Anonim olmayan mâniler: Dinî-tasavvufî Türk halk edebiyatı örnekleri

Mâni, anonim Türk halk edebiyatında yaygın olarak görülen bir nazım şeklidir. Türk dünyasının genelinde çeşitli isimler altında görülen mâniler özellikle Anadolu, Balkanlar, Kafkas ve Ortadoğuda yaşayan Türk toplulukları arasında daha canlıdır. Anonimlik-anonim olma, mânilerin temel özelliklerden birisidir. Bununla birlikte, âşıklık geleneğinde ve yeni Türk edebiyatında mâni şeklinde şiirlere rastlanmaktadır. Dinî-tasavvufî halk edebiyatı (tekke) şairlerinin de mânileri bulunmaktadır. Birçok tekke şairinin, âşıklık geleneği ve anonim kültürden etkilenerek mâni yazdıkları görülmektedir. Bu çalışmanın amacı, tekke şairlerine ait mânileri muhteva ve şekil açısından ele almaktır. Bu çalışmada; dinî-tasavvufî halk edebiyatı şairlerinin mânileri, âşık ve anonim Türk halk edebiyatı örnekleriyle benzerlik ve farklılıkları açısından karşılaştırılmıştır. Tekke şairlerinin söylediği- yazdığı mânilerin şekil açısından düz mâninin aaba kalıbı ve yedili hece ölçüsüne uygun olduğu görülmektedir. Bu mâniler, cinaslı olmakla birlikte kesik özelliği göstermemekte ve beş mısradan oluşmamaktadır. Çalışmamınız konusu olan mânilerde; ilahî aşk, dört kapı kırk makam, gönülsüz olma, melamet gibi tasavvufî konular işlenmiştir. Bunun yanında, anonim mânilerde olduğu gibi tamamen günlük-sosyal konular ilgili öğüt içerikli mâniler de tespit edilmiştir.

Nonanonymous manis: Religious/sufi folk literature examples

Manis are among the most frequently practiced works of anonymous folk literature. Manis, seen under various titles throughout the Turkish World, are more vivid in Anatolia, Caucasus, the Balkans and among the Turkish communities living in the Middle East. Being anonymous is one of the main characteristics of the manis. In addition, poems in the mani forms are also confronted (found)in asik tradition and Contemporary Turkish Literature. The religious sufi folk poets, the main area of our study, have also poems in mani forms. It has been observed that, influenced by aşık tradition and anonymous culture, many sufi tekke poets have written manis. The objective of this study is to analyze manis belonging to tekke/ sufı poets with regard to their form and content. In this study, the poems (mani) of Religious/ sufi folk literature poets have been compared with the examples of Âşık and Anonymous Folk literature with respect to their similarities and differences. The poems written or sung by Tekke poets are in conformity with plain (simple) mani's aaba and heptastich structure in form. Apart from having a punned rhyme, these manis do not have an interrupted sound (character) and are not made up of 5 verses. In the manis that are subject of this study, the common Sufi subjects such as divine love, four doors forty posts, being unresponsive(gönülsüz) and reproach (melamet) are mentioned. Moreover, similar to anonymous manis, giving advice and daily social issues are also treated.

