Bamsı Beyrek ve Bey Böyrek anlatılarında arketipik imgeler

Görünürde farklı pek çok anlatıyı birbirine yaklaştıran kesişme noktaları vardır. Bu çalışmada da anlatılarda sürekli tekrar eden imgeler olarak ele alınan arketipler, onların birbirine benzediği ve kesiştiği ortak unsurlar olarak değerlendirilmiştir. C.G. Jung arketipi ruhun kalıtımla geçen bir parçası olarak tanımlarken, M. Eliade bunu her yersel edimin bir göksel modele dayandığı düşüncesiyle açıklar. Arketip buradaki kullanımıyla anlatılarda tekrar eden ve en eski deneyimlerin izlerini taşıyan figürler olarak düşünülmüştür. Çalışmada Dede Korkut anlatılarından “Kam Büre Oğlu Bamsı Beyrek Boyu” ve bu anlatının Anadolu’da yaygın olarak anlatılan varyantlarından Bey Böyrek anlatısındaki tekrar eden imgeler tesbit edilip arketipik yapıları bağlamında yorumlanacaktır. Söz konusu anlatılarda yer alan “doğaüstü yardımcı”, “haberci:geyik”, “olağanüstü doğum”, “yeniden doğuş” imgeleri farklı tarihsel süreçlere ve cağrafyalara ait metinlerdeki paralelleri ile birlikte okunarak bir benzerlik ilişkisi kurulacaktır. Burada temel iki anlatı dışında tekrar eden imgeleri barındıran diğer anlatılar, Orta Asya Türk mitolojisi, Yunan mitolojisi, Türk İslam mitolojisi gibi kaynaklardan alınmıştır. Yapılan karşılaştırmalar sonucunda anlatıların aralarındaki benzerlikler C.G. Jung’ın toplumsal bilinçdışı kavramı çerçevesinde değerlendirilecektir.

The archetypal images in Bamsı Beyrek and Bey Böyrek Narratives

This paper analyses the archetypes which are considered as a repetitive images in narratives. At first, “Kam Büre Oğlu Bamsı Beyrek Boyu” in Dede Korkut Book and Bey Böyrek which is one of the well known variant of Beyrek narratives in Anatolia have been chosen and interpreted within the context of archetypal theory of C. G. Jung and Mircea Eliade. Then, the “supernatural helper”, “deer as: messenger”, “birth of the hero” and “rebirth” archetypes in Beyrek narratives will be determined. Besides, the similarities will be examined in the variants from different historical periods and geographies. Thus with the comparison of the archetypes in variants will be related with Jung’s popular notion “collective unconscious”.

PDF

___

Aydın, Suavi ve Emiroğlu Kudret. Antropoloji Sözlüğü. Bilim ve Sanat Kitabevi, Ankara: 2003.
Bayladı, Derman. Mitoloji:Tanrıların Öyküsü. İstanbul: Say Yayınları, 1999.
Campbell, Joseph. Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2000.
Çoruhlu, Yaşar. Türk Mitolojisinin Anahatları. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2002.
Ekici, Metin. Dede Korkut Hikâyeleri Tesiri İle Teşekkül Eden Halk Hikâyeleri. Ankara: AKM Yayınları, 1995.
Elçin, Şükrü. “Bay Beyrek’in Yozgat Rivayeti”. TFA, 1965. Sayı: 191.
Eliade, Mircea. Ebedî Dönüş Mitosu. Ankara: İmge Yayınları, 1994,
Eliade, Mircea. Mitlerin Özellikleri. İstanbul: Om Yayınları, 2001,
Gürol, Ender.“Arketip”. Türk Dili, 1993. 500.
Güzel Abdurrahman. Dinî Tasavvufî Türk Edebiyatı. Ankara: Akçağ Yayınları, 1999.
Jacobi, Jolande. C. G. Jung Psikolojisi-C.G. Jung’ın Önsözü İle-, İstanbul: İlhan Yayınevi, 2002.
Jung, C. Gustav. (çev: Ender Gürol). “Dönüşüm Sürecini Canlandıran Örnek Simgeler”, Türk Dili, 1993, 500.
Jung, C. Gustav. Analitik Psikoloji. İstanbul: Payel Yayınları, 1997.
Jung, C. Gustav. Dört Arketip. İstanbul: Metis Yayınları, 2003.
Kaya, Doğan. “Bey Böyrek’in Acıyurt Köyü Varyantı”. Sivas Folkloru. 1975. sayı: 23-24-25-26.
Ocak, Ahmet Yaşar. Alevî Bektaşî İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları, 2005.
Oğuz, Öcal.“Boz atlı hızır-Ren Geyikli Noel Baba İkileminde Türklerde Yılbaşı”. Y.a.y. Küreselleşme ve Uygulamalı Halkbilimi, Ankara: Akçağ Yayınları, 2002.
Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2002.
Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. 2003.
Propp, Viladimir. Masalın Biçimbilimi. İstanbul: Om Yayınları, 2001.
Raglan, Lord.“Geleneksel Kahraman Kalıbı”. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 1. Ankara: Milli Folklor Yayınları, 2003.
Roux, Jean-Poul. Türklerin ve Moğolların Eski Dini. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2002.
Saltık Özkan, Tuba. “Kahramanın Yolculuğu Bağlamında Bamsı Beyrek ve Erginleme Süreci”. Milli Folklor 81. (Bahar 2009): 81:27-33.
Tezcan, Semih ve Boeschoten H. Dede Korkut Oğuznâmeleri. İstanbul: YKY Yayınları 2001.
Yıldız, Naciye. Manas Destanı (W. Radloff) ve Kırgız Kültürü ile İlgili Tespit ve Tahliller. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu. Türk Dil Kurumu Yayınları: 623.