SADIK YAZAR

12362

XVI. Yüzyıl Türkçe seyahatnamelerinde acâib

Bulunduğu metin türlerine göre doğaüstü veya doğada var olan bir nesne, kişi, tutum veya olaya karşı şaşkınlık ve garipseme duygularını ifade etmek için kullanılan acâibin yoğun olarak yer aldığı yazın türlerinden biri de seyahatnamelerdir. Bu makalede; sağlam bir temeli bulunmayan ve Ortaçağ döneminde kaleme alınan doğa tarihine yönelik Arapça ansiklopedik eserlerin bilimsel ciddiyetten uzak olduğunu ima eden “ajâib literature” tezi yerine Shrinx von Hees’in acâib içeren farklı türdeki metinlerin bulunduğu ve türlerin farklılığına göre acâibin de farklılaşıp çeşitlendiği tezi benimsenerek XVI. yüzyıl Türkçe seyahatname türündeki metinlerde yer alan acâib ele alınmıştır. Bu bağlamda öncelikle “ajâib literature” tezi ve buna karşı geliştirilen tez üzerinde kısaca durulduktan sonra acâibin ne olduğu hakkında bilgiler verilmiştir. Daha sonra makalenin omurgasını oluşturan XVI. yüzyıl Türkçe seyahatname metinleri hakkında kısaca bilgi verilmiştir. Ortaçağ dönemi Arap coğrafyacı ve seyyahların gözlem ve derlemelerinden XVI. yüzyıl Osmanlı dünyasına aktarılan acâib ve Osmanlı seyyah ve coğrafyacılarının bizzat kendi gözlem ve derlemelerine dayanan acâib başlıklarına bağlı kalınarak, coğrafya, sergüzeştname ve esaretname gibi türlerle kesişen XVI. yüzyıl Türkçe seyahatname metinlerindeki acâibin ne olduğu ve ne şekilde bu metinlerde yer aldığı hakkında bilgi verilmiştir.

The ajâib in the sixteenth century Turkish travelogue texts

Ajâib is a term used to express the feelings of astonishment that were arose from natural and/or supernatural objects, people, attitudes, and events. One of the literary genres that the ajâib frequently found itself a place is the travelogue. This article discusses the ajâib in the Turkish travelogue texts that were penned in the sixteenth century. It refutes the “ajâ’ib literature” thesis that tends to imply the existence of a specific genre in Arabic literature. Instead, it argues that, along with a similar line to Shrinx von Hees, there are different literary genres contained ajâib and according to these genres ajâib may also differentiate and diversify. To demonstrate this point, this article firstly summarizes the discussion around the “ajâib literature” thesis. Then, it attempts to give a definition of the ajâib and shows how it was used in the sixteenth century Turkish travelogue texts. To exemplify the diversity of the texts and the usage of the ajâib this article also provides some extracts from the Turkish travelogue texts that intersected with different literary genres such as geography, commemorative texts (sergüzeştnâme), and bondage literature (esâretnâme). It is argued that such extracts will be particularly useful as original accounts and observations of the Arab geographers and travelers in the Middle Ages and how they were translated and transferred to the sixteenth century Ottoman mentality.
PDF

___

  • Asiltürk, Baki. “Edebiyatın Kaynağı Olarak Seyahatnameler”, Turkish Studies, C. IV, sy. 1, 2009: 912-995.
  • Âşık Mehmed. Menazırü’l-Avâlim. hzl. Mahmut Ak. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2007.
  • Berlekamp, Persis. Wonder, Image & Cosmos in Medieval Islam. New Haven and London: Yale University Press, 2011.
  • Bursalı Mehmed Tâhir. Osmanlı Müellifleri. hzl.: Mustafa Tatçı- Cemal Kurnaz. Ankara: Bizim Büro Yayınları, 2000.
  • Büke, Himmet. “Seydi Ali Reis: Kitabü’l-Muhit.” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi, 2010.
  • Coşkun, Menderes. “Seyahatname ve sefaretnameler”. Türk Edebiyatı Tarihi. C. II, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2006: 327-344.
  • Ebû Hâmid Muhammed el-Gırnâtî. Rıhletü’l-Gırnati, Tuhfetü’l-Elbâb ve Nuhbetü’l- A’câb. (harrereha ve kaddem leha Kâsım Vehb), Beyrut: Dârü’s-Süveydi, Ebuzabi; el- Müessesetü’l-Arabiyye li’d-Dirasat, 2003.
  • Fîrrûzâbâdî. el-Okyanusü’l-Basit fi Tercümeti Kamusi’l-Muhit. çev. Mütercim Âsım Efendi. İstanbul: Takvimhane-i Amire, 1888/1305.
  • Horata, Osman. “Vâkıât-ı Sultan Cem’de Batı Kültürü Hakkında Bazı Egzotik Dikkatler”. Millî Folklor 52 (Kış 2001): 72-78.
  • Karataş, Ahmet. İnebahtı gâzisi Hindi Mahmud ve Esâret Hâtırâları: Beyan Ola Cihanda Sergüzeştüm (inceleme-tıpkıbasım). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Baş- kanlığı, 2013.
  • Kut, Günay. “Türk Edebiyatı’nda Acâibü’l- Mahlûkât Tercümeleri Üzerine”, Beşinci Milletlerarası Türkoloji Kongresi, C. I, İstanbul: 1985, s. 188-96.
  • Macuncuzade Mustafa Efendi, Malta Esirleri. hzl. Cemil Çiftçi. İstanbul: Kitabevi, 1996.
  • Mottahedeh, R.P. “Ajaib in The Thousand and One Nights”. The Thousand and One Nights in Arabic Literature and Society. ed. R.G. Hovannisian and G.Sabagh, Cambridge: Cambridge University Press, 1997: 29- 39.
  • Muhammed b. Emir el-Hasan Su’ûdî. Tarih-i Hind-i Garbî veya Hadîs-i Nev. (proje yöneticisi Ertuğrul Zekai Ökte). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1999.
  • Mutçalı, Serdar. Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları, 1995.
  • Özay, Yeliz. “Evliya Çelebi Seyahatname’sinde Garâ’ib Bir Anlatı: Hz. Ali Kayası Efsaneleri.” Millî Folklor 92 (2011): 58-64.
  • Özyıldırım, Ali Emre. “Garîb Ma’nâlar, Acîb Hayâller: Latîfî ve Âşık Çelebi Tezkirelerinden Hareketle Belagat Terimi Olarak “Garîb” Sıfatı”. Âşık Çelebi ve Şairler Tezkiresi Üzerine Yazılar, hzl. H. Aynur-A. Niyazioglu. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2011: 147-165.
  • Pîrî Reîs. Kitab-ı Bahriye. (Proje koordinatörü Nurettin Güz; yayın danışmanı Halil İnalcık; ed. Bülent Arı). Ankara: Denizcilik Müsteşarlığı Araştırma, Planlama ve Koordinas- yon Dairesi Başkanlığı, 2002.
  • Sabuncu, Fatih. Gırnâtî Seyahatnamesi. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2011.
  • Seydi Ali Reis. Mir’atü’l-Memalik: İnceleme Metin İndex. hzl. Mehmet Kiremit. Ankara: Türk Dil Kurumu, 1999.
  • Seyyid Murâd Reîs. Kaptan-ı Derya Barbaros Hayreddin Paşa’nın Hatıraları. hzl. M. Ertuğrul Düzdağ. İstanbul: Işık Yayınları,2004.
  • Sheridan, R. Aslıhan Aksoy. “Seyahatname’de Sözlü Kültür ve Anlatım Etkisi.” Millî Folklor 92 (2011): 41-52.
  • Taşağıl, Ahmet. “Hıtâynâme”, C. XVII, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 1998, s. 404-405.
  • Tercüme-i Hıtâynâme. Nurosmaniye Ktp. 3095.
  • Touati, Houari. Ortaçağda İslam ve Seyahat: Bir Âlim Uğraşının Tarihi ve Antropolojisi. Çev. Ali Berktay. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2004.
  • Von Hees, Syrinx. “The Astonishing: a critique and re-reading of Ağā’ib literature”, Middle Eastern Literatures. Vol. 8. No. 2, July 2005.
  • Yazar, Sadık. Gırnâtî Seyahatnâmesi’nin XVI. Yüzyılda Yapılan Bir Tercümesi: Tercüme-i Tuhfetü’l-Elbâb ve Nuhbetü’l-A’câb. İstanbul: Okur Akademi, 2012.
Milli Folklor Dergisi-Cover
  • ISSN: 1300-3984
  • Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
  • Başlangıç: 1989
  • Yayıncı: Geleneksel Yayıncılık Eğitim San. Tic. Ltd. Şti.
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

Acâ'ib edebiyatı'ndan bir örnek: Üsküdarlı Sırrî'nin hikâye-i Garîbü'l-Asâr'ı

İ. Hakkı AKSOYAK

Türkçe atasözlerinde iletişim olgusunun izleri ve sosyo-kültürel çıkarımları

ONUR BEKİROĞLU

Maria hnaraki, sign ın me, muse and through me tell the story: Greek culture performed zorba press, ithaca, ny, 2013, ISBN: 9780927379168, 308 sayfa.

BERNA AYAZ

Eski Türk dünya görüşündeki “kut” ve “karga” kavramları

Nurbolat BOGENBAYEV, Aydın CALMIRZA

Besleyen mi, öldüren mi: türk mitik tasavvurunda anne arketipinin antropomorfik görünümleri

PINAR FEDAKAR

Acâ'ib edebiyatı'ndan bir örnek: Üsküdarlı Sırrî'nin hikâye-i Garîbü'l-Asâr'ı

İ. Hakkı AKSOYAK

Senteriyye ile İskenderiye ortasında aca'ib bir şehir

Fazile Eren KAYA

Şaşırtıcı: Acâib edebiyatının bir eleştirisi ve yeniden okuması

Syrinx HEES VON

Richard march, the tamburitza tradition: From the balkans to the American midwest, the University of wisconsin press, 2013, ISBN 978-0-299-29604-9, 305 sayfa.

Süheyla SARITAŞ

Ziya Gökalp'in düşünce sistemi ve folklora bakışı

Songül CANSIZ ÇEK