200120

XIV.-XV.yüzyıl Türkçe tıp metinlerinde halk hekimliği izleri

Türklerin göçünden itibaren Türk kültürü Anadolu’da boy göstermiş, bu kültürün önemli bir bölümünü oluşturan halk hekimliği ve halk ilaçları bu coğrafyaya taşınmıştır. Gelişimini daha çok usta-çırak ilişkisiyle ve halk hekimliğinden bağımsız olarak sürdüren Anadolu Türk tıbbı 14. yüzyıldan itibaren telif ve tercüme birçok eser vermiştir. Tarihî tıp metinleri, şekil ve içerik olarak birçok bilim dalına araştırma sahası oluşturmaktadır. Bu metinler ihtiva ettikleri teknik terimler ve dil malzemesi bakımından dil, eserlerde bitkilerin sentezlenmeden ham olarak kullanıldığı örnekler bulunması bakımından alternatif tıp, sentezlenen bitki ve diğer maddelerle yapılan ilaçlara yer vermeleri bakımından farmakognozi ve nihayet dönemlerinin modern denilebilecek uygulamaları yanında halk hekimliği ve diğer geleneksel uygulamaları içermeleri bakımından da halk biliminin araştırma sahasına girmektedir. Bu çalışmada ilk dönem tıp metinlerinde görülen halk hekimliği ve geleneksel uygulamalar ele alınmış, ilk dönem Türkçe tıp metinlerinden bazıları taranarak taranan eserlerde yer alan bu türden uygulamaların nitelik bakımından tasnif edilmesi amaçlanmıştır

Anahtar Kelimeler:

Anadolu

The traces of folk medicine in the 14th-15th centuries Turkish medical texts

Turkish culture has appeared in Anatolia since Turks migrated to the territory. Folk medicine-being an important part of Turkish culture- had also been carried to the area. There are many copyright and translated works on Anatolian Turkish medicine, which carried on its improvement independently of master-apprentice relationship, dating back to 14th century. Historical medicine works make up important research fields for some disciplines in terms of form and content. These works are within the framework of language studies in terms of language material and technical terms they include. They are also important for alternative medicine as they include techniques which utilize raw plants instead of synthesized ones. In addition, these works are within the framework of pharmacognosy because they contain drugs made of synthesized plants and other substances. Finally, historical medicine works are in the field of research of folklore as they include not only modern medical application of the period in which they were written but also folk medicine and other medical traditions. In the present study, folk medicine and other traditional practices appeared in the early medical texts have been examined, and such kind of practices exist in the reviewed texts have been classified in terms of quality.

Keywords:

Anatolia,

PDF

___

Acıpayamlı, Orhan. “Türkiye Folklorunda Halk Hekimliği ve Özellikleri” Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi XXVI:1-9, 1969.
Acıpayamlı, Orhan. “Türkiye Folklorunda Halk Hekimliğinin Morfolojik ve Fonksiyonel Yönden İncelenmesi”, Türk Halk Hekimliği Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Kültür Bakanlığı Millî Folklor Araştırma Dairesi Yayınları, 1989, s.1-8.
Asil, Eriş. “Halk Hekimliği ve Eczacılığı Araştırmalarında Metodoloji” Türk Halk Hekimliği Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Kültür Bakanlığı Millî Folklor Araştırma Dairesi Yayınları, 1989, s. 33-38.
Aydın, M. Bedizel, “Osmanlı Tıbbında ‘Müfred Devâ’ Kullanımı ve ‘Müfredât’ Eserlerinin Genel Özellikleri” Osmanlı Bilimi Araştırmaları, Emre Dölen Armağanı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, Cilt 6, Sayı 2, 2005.
Bayat, Ali Haydar. “Anadolu Tıbbî Folklorunda Göz Hastalıkları”, IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri, IV. Cilt Gelenek, Görenek ve İnanışlar, Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları, 1992:43-58.
Bayat, Ali Haydar. Tıp Tarihi, İzmir: Sade Matbaa, 2003.
Baytop, Turhan. Türk Eczacılık Tarihi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1985.
Becerra RM, “Iglehart AP. Folk Medicine Use: Diverse Populations In a Metropolitan Area.” Soc Work Health Care 1995: 37-58.
Boratav, P. Naili. 100 Soruda Türk Folkloru, İstanbul: Gerçek Yayınevi,1994.
Büken, Nüket Örnek, “Folklorik Değerler ve Folklorik Tıp” Türkiye Klinikleri Journal of Medical Ethics, Law and History 11 (2003): 45-47.
Erdemir, Ayşegül Demirhan. “17. 18. ve 19. Yüzyıllara Ait Bazı Reçete Örnekleri ve Halk Hekimliğimizdeki Yeri”, Türk Halk Hekimliği Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Kültür Bakanlığı Millî Folklor Araştırma Dairesi Yayınları, 1989.
Ersin, Fatma, ve Şahin Aksoy, “Şanlıurfa’da Bir Halk Hekimi Attar İsa” Türkiye Klinikleri Journal of Medical Ethics, Law and History 12 (2004): 87-91.
Hufford J. David, “Halk Hekimleri” Çev. Mustafa Sever, Millî Folklor 73 (2007): 73-80.
Küçüker, Paki. “Yâdigâr-ı İbni Şerif (İnceleme - Metin - Dizin)” Yayımlanmamış doktora tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi, 1994.
Önler, Zafer. Müntehâb-ı Şifâ I (Giriş - Metin), Hacı Paşa, Ankara: TDK Yayınları, 1990.
Önler, Zafer. Müntehâb-ı Şifâ II (Sözlük), Hacı Paşa, İstanbul: Simurg Yayınları, 1999.
Özçelik, Sadettin. Kitâbü’l-Mühimmât, Ankara: AKM Yayınları, 2001.
Ronan, Colin A. Bilim Tarihi (Çev. Ekmeleddin İhsanoğlu, Feza Günergur), Ankara: TÜBİTAK Yayınları, 2005.
Şar, Sevgi. “Halk Hekimliği’nin Dünü ve Bugünü” Türk Halk Hekimliği Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Kültür Bakanlığı Millî Folklor Araştırma Dairesi Yayınları, 1989.
Şar, Sevgi. “Anadolu’da Halk Hekimliği Uygulamaları” Türkiye Klinikleri Journal of Medical Ethics, Law and History 13 (2005): 131-136.
Oğuz NY. “Toplum, Bilim ve Tıp Etiği Açısından Alternatif Tıp ve Halk Tıbbı” Bilim ve Ütopya Dergisi 25 (1996): 36-37.
Türkdoğan, Orhan. Kültür ve Sağlık-Hastalık Sistemi İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları 2213, Bilim ve Kültür Eserleri Dizisi: 522, Araştırma ve İnceleme Dizisi:17, 1991.
Uçar, İlhan. “Hazâ Kitâb-ı Hulâsa-i Tıbb Cerrâh Mes’ûd (Giriş-İnceleme-Metin-Dizinler)”, Yayımlanmamış doktora tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, 2009.