19423

HALK HİKÂYELERİNDEN CEM RİTÜELLERİNE BİR ŞİİRİN YENİDEN BA÷LAMLANDIRILMASI ÖRNE÷İ: KIRAT SEMAHI

Kırat; Anadolu sahası Köroğlu hikâyelerinde başkahraman Ruşen Ali'nin atıdır. Ruşen Ali'nin, Köroğlu (körün oğlu) adını almasına neden olan olayların başlangıcı, Kırat'a dayanmaktadır. Köroğlu'nun babası meşhur bir seyistir ve padişah kendisi için yetiştirilmesi üzere ona at bulmasını emretmiş, atın henüz olgunluğa kavuş- mamış halini görenlerin ihbarlarıyla padişah, seyisi kör ettirmiş ve seyisin oğlu da Köroğlu olarak anılmaya başlanmıştır. Köroğlu anlatılarında Kırat'ın dâhil olduğu bir değil birden çok tema mevcuttur ve Köroğlu'nun Kırat'la olan maceralarının çoğu, sözlü kültürün doğası gereği, şiirler ve temalar halinde anlatıcıların hafıza- sında icra ortamlarının gerekliliklerine göre icra edilir. Kırat'a ait şiirler, geleneksel anlatım çevresinden bağım- sız türküler olarak da icra edilir ki bu durumu şiirlerin Türk halk müziğinin sözlü ve sözsüz repertuvarındaki yaygınlıklarına bakarak anlamak mümkündür. İncelememizin konusu, Köroğlu hikâyelerinde icra edilen Kırat şiirlerinin, dini bir topluluk olan Alevilerin ve kültürel belleklerinin ve inançlarının odak noktası sayılan Cem ritüellerinde de icra edilmesi ve böylece şiirin dini bir bağlama kavuşmasıdır. Bu bağlamsal değişim, hikâyecilik geleneğinde olağanüstü yönleriyle öne çıkan ancak dinî anlatılarla organik bağlantısı bulunmayan Kırat'a ait şiirlerin semahlaştırıldığı düşüncesini ortaya çıkarmaktadır. Semahlaştırılan Kırat'ın icrasına ve dolayısıyla metnine yansıyan simgeleşmiş söz ve deyimler şiirin icra bağlamındaki mevcudiyetini anlamlı kılmakta; Hz. Muhammed'in, Hz. Ali'nin ve Hızır'ın kutsiyet atfedilen atlarıyla kurulan metinlerarası bağlantı şiirin metnini aşarak icra esnasında davranışa, sözlere ve açıklamalara yansımaktadır. Bu çerçevede, Kırat şiiri, halk edebiyatı çalışmalarında metne dökülerek bağlamsızlaştırılan ve edebi türlere ayrılarak tasnif edilen bağlamsız bir şiir değil; belirli bir metin üzerinden gerçekleştirilen kültürel icranın toplumsal alandaki eş zamanlı mevcudiyetine ve her icranın kendi kültürel dinamizmine vurgu yapan örneklerden biridir. İnceleme sonunda kültürel ifadeleri metin merkezli olarak ele alan çalışmaların eksik kalan bir yanına, metinlerin toplumsal yaşamdaki mevcudi- yetlerine bağlamsal olarak yaklaşmanın gerekliliğine vurgu yapılmaktadır.

An Example of Recontextualization from Folk Stories to Alevi Cem Rituals: Kırat Semah

Kırat is the horse of the protagonist Ruşen Ali in Köroğlu folk stories. The events leading to the name change from Rusen Ali to Koroglu (the son of the blind) originate from Kırat. Köroğlu's father was a famous groom and the sultan ordered him to find a horse to be raised for him. With the notice of those who saw that the horse had not yet reached maturity, the sultan made the groom blind and the son of the groom was called Köroğlu. Köroğlu's narratives include not one but several themes including Kırat, and most of Köroğlu's adven- tures with Kırat are performed according to the nature of oral culture through poems and themes in the memory of the narrators according to the requirements of the performance environment. Kırat's poems are performed as folk songs independent from the traditional narrative environment, which can be suggested by looking at the prevalence of the poems in the verbal and non-verbal repertoire of Turkish folk music. The subject of our study is that when Kirat poems performed in Cem rituals which are considered as the focal point of Alevi faith and cultural memory, poem obtains a religious context. This contextual change reveals the idea that Kirat's poems, which have come forward with their extraordinary aspects in the tradition of storytelling but have no organic connection with religious narratives, have been turned into semah. Symbolized words and idioms reflected in the performance and thus the text of the Kirat semah make the existence of poetry meaningful in the context of execution. The intertextual connection of Kırat with prophet Muhammed and prophet Ali's sacred horses trans- cends poetry and is reflected in behavior, words and explanations during performances. Within this framework, Kırat Semah is one of the examples that emphasizes the simultaneous existence of folk poems in the social sphere and the cultural dynamism of each performance. At the end of the study, it is emphasized that there is a lack of contextual approach to the existence of texts in social lifee.

PDF

___

Amos, Dan Ben. “Şartlar ve Çevre İçinde Folklorun Bir Tanımına Doğru”. Eker, Gülin Öğüt, ve di- ğerleri. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar. Çev. Metin Ekici. Ankara: Milli Folklor, 2003. 31-55.
Anitkar, Deniz (Video sahibi). Garip Dede Dergahı Kırat Semahı, online video. 2018. Erişim: 28 06 2019..
Assmann, Jan. Kültürel Bellek Eski Yüksek Kültür- lerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik. Çev. Ayşe Tekin. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2001.
Âşık Daimi (icracı). Gine Kırcılandı Dağların Başı (Kırat Semahı), online video. Video sahibi: Halk Müziği Arşivi, 2016. Erişim: 25.07.2019. .
Âşık Veysel Şatıroğlu (icracı). Kırat Semahı, albüm. Kalan Müzik, 2008
Başköy Derneği (video sahibi). Malatya Kırat Se- mahı Kaǧıthane Cem Evi semah Ekibi, online vi- deo. 2012. Erişim: 28 06 2019. .
Bauman, Richard. “Poetics and Performance as Cri- tical Perspectives on Language and Social Life”. An- nual Review of Anthropology 19 (1990): 59-88. Bloch, Maurice. Ritüel, Tarih, İktidar. Çev. Ümit Hüsrev Yolsal. Ankara: Dipnot Yayınları, 2014.
Bor, Mustafa (video sahibi). Çeyh Hasan Köyü Kırat veya Hızır semahı. 2013. Erişim 24 06 2019. .
Bozkurt, Fuat. Semahlar. İstanbul: Kapı Yayınlar, 2008.
Çınar, Feyzullah (icracı). Kırat Semahı, Online Ses Kaydı. Kalan Müzik, 2016. Erişim: 25 07 2019. .
Doğan, Derya Karaburun ve Zafer Kılınçer. “Ma- latya İmam Zeynel Abidin Türbesi Alevi Cem- leri ve Müzik”. İnönü Üniversitesi Sanat ve Ta- sarım Dergisi (2016): 1-13.
Dönmez, Banu Mustan. “Alevi Müziğinin Geleceği: Sözlü Kültür Ürünlerinin Modern Dünyadaki Konumu ve Dönüşümü”. Geçmişten Günümüze Alevilik 1. Uluslararası Sempozyumu. Bingöl: Bingöl Üniversitesi Yayınları, 2013. 189-203.
Eko Ekolayzer (video sahibi). Kırat Semahı Divriǧi, online video kaydı. 2013. Erişim: 28 06 2019. .
Elçi, Armağan. “semah Geleneğinin Uygulanması”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 12 (1999): 171-184.
Erdoğan, Emrah (video sahibi). Sivas Kangal Kırat Semah, online video. 2019. Erişim: 28 06 2019. .
Eroğlu, Seval. Arguvan Yöresinde İcra Edilen se- mahların Müzikal Özellikleri. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi], 2011.
Erol, Ayhan. “Re-Imagining Identity: The Transfor- mation of the Alevi semah”. Middle Eastern Stu- dies 46.3 (2010): 375-387.
Ertürk, Hamza. İcracı. Kırat Semahı. Video sahibi: Eko Ekolayzer. 2009. Erişim: 28 06 2019. .
Geygel, Hasan (video sahibi). Sivas Divriǧi - Kırat Semahı - Kavaklısu Köyü (Gömüskür), online vi- deo.2016. Erişim: 28 06 2019. .
Gülsen, Nedim (video sahibi). Kırat Semahı, online video. 2016. Erişim: 28 06 2019. .
Güray, Cenk. “Devirsel İbadet Modelleri olarak se- mah-Semâ Uygulamalarının Tarihsel Köken- leri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araş- tırma Dergisi 87 (2018): 23-48. Kaya, Yusuf (video sahibi). Kırat Semahı, online vi- deo. 2013. Erişim: 25 06 2019. .
Kenanoğlu, Ali ve İsmail Onarlı. Hubyar Sultan Ocaǧı ve Beydili Sıraç Türkmenleri. İstanbul: Hubyar Sultan Kültür ve Tanıtma Derneği, 2003. Lord, Albert B. The Singer of Tales. Cambridge: Har- vard University Press, 2000.
Onatça, Neşe Ayışıt. Alevi-Bektaşi Kültüründe Kırk- lar Semahı Müzikal Analiz Çalışması. İstanbul: Bağlam Yayıncılık, 2007.
Ong, Walter. Sözlü ve Yazılı Kültür Sözün Teknoloji- leşmesi. İstanbul: Metis Yayınları, 1995.
Özdemir, Ulaş. Kimlik, Ritüel, Müzik İcrası İstanbul Cemevlerinde Zakirlik Hizmeti. İstanbul: Kolek- tif Kitap, 2016.
Özlem Plak, Yön. Sivas halayları - Divriǧi Kırat Se- mahı, online ses kaydı. 2014. Erişim: 28 06 2019. .
Özmen, İsmail. Alevi Bektaşi Çiirleri Antolojisi Cilt III 17.- 18. Yüzyıl. Ankara: Kültür Bakanlığı Ya- yınları, 1998.
PAK Merkez Gençliği (video sahibi). Kırat Semahı, online video. 2016. Erişim: 28 06 2019. .
Titon, Jeff Todd. “Music, Folk and Traditional”. Ba- uman, Richard. Folklore, Cultural Performan- ces, and Popular Entertainments. New York: Oxford University Press, 1992. 167-171.
Tokat, Feyza. “Tezkire-İ Şeyh Safî'ye Göre Erdebil Tekkesi'nde semah”. Türk Kültürü ve Hacı Bek- taş Veli Araştırma Dergisi 87 (2018): 49-71.
Yöre, Seyit. “Alevi Bektaşi Kültürünün Müziksel Kodları”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 60 (2011): 219-244.