PDF

___

Ahmet Vefik Paşa (1306-1888), Lehçe-i Osmanî, Mahmut Bey Matbaası, İstanbul.
ALBAYRAK, Nurettin (2010), Ansiklopedik Halk Edebiyatı Sözlüğü, Kapı Yayınları, İstanbul.
ARTUN, Erman (2001), Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatı, Akçağ Yayınları, Ankara.
BAŞGÖZ, İlhan (1986), Folklor Yazıları, Adam Yayınları, İstanbul.
BORATAV, Pertev Naili (1999); 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, IX. baskı Gerçek Yayınları, İstanbul.
BORATAV, Pertev Naili (1988), Mâni, İslam Ansiklopedisi, MEB Basımevi, İstanbul.
BORATAV, Pertev Naili (1946), Halk Hikâyeciliği ve Halk Hikâyeleri, Milli Eğitim Basımevi, Ankara.
CAVANŞİR, Babek ve NECEF N. Ekber (2006), Şah Hatâî Külliyatı, Kaknüs Yayınları. İstanbul.
CEBECİOĞLU, Ethem. (1997), Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Rehber Yayınları, Ankara.
ÇELEBİOĞLU, Âmil (1998), Erzurumlu İbrahim Hakkının Mânileri, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, s.739-741, MEB Yayınları, İstanbul.
ÇELEBİOĞLU, Âmil (?), Ramazannâme 1826dan Ramazan Mânileri, Tercüman 1001 temel eser dizisi, Tercüman Yayınları, İstanbul.
ÇELİK, Ali (2005), Mânilerimiz ve Trabzon Mânileri, Akçağ Yayınları, Ankara.
DURBİLMEZ, Bayram (1996), Muhyiddîn Abdalın Tuyuğ ve Mânileri, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, say.7, s.427-438.
ELÇİN, Şükrü (2005), Türkiye Türkçesinde Mâniler, Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara.
EMEKSİZ, Abdulkadir (2007), İstanbul Mânileri, İBB Yayınları, İstanbul.
ESKİ, Mustafa (1975), Âşık Hakkı Bayraktar Yorgansız, Eroğlu Matbaası, Ankara.
GÖLPINARLI, Abdülbaki (1992), Alevî Bektaşî Nefesleri, İnkılap Kitabevi, II. Baskı, İstanbul.
GÜRPINAR, Hüseyin Rahmi (1969), İffet, Atlas Kitabevi, İstanbul.
HASAN, Hamdi (2007), Makedonya Türklerince Söylenen Mâniler, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara.
Kaşgârlı Mahmud (2006), Divanü Lugat-it Türk, Çeviren: Besim Atalay, c.I, baskı V, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
KARAAĞAÇ Günay ve AÇIGÖZ (1998) Azerbaycan Beyatıları, Türk Dil Kurumu Yayınları. Ankara.
KAYA, Doğan (2004), Anonim Halk Şiiri, Akçağ Yayınları, II. Baskı , Ankara.
KİLİSLİ RIFAT BİLGE (1996), Mâniler, Hazırlayan: Ata Çatıkkaş, MEB Yayınları, İstanbul.
KÖPRÜLÜ, M. Fuad (2004), Edebiyat Araştırmaları II, 2. baskı, Akçağ Yayınları. Ankara.
KÖPRÜLÜ, M. Fuad (1981), Türk Edebiyatı Tarihi, II. Baskı, Ötüken Yayınları, İstanbul.
KUNOS, Ignacs (2001), Türk Halk Edebiyatı, Hazırlayan: Tuncer Gülensoy, Akçağ Yayınları, Ankara.
KURNAZ, Cemal (1997), Türküden Gazele Halk ve Divan Şiirinin Müşterekleri Üzerine Bir Deneme, Akçağ Yayınları, Ankara.
KUTLU, Hüseyin vd. (2013), Hülâsatül-Hakâyık ve Mektûbat-ı Hâce Muhammed Lutfî, Esen Ofset, İstanbul.
ONAY, Ahmet Talat (1996), Türk Halk Şiirlerinin Şekil ve Nevi, Hazırlayan: Cemal Kurnaz, Akçağ Yayınları, Ankara.
Şemseddin Sami (1899), Kamûs-ı Türkî, İkdam Matbaası, İstanbul.
TANSEL, Fevziye Abdullah (1989), Ziya Gökalp Külliyatı-I Şiirleri ve Masalları, III. baskı, TTK Basımevi, Ankara.
TATCI, Mustafa (2008), Yunus Emre Divanı Tenkitli Metni, H Yayınları, İstanbul.
TERZİBAŞI, Ata (1975), Kerkük Hoyratları ve Mânileri, Ötüken Yayınları, İstanbul.
Artvin Yöresi Folkloru, ISBN 975-95311-0-0 (Y.Y?) Ankara.
YILDIZ, Alim (2012) Ahmet Sûzî Divânı, Buriciye Yayınları, Sivas.