AHMET VEFİK PAŞA’NIN UYARLAMALARINDA HALK DİLİ KULLANIMI

Diller ve kültürler arası uzmanlık gerektiren uyarlama yöntemi, kaynak eserin yıkılıp yerli özle yeniden yazımına dayanan çok katmanlı bir çeviri işlemidir. Bu işlemin eyleyicisi olan uyarlayıcının da çok dilli ve çok kültürlü yani çok kimlikli olması, aynı zamanda şahsi üsluba ve yaratıcı güce sa- hip olması gerekir. Türk edebiyatında bu gereklilikleri yerine getirip yerli yazın dizgesine yön veren isimlerden öne çıkanı Ahmet Vefik Paşa’dır. Yazarın yerli yazın dizgesinde önemli bir boşluğu doldu- rarak devrine ve arkasından gelenlere örnek teşkil eden uyarlamalarının başarısı önemli bir dil ve kültür adamı olmasıyla da ilgilidir. Sadece tiyatro eserleriyle değil, tarih, dil ve folklor çalışmalarıyla da Türk kültür tarihine önemli hizmetlerde bulunan Ahmet Vefik Paşa, Müntehabat-ı Durub-ı Em- sal ve Lehce-i Osmani gibi Türk dili ve folkloru açısından kıymetli ve öncü eserler kaleme almıştır. Bu çalışmanın amacı tiyatro eserleri, sözlükleri ve diğer ilmi çalışmalarıyla hem Türk tiyatrosunun hem de Türk dilinin kaydettiği aşamada önemli bir yeri olan, Ahmet Vefik Paşa’nın neden uyarlama yöntemini tercih ettiğini araştırmak ve bu yöntemi dil bağlamında nasıl uyguladığını çözümlemektir. Çalışma kapsamında Ahmet Vefik Paşa’nın uyarlama oyunları ve bunların kaynağı olan Moliére oyun- ları incelenmiştir. Çözümleme aşamasında ise bu uyarlamalar ve kaynak eserlerden seçilen parçaların karşılaştırmalı olarak verildiği tablolardan faydalanılmıştır. Bu çözümlemelerin neticesinde Ahmet Vefik Paşa’nın o güne dek “avam sözü” olarak kabul edilip değersiz görülmüş halk dilinin söz ve de- yimlerini tespit etmekle kalmadığı, bu zenginliği yeniden dile kazandırmak için uyarlama yöntemini kullandığı sonucuna varılmıştır. Çalışma kapsamında incelenen örneklerden elde ettiğimiz halk dili ve folkloruna ait zengin malzeme Ahmet Vefik Paşa’nın uyarlama yöntemini büyük ölçüde dilde ye- relleştirme stratejisine dayandırdığını göstermektedir. Uyarlamak üzere devrin örnek alınan tiyatro yazarı Moliére’in eserlerini seçen yazar, bu eserleri yabancı yaşayış ve âdetlerden arındırırken dili de halk ağzından yöresel sözcükler, atasözü ve deyimlerle yerelleştirilerek sadeleştirmiş, böylece yabancı yazar ve kültürün izlerini silmiştir. Uyarlama yöntemi Ahmet Vefik Paşa’ya hem kendi şahsi üslubu- nu, yazarlık yeteneğini gösterme imkânı tanımış hem de halkın dili ve kültürüyle halka inme amacına hizmet etmiştir.

Utilization of Public Language in the Adaptations of Ahmet Vefik Paşa

Adaptation is a multi-layered translation process which requires expertise of languages and cul- tures and based on breaking down original work and rewriting it with local language and culture. The adapter writer who is executer of this process needs to be multilingual and multicultural also and sho- uld also have personal writing style and creative power. Ahmet Vefik Paşa is a prominent name who fulfills these requirements in Turkish literature and gives direction to national literary system. The success of the author’s adaptations which fills in important gap in national literary system and gives direction to the successors related to author’s expertise in Turkish language and culture. Ahmet Vefik Paşa, who has served to the Turkish cultural history both with his plays and language and folklore studies, wrote valuable and pioneering books such as Müntehabat-ı Durub-ı Emsal and Lehce-i Osman. The purpose of this article is to discuss the question why Ahmet Vefik Paşa chose adaptation method and how he used this method in the context of language. The adaptation plays of Ahmet Vefik Pasha and the plays of Moliére, the source of them, have been reviewed within the scope of this article. In the analysis phase, the tables have been used on which selected pieces from these adaptations and the sour- ces plays are given comparatively. As a result of these analysis, Ahmet Vefik Paşa determined with his works words and idioms of folk language which were regarded “common word” and worthless until that day and used adaptation method to bring in this wealth to the the language again. The rich material from folk diction and folklore that were obtained from the samples and analyzed in the study shows that Ahmet Vefik Pasha’s method of adaptation is largely based on his language localization strategy. He has chosen his period’s favorite playwright Moliére’s plays to adapt. When he drew foreign life and traditions out on these plays, he localized and simplified the language by using folk’s local words, proverbs and idioms. Thus traces of foreign authors and culture have been deleted. Adaptation method has given Ahmet Vefik Paşa the chance to show his personal writing skills and helped obtain his goal to reach folk by using folk language and culture.

PDF

___

Ahmet Vefik Paşa. Zoraki Tabip, Moliére - Ah- met Vefik Paşa Külliyatı. (Haz. Mustafa Ni- hat Özön).İstanbul: Kanaat Kütüphanesi, 1933a.
Ahmet Vefik Paşa. Zor Nikâhı, Moliére - Ahmet Vefik Paşa Külliyatı. (Haz. Mustafa Nihat Özön).İstanbul: Kanaat Kütüphanesi, 1933b. Ahmet Vefik Paşa. Azarya, Moliére - Ahmet Vefik Paşa Külliyatı. (Haz. Mustafa Nihat Özön). İstanbul: Kanaat Kütüphanesi, 1933c.
Akün, Ömer Faruk. “Ahmet Vefik Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstan- bul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, C. 2, 1989, s. 143-157.
Bastin, Georges L. “Adaptation”. Routledge Encyclopedia of Translation Studies. (Ed. Mona Baker). London and New York: Rout- ledge, 1998.
Bulut, Sibel. Türk Tiyatrosunda Uyarlama (1860-1923). Basılmış Doktora Tezi. Ankara: Gece Kitaplığı, 2017a.
Bulut, Sibel. “Tanzimat Dönemi Tiyatro Uyar- lamalarının Dilde Sadeleşme Hareketi Açı- sından Önemi”, TÜBAR XLII, Güz 2017b, s. 45-60.
Çeri, Bahriye. Ahmed Vefik Paşa, Devir-Şahsi- yet-Eser, Doktora Tezi, Hacettepe Üniversi- tesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1997.
Çeri, Bahriye. “Ahmed Vefik Paşa ve Atasözle- rimiz”, Milli Folklor. 5 (33), Bahar 1997, s. 22-26.
Hutcheon, Linda. A Theory of Adaptation. New York and London: Routledge, 2006.
Güray, Sevim. Ahmet Vefik Paşa. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1966.
İmer, Kamile. Dil ve Toplum. İstanbul: Gündo- ğan Yayınları, 1990.
Kúnos, Ignacz. Türk Halk Edebiyatı. (Haz. Tun- cer Gülensoy). İstanbul: Tercüman 1001 Te- mel Eser, 1978.
Moliére.Le Medecin malgré lui [Elektronik Sü- rüm]. (Haz. F. E. A. Gasc), Boston: D. C. Heat & Co, 1891, 10 Mart 2016. https://archive. org/stream/lemdecinmalgr00moliuoft#page/ n9/mode/2up.
Moliére. L’avare [Elektronik Sürüm]. (Haz. Lois M. Mortarty), London: Mcmillan and Co, 1922, 10 Mart 2016. .
Moliére. Zoraki Hekim. (Çev. Sabiha Omay). An- kara: Maarif Matbaası, 1943.
Moliére. Cimri. (Çev. İsmail Hâmi Dânişmend). Ankara: Maarif Matbaası, 1943.
Oral, Zeynep. “Ahmet Vefik Paşa, Moliére Uyar- lamaları, Çeşitli Hizmetleriyle Türk Tiyatro- suna Hizmet Etmişti”, Milliyet Sanat Dergi- si, 271, 1978, s. 3-7.
Reynolds, Peter. Novel Images: Literature in Per- formance. Routledge, London and New York, 1993.
Tolun, Atila. “Uyarlamