HÛ ERENLER! HÂYYʼDAN GELDİK HÛʼYA GİDERİZ

İnsanın yaratılışı ve yaratılış gayesine dâir tasavvuf ve tarikatlar birçok açıdan değerlendirmelerde bulunmuşlardır. ‟Rabbin, insanoğlunun sulbünden soyunu alıp devam ettirmiş (Âdemoğullarını yaratıp imtihan sahnesine göndermezden önce) ve onlara; Ben sizin Rabbiniz değil miyim? demiş ve buna kendilerini şahit tutmuştu. Onlar da: Evet (Sen bizim Rabbimizsin) demişlerdi.ˮ1 Alevîlik-Bektâşîlik ise işte bezm -î elest’de (yaratılış meclisinde) Hakkʼa verilen bu ikrârın (sözün: kâvlîn) unutulmamasını ve talip olanların bu ikrarın üzerine yaşamlarının tatbikini yapmalarını öğretir veya uygulatır. Bu vesileyle Alevîlik-Bektâşîliğin kendi inanç mensuplarına öğrettiği birçok edeb kuralı vardır ve bu edeb kurallarının yansımalarından bazısı da edebiyatımız içerisinde deyimleşmiştir. Nefislerini; 4 Kapı ve 40 Makâmdan geçirerek arıtmayı (nefs-i kâmile ulaştırmayı) amaç edinen Alevî-Bektâşîler, Hakkʼın yaratılış sırlarının insanda toplandığı görüşündedirler. Nitekim; ‟Oʼna (insana) ruhumdan üflediğimde...ˮ2 ve ‟Biz ona (insana) şah damarından daha yakınız.ˮ3 âyetleri insana verilen bu değerin ispatı niteliğinde olan âyetlerdir. Makalemizde; başta insan olmak üzere tüm yaratılmışlara verilen bu değerlerin örneklerine, bu değerlerden meydana gelen ve anlam kayması sebebiyle de çoğu zaman olumsuz anlamda kullanılan kimi ‟deyimlereˮ ve bu ‟deyimlerinˮ hakikatte taşıdıkları anlamların neler olduğuna ilişkin açıklamaları siz okurlara sunmaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler:

Alevîlik-Bektâşîlik, Edebiyat, İnsan, Nefis

PDF

___

AYTAŞ, Gıyasettin ve YILMAZ, Hacı. (2009). Makâlât-ı Gaybiye ve Kelimât-ı Ayniye. Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Merkezi Yayınları.
BAL, Hüseyin. (2004). Alevî Îslâm Yolu. İstanbul: CEM Vakfı Yayınları.
BOZKURT, Fuat. (2013) Buyruk -İmam Cafer-î Sâdık Buyruğu-. İstanbul: Kapı Yayınları.
ÇELIK, Hasan. (2014). “Alevîlik ve Bektâşîlikʼte Gönül Eğitimiˮ. Çorum: Hûnkâr Alevîlik Bektâşîlik Akademik Araştırmalar Dergisi, C. I, S.I, ss. 83-100.
EĞRI, Osman. (2012). ‟Bektâşî Dervîşi: Yetmiş İki Millete Devlet Olmaktır İşiˮ. İstanbul: Keşkül Dergisi, S. 22.
EĞRI, Osman. (2014). Erenlerin Nefesî. İstanbul: Şah-ı Merdan Yayınları.
ERÖZ, Mehmet. (2014). Türkiye’de Alevîlik-Bektâşîlik. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
EL – ACLUNİ (…). İsmail bin Muhammed, Keşfü’l-Hafa. Beyrut.
FIĞLALI, Ethem Rûhi. (2006). Türkiyeʼde Alevîlik Bektâşîlik. İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları.
GÜMÜŞOĞLU, Dursun. (2005). ‟Bektâşîliğe Göre İnsan ve Mürşîd Anlayışıˮ. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi I. Uluslararası Bektâşîlik ve Alevîlik Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Cilt I, ss. 111-121.
GÖLPINARLI, Abdulbâki. (1977). Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
GÖLPINARLI, Abdulbâki. (1992). Alevî-Bektâşî Nefesleri. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
HANÇERLIOĞLU, Orhan. (2011). Îslâm İnançları Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
(yty). KURTUBI TEFSIRI-El Camiul Ahkamul Kur'an 2. cilt. İstanbul: Buruc Yayınları.
NOYAN, Bedri. (1975). ‟Bektâşî ve Alevîlerde Hukuk Düzeni (Düşkünlük)ˮ. I. Uluslararası Türk Folklor Kongresi Bildirileri Kitabı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, ss. 190.
ÖZTÜRK, Yaşar Nuri. (2013). Kurʼân-ı Kerim Meâli. İstanbul: Yeni Boyut Yayınları.
SUNAR, Cavit. (1975). Melâmîlik ve Bektâşîlik. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
TÜRKDOĞAN, Orhan. (2008). Türk Toplumunda Kürtler ve Zazalar. İstanbul: Timaş Yayınları.
YAKICI, Ali ve ÖZDEMİR Nazife. (2012). ‟Çorum Alevîleriʼnde Kamberlik Geleneğiˮ. Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, S. 64, ss. 249- 270.
YILMAZ Ali, AKBAŞ Mehmet ve ÖZTÜRK Ali, (2007). Makâlât (Hûnkâr Hacı Bektaş-ı Velî). Alevî- Bektâşî Klasikleri. Ankara: TDV Yayınları.