DİLDE VE EDEBİYATTA ULUSLAŞMA: GENÇ KALEMLER ve YENİ LİSAN HAREKETİ

Bu makalede, Genç Kalemler Dergisi ve Yeni Lisan Hareketi'nin ulusçuluk anlayışı ile dil ve edebiyat tartışmalarındaki yeri incelenmektedir. Türk uluslaşma süreci, göreli bir gecikme ile başlamıştır. II. Meşrutiyet'e kadar kültür hareketi niteliğinde ortaya çıkan Türkçülük, bu tarihten sonra, Osmanlıcılık kavramıyla özdeşleştirilerek siyasallaştırılmıştır. Genç Kalemler Dergisi, Türkçülüğün siyasallaştığı bu dönemde yayınlanır. Dergi kadrosunun ulusçuluk anlayışında, Osmanlıcılık ve Turancılık birlikte yer bulabilmektedir. Teritoryal ulusçuluk ile budun ulusçuluğu bir arada savunulur. Derginin kültür politikası da açık değildir. Bir yandan Türk dili ve Türk edebiyatı, Osmanlı siyasal kültürünün birer unsuru olarak görülmüştür. Diğer taraftan dil ve edebiyatın ulusal değil kavmî olabileceğini savunurlar. Genç Kalemler Dergisi, II. ciltte 'yeni lisan' adıyla bir dil planlama politikası ortaya koyar. Türkçeden yabancı dilbilgisi kurallarının atılması taraftarıdırlar. Kelime yönünden ise tasfiyeciliği/özleşmeciliği değil sadeleşmeyi savunmakta; konuşma dili ile yazı dilinin birleşmesini istemektedirler. Yazıda İstanbul Türkçesinin kullanılmasıyla dilde 'merkezîleşme' sorununun çözüleceğini düşünürler. İmla konusunda çalışmalar yapmış olmaları, 'standartlaşma' sorununa da önem verdiklerini gösterir. Yeni Lisan Hareketi, Genç Kalemler'deki yazılarında, dil anlayışlarına uygun ürünler ortaya koyabilmişlerdir. Dil konusunda ilk gündeme getirdikleri ilkeler ile sonrakiler arasında bir çelişki bulunmaz. Dil konusunda, A. Canip, Ö. Seyfettin ve Z. Gökalp imzalı yazılar birbirinin açılımı niteliğindedir.

Anahtar Kelimeler:

Genç Kalemler, Yeni Lisan Harekertleri, Milli Dil, Milli Edebiyat, Türkçülük, Dil Sadeleşmesi

PDF

___

Ahmet Muhittin, Modern Türklükte Kültür, Çev. Suat Mertoğlu, İstanbul, Küre Yayınları, 2004. Akyüz, Kenan, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri 1860–1923, İstanbul, İnkılâp Kitabevi, 1995.
Arai, Masami, Jön Türk Dönemi Türk Milliyetçiliği, Çev. T. Demirel, İstanbul, İletişim Yayınları, 2003.
Argunşah, Hülya, “Millî Edebiyat”, (İç.) Yeni Türk Edebiyatı 1839–2000, Ed. R. Korkmaz, Ankara, Grafiker Yayıncılık, 2004.
Belge, Murat, “Türkçe Sorunu”, Yazko 1982 Edebiyat Yıllığı.
Berkes, Niyazi, Batıcılık, Ulusçuluk ve Toplumsal Devrimler, İstanbul, Yön Yayınları. 1965.
Dilmen, İ. Necmi, “Türkçe Şiirler Cereyanına Bir Bakış ve 1905 Edebî Hareketi", Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları 1940–1941, Ankara, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Neşriyatı, 1941, ss. 49-71.
Ercilesun, Bilge, İkinci Meşrutiyet Devrinde Tenkit-I; Türkçü Tenkit, Ankara, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1995.
Ertop, Konur, "Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Dil Sadeleşmesi”, Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi C. 2, İst. İletişim Yayınları, 1985, ss. 333--340.
Fierman, W., Language Planning and National Development, New York, Mouton Press, 1991.
Granmsci, Antonio, “Yazın ve Ulusal Yaşam”, Çev. B. Cömert, Türk Dili Sayı 234, 1971, ss. 235–540.
Hobsbawm, Eric J. "Introduction: Inventing Traditions", Ed. by. E.J. Hobsbawm, T. Ranger, The Invention of the Tradition, Cambridge, Cambridge University, 1984, p. 1-14.
İsmail Habib [Sevük], Edebî Yeniliğimiz, İstanbul, Remzi Kitabevi, (tarihsiz).
İmer, Kâmile, Türkiye'de Dil Planlaması: Türk Dil Devrimi, Ankara, Kültür Bakanlığı, 1998.
Jacob, E. J. and Beer, W. R., “Introduction", (der.) Language Policy and National Unity, Rowmen & Allanheld, 1985, p. 1-18.
Kırımlı, Hakan, “İsmail Bey Gaspıralı, Türklük ve İslamlık" Doğu Batı, S. 31., 2005, ss. 147.
Korkmaz, Zeynep, Türk Dilinin Tarihi Akışı İçinde Atatürk ve Dil Devrimi, Ankara, Ank. Üni. DTCF, 1963.
Korkmaz, Zeynep, Cumhuriyet Döneminde Türk Dili, Ankara, Ankara Üni. DTCF, 1973.
Levend, A. Sırrı, Türk Dilinin Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, Ankara, TDK, 1972.
Öksüz, Y. Ziya, Türkçenin Sadeleşme Tarihi: Genç Kalemler ve Yeni Lisan Hareketi, Ankara, TDK, 1995.
Ömer Seyfettin, Dil Konusunda Yazılar, Haz. Muzaffer Uyguner, Ankara, Bilgi Yayınevi, 1989.
--- Türklük Üzerine Yazılar, Haz. Muzaffer Uyguner, Ankara, Bilgi Yayınevi, 2002.
Özdem, Ragıp, "Tanzimat'tan Beri Yazı Dilimiz", (iç.) Tanzimat C.II, İstanbul, MEB Yayınları, 1999.
Sadoğlu, Hüseyin, Türkiye'de Ulusçuluk ve Dil Politikası, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2003.
Uzman, Mehmet, "'Değişimin Lokomotifi: Alfabe Devrimi", Muhafazakâr Düşünce, Sayı 4., 2005. ss. 47–63.
Ziya Gökalp, Yeni Hayat, Doğru Yol, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1982.
Türkçülüğün Esasları, Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1986. Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak, İstanbul, Toker Yayınları, 1992.