Kur’ân’da İhbât Kavramı ve Muhbitlerin Nitelikleri

Bilimsel ve edebî çalışmalarda kavramlar ve kelimeler çok önemli olup anlamın belirlenmesi ve etkisi açısından künhüne vakıf olunması gereken aşamalardan biridir. Bu durum ilahi mesajın yer aldığı Kur’ân-ı Kerîm ve onun yorumu olan tefsir ilmi için olursa önemi daha da fazladır. Dolayısıyla Kelâmullahın sahih anlaşılabilmesi için onda yer alan kavramları ve kelimeleri de etraflı bir şekilde bilmek gerekir. Bu kavramlardan biri de ihbâttır. Kur’ân’da Hz. Peygamber (sav) özelinde bu kelime erdemli bir davranış olarak bütün inananları kapsamış ve bu vasfı taşıyanlara muhbitîn denilmiştir. Bu çalışmada tefsirlerde ve klasik sözlüklerde verilen bilgiler ışığında ihbât kavramının etimolojik tahlili ve büyük ölçüde ilgili âyetlerle sınırlı olarak muhbitînin temel özellikleri üzerinde duruldu. Bu alanda yapılan çalışmaların yeterli olmadığından hareketle literatür taraması ve bilgilerin analizinin metot olarak benimseneceği incelemede ihbât kavramının amel ve davranışlara nasıl yansıdığı ve bunun Allah katındaki değeri ortaya konmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Kuran, Tefsir, Peygamber, İhbât, Kulluk

The Concept of Ihbat in the Qur'an and the Qualifications of Muhbits

Concepts and words are very important in scientific and literary studies, and it is one of the stages that should be understood. If this is the case for the Qur’an, which contains the divine message, and for the science of tafsir, which is its interpretation, it is even more important. Therefore, in order for the Kalamullah to be understood properly, it is necessary to know the concepts and words in it in detail. One of these concepts is ihbât. In the Qur’an, in the case of the prophet (sas), this word encompassed all believers as a virtuous act, and those who had this qualification were called muhbitin. In this context, the etymological analysis of the concept of ihbat will be evaluated in the light of the information given in the commentaries and classical dictionaries, and the basic features of the muhbit will be emphasized, mostly limited to the relevant verses. Considering that the studies in this field are not adopted as a method, and how the concept of ihbat is reflected in deeds and behaviors and its value in the sight of Allah will be revealed.

Keywords:

Quran, Tafsir, Prophet, Notice, Servitude,

PDF

___

Abdülbâkî, Muhammed Fuad. el-Mucemü’l-müfehres li elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerim. Kâhire: Dârü’l-hadis, 2001.
Aköz, Hidayet. Kur'ân'da Allah-Kul İlişkisi. İstanbul: Seriyye Yayınları, 2000.
Akseki, Ahmet Hamdi. Müslümanlıkta İbadet Tarihi. İstanbul: Işık Basımevi, 1946.
Âlûsî, Şihabüddin Ebü’s-Sena Mahmud b. Abdillah el-Bağdadi. Rûhu’l-meânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-azim ve’s-sebi’l-mesânî. thk. Mahir Habbuş. 15 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2010.
Ateş, Süleyman. Yüce Kur'ân’ın Çağdaş Tefsiri.12 Cilt. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1988.
Bantanî, Muhammed b. Ömer Nevevî el-Câvî. Merah lebid li keşfi mane’l-Kur’âni’l-mecid. thk. Muhammed Emin Sanâvî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye,1417.
Bayraklı, Bayraktar. Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur’an Tefsiri. 22 Cilt. İstanbul: Bayraklı Yayınları, 2008.
Belhî, Mukatil b. Süleyman. Tefsirü Mukatil b. Süleyman. Thk. Abdullah Mahmud Şahhâne. 5 Cilt. Beyrut: Dârü ihyâi’t-türas, 1423.
Beydâvî, Ebu’l-Hayr Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Envârü’t-tenzil ve esrârü’t-te’vil. 2 Cilt. Beyrut: Dârü ihyai’t-türasi’l-Arabi, 1418.
Bilmen, Ömer Nasuhi. Kur'ân’ı Kerim’in Türkçe Meâli Âlisi ve Tefsiri. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1996.
Câbirî, Muhammed Âbid. Fehmü’l-Kur’âni’l-Hakîm. çev. Muhammed Coşkun. 3 Cilt. İstanbul: Mana Yayınları, 2017.
Câsir, Ebû Safiyye. “Kur’ân’da İhbât: Semantik Bir Çalışma”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. çev. Hüseyin Akyüzoğlu, 4, (2001), 239-260.
Cevherî, İsmail b. Hammad. es-Sıhah Tâcü'l-luga. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-alemi’1-melâyîn, 1990.
Cevziyye, Cemalüddin Ebûl-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. Zadü’l-mesir fî ilmi’t-tefsir. Thk.
Abdurrezzak el-Mehdi. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-Arabi, 1422.
Cezâiri, Câbir b. Musa b. Abdulkadir b. Câbir Ebû Bekir. Eyserü’t-tefâsir li Kelâmi’l-aliyyi’l-kebir. 5 Cilt. Medine: Mektebetü’l-ulum ve’l-hikem, 2003.
Cürcânî, Seyyid eş-Şerif Ali b. Muhammed b. Ali Ebü’l-Hasen el-Huseyni. Thk. İbrahim el-Enbârî, et-Ta’rifât. Beyrût: Dârü’l-fâdile,1987.
Çetiner, Bedreddin. Esbâb-ı Nüzûl. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2019.
Dâmegânî, Hüseyin b. Muhammed. el-Vücûh ve’n-nezâir. Kâhire: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1995.
Dumlu, Ömer. Kur’an’ı Kerim’de İyi İnsan ve Yararlı İş. İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları, 2000.
Ebi Talib, Mekki b. el-Hidaye ilâ bulugi’n-nihaye fî İlmi meâni’l-Kur’ân ve tefsirihi. 13 Cilt. y.y.: Mecmuatü buhusi’l-kitab ve’s-sünne, 2008.
Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Ali Endelüsî. el-Bahrü’l-muhît. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-fikir, 1420.
Ezherî, Muhammed b. Ahmed. Tehzîbü'l-luga. 15 Cilt. Beyrut: Dârü ihyai’t-türasi’l-Arabi, 2001.
Faruki, İsmail R. Sosyal Bilimlerin İslamileştirilmesi. çev. Mehmet Paçacı, Ankara: Fecr Yayınları, 1991.
Ferâhîdî, Halil b. Ahmed. Kitâbü’l-ayn. thk. Mehdî el-Mahzûmî ve İbrahim es-Samiraî. 8 Cilt. İran: Müessesetü dâri’l-hicre, 1409.
Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd b. Abdillâh el-Absî. Meâni’l-Kur’ân. 3 Cilt. Mısır: Dârü’l-Mısriyye, 2002.
Gırnâtî, Ebü’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kelbî. Kitâbü't-teshîl li ulûmi't-tenzîl. thk. Abdullah el-Halid. 2 Cilt. Beyrut: 1416.
Halefullah, Muhammed Ahmed. Kur’ân’da Anlatım Sanatı. çev. Şaban Karataş, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2002.
İbni Acîbe, Ebü’l‐Abbâs Ahmed b. Muhammed. el-Bahru’l-medîd. çev. Dilaver Selvi. 11 Cilt. İstanbul: Semerkant Yayınları, 2012.
İbni Ali, İbn Âdil Ebû Hafs Ömer. el-Lübâb fî ulûmi’l-Kitab. 20 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1998.
İbni Atiyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib. el-Muharrerü’l-vecîz. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l- kütübi’l-ilmiyye, 1422.
İbni Cebr, Ebü’l-Haccac Mücahid. Tefsirü Mücahid. thk. Ebünnil Muhammed Abdüsselam, Mısır: Dârü’l-fikri’l-İslam, 1989.
İbni Faris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed. Mü’cemü’l-mekâyis fi’l-lüga. 3 Cilt. b.y.: Dârü’l-Fikir, 1979.
İbni Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail b. Ömer. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîm. thk. Mustafa Muhammed- Mustafa Fadl el- Acmavî. 8 Cilt. Beyrut: Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2000.
İbni Kuteybe Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî. Garîbü’l-hadîs. thk. Abdullah Cuyûrî. Bagdad: Matbaatü’l-ânî, 1397.
İbni Manzur, İbü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dârü Sadr, 1414.
İbni. Aşur Muhammed et-Tâhir b. Muhammed b. Muhammed et-tâhir et-Tûnisî. Tefsîrü’t-tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-dârü’t-Tunusiyye, 1984.
İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân. Garîbü’l-hadîs. thk. Abdulmutî Kalacî. Beyrût: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1985.
İbnü’l-Esîr, Mübârek b. Muhammed. en-Nihaye Garîbü’l-hadîs ve’l-eser. thk. Tahir Ahmed er-Râvî ve Mahmûd et-Tanâhî. 11 Cilt. Beyrût: el-Mektebetü’l-İlmiyye, t.y.
İmadî, Ebussuud Muhammed b. Mustafa. İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kur’âni’l-Kerîm. 9 Cilt. Beyrut: Dârü ihyai’t-türasi’l-Arabi, t.y.
İsbehânî, Ebü’l-Musa Muhammed b. Ömer b. Ahmed b. Ömer b. Muhammed el-Medînî. el-Mecmuu’l-mugis fî garibi’l-Kur’ân ve’l-hadis. thk. Abdülkerim Azbâvî. 3 Cilt. Cidde: Dârül-medînî, 1988.
İsfehânî, Ebü’l-Kasım Hüseyn b. Muhammed Râğıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. Beyrut: Dârü’l-marife, 2005.
İsfehânî, Râgıb. ez-Zerî’a ilâ mekârimi’ş-şerî’a. nşr. Ebü’l-Yezîd el-Acemî. Kahire: 1985.
İslamoğlu, Beşir. Kur’an’da Mü’minlerin Özellikleri. İstanbul: Pınar Yayınları, t.y.
İzutsu, Toshihiko. Kur’ân’da Dinî ve Ahlâkî Kavramlar. çev. Süleyman Ateş, İstanbul: Yıldızlar Matbaacılık, 1984.
Kandehlevi, Muhammed Zekeriyya. Namazın Faziletleri. çev. Hayri Demirci. Kerim Dâd, İstanbul: Gülistan Neşriyat, 2012.
Karaoğlan, Arslan. “Kur’ân’da Anlatılan Münafık Tipolojilerinin En Belirgin Karakteristik Özellikleri -Nisâ 142-143. Ayetleri Örneği”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 38 (2019), 45-76.
Kardavi, Yusuf. İbadet 1. çev. Hüsamettin Cemal. Trabzon: Muvahhit Yayınları, 1986.
Kurtubî, Abdillah Muhammed b. Ahmed Ebu Bekir. el-Câmiu li ahkâmi’l-Kur’ân ve’l-mübeyyin limâ tedammenehu mine’s-sünneti ve âyi’l-furkân. 20 Cilt. Beyrut: Müessesetü risâle, 2006.
Kuşeyrî, Ebü’l-Kasım Zeynülislâm Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik. Letâifü’l-işârât. 4 Cilt. Mısır: el-Heyeti’l-Mısriyye, t.y.
Kutup, Seyyid, Fi zilali’l- Kur’an, 10 Cilt. çev. Salih Uçan, Vahdettin İnce. İstanbul: Dünya Yayıncılık, 1980.
Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtü Ehli’s-Sünne. 10 Cilt. thk. Mecdi Basellüm, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2005.
Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habib el-Basrî. en-Nüket ve’l-uyun. 6 Cilt. Beyrut: Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, t.y.
Mir, Mustansır. Kur’anî Terimler ve Kavramlar Sözlüğü. çev. Murat Çiftkaya, İstanbul: İnkılab Yayınları,1996.
Nahcuvânî, Nimetullah b. Mahmûd. el-Fevâtihu’l-ilâhiyye ve’l-mefâtîhu’l-gaybiyye el-mûveddihatü li’l-kelimi’l-Kurʾâniyye ve’l-hikemi’l-furkaniyye. 2 Cilt. Mısır: Dârü kitabî, 1999.
Nesefî, Ebu’l-Berakât Abdullah b. Ahmed b. Mahmud. Medarikü’t-tenzil ve hakaikü’t-te’vil. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1998.
Ocak, Metin. Kur’ân’da İhsan ve Muhsin Kavramları. İstanbul: İnkılap Yayınları, 1999.
Râzî, Fahruddin Muhammed b. Ömer. et-Tefsirü'l-kebir (Mefatihu'l-gayb). 32 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1990.
Rızâ, Muhammed Reşîd. Tefsîrü'l-menâr. 12 Cilt. Beyrut: Dârü'l-kütübi’l-ilmiyye, 1999.
Sa’dî, Abdurrahman b. Nâsır b. Abdullah. Teysîrü’l-kerîmi’r-Rahman fî tefsîri’l-kerîmi’l-mennân. Thk. Abdurrahman b. Mualla el-Lüveyhık, b.y.: Müessesetü’r-risâle, 2000.
Sıddık Han, Ebu’t-Tayyib Muhammed. Fethu’l-beyan fî mekâsıdi’l-Kurân. 15 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 1992.
Sülün, Murat. İman-Amel İlişkisi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
Süyûtî, Ebu’l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. ed-Dürrü’l-mensur fi’t-tefsîri’l-me’sûr. 8 Cilt. Beyrut: Darü’l-fikir, t.y.
Şâtıbî, Ebû İshak İbrahim b. Musa b. Muhammed. el-muvâfakât. çev. Mehmet Erdoğan. 4 Cilt. İstanbul: İz Yayıncılık,1993.
Şimşek, M. Sait. Kur’an’ın Ana Konuları. İstanbul: Beyan Yayınları, 2011.
Tabatabaî, Muhammed Hüseyin. el-Mîzân fî tefsîr’il-Kur’ân. çev. Vahdettin İnce. 11 Cilt. İstanbul: Kevser Yayıncılık, 1998.
Temel, Nihat. Kur’an’da Sosyal Güvenlik Kurumu Olarak İnfak. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2004.
Turabî, Hasan. Namaz. çev. Saim Eminoğlu. İstanbul: Risale Yayınları, 1987.
Uludağ, Süleyman. “Amel” Diyanet İslam Ansiklopedisi. 3/13-16. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
Yasir, Hikmet b. Beşir b. Mevsûatü’s-sahihi’l-mesbur mine’t-tefsîr bi’l-me’sûr. 4 Cilt. Medine: Dârü’l-mesir, 1999.
Zebîdî, Seyyid Muhammed Murteza. Tâcu'l Arûs. 40 Cilt. Mısır: Matbaatü'1-hayriyye, 1988.
Zemahşerî, Ebü’l-Kasım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-keşşaf an hakaik gavâmidi’t-tenzil. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-Arabi, 1407.
Zemahşerî, Ebü’l-Kasım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Faik fî garîbi’l-hadîs. thk. Ali el-Becâvî ve Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim, İsa el-Bâbî el-Halebî vd. b.y.: y.y., t.y.
Zeytinoğlu, Erol. İslâmiyette İktisadî İbadet. İstanbul: Marmara İlahiyat Vakfı Yayınları, 1995.