analyze the accent’s gender usage a measurement tool has been developed by the writer of the article. The measurement tool consists of fifty-five questions. The questions asked to interviewers in Turkish and they responded to them in Kurmanji Kurdish. Due to the resent transformation or assimilation of Kurdish, the interviewers may use some different forms. That is why the interviewers classified by their gender; male and female, and their age; young, middle-aged, and old. What are drow out from this study is that; even though the usage of gender in the grammatical cases like standard Kurdish Kurmanji in the South-Western and South-Eastern accent, in the northern accent the indefinite gender suffixes and the determiners lost their gender agreement. Again in the northern accent, because of Turkish influence on Kurmanji Kurdish, in the nonspecific-definite situation, the oblique singular case suffixes do not use. Lastly, it could be said that the young interviewers are less sensitive to gender agreement than old ones.

PDF

___

Adak, A. Aydın. T. Ergün. Z. û Bülbül. M. (2016). Fêrkera Kurdî (Asta Destpêkê). Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları.
Akin, S. (2005). Têkçûna Zayendê di Zaravayê kurmancî de. Di nav Gotarên Konferansa li ser Zimanê Kurdî. Îstanbul: Weşanên Enstituya Kurdî ya Stenbolê.
Aksan, D. (2015). Her Yönüyle Dil (Ana çizgileriyle Dilbilim) II Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Bedir Han, C. & Lescot, R. (2004). Kürtçe Gramer. (Paris Kürt Enstitüsü Gözetiminde Türkçeye Çevirilmiştir) İstanbul: Avesta Yayınları.
Corbett, G. (1991). Gender. Cambridge: Cambridge University Press.
Ekici. D. (2007). Kurmanji Kurdish Reader. Hyattsville, USA: Dunwoody Press.
Haig, G. (2000). The Gender System in the Kurdish Language: Structural and Sociolinguistic Aspects. Li ser Kurdish Gender Studies li Katzow û ji muswedda di navbera dîroka 23-25.09.2000 de hatî kirin. Em makale bi Almanî bi vî awayî derketîye; Haig, G. (2004). Das Genussystem in der kurdischen Sprache: strukturelle und soziolinguistische Aspekte. Hajo, S. Borck, C., Savelsberg, E. & D. Şukriye (Ed.). Di nav Gender in Kurdistan und der Diaspora (33-58). Münster: Lit.
Haig, G. & Öpengin, E. (2014a). Gender in Kurdish: Structural and Socio-cultural Dimentions. Hellinger, M. & H. Motschenbacher (Ed.). Din av Gender Across Languages Sayı. IV, (247-276). John Benjamin. Haig, G. & Öpengin, E. (2014b). Regional Variation in Kurmanji: A Preliminary Classification of Dialects. Di nav The Journal of Kurdish Studies S. 2, No. 2, (143-176).
İşsever, S. (2006). Türkçede Takısız Nesne Adöbekleri ve Çalkalama. Di nav Ankara Üniversitesi Dil Dergisi (sayı:131) (42-55). Ankara: Ankara Üniversitesi TÖMER.
Komxebata Kurmancîyê. (2016). Rêbera Rastnivîsînê. Dîyarbekir: Weqfa Mezopotamyayê.
MacKenzie, D.N. (1954). Gender in Kurdish. Di nav Bulletin of the School of Oriental and African Studies 16/3 (528-541). London: University of London.
Öpengin, E. (2011). Rewşa Kurdî ya Sosyolenguîstîk li Tirkiyeyê. İstanbul: Avesta Yayınları.
Samûr, A. (2012). Kurdîya Kurmancî. Stenbol: Nûbihar.
Tan, S. (2015). Rêzimana Kurmancî. (3.Baskı). Stenbol: Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê.
Taş, Ç. (2013). Waneyên Rêziman û Rastnivîsa Kurmancî. İstanbul: Weşanên Dîwanê.
Yonat, M. “Notên Dersa Destpêka Morfolojîya Kurdî”.
Zinar, Z. (2009). Di Çanda Kurdi de 37 Şaxên Zanistê. Stockholm: Weşanên Pêncinarê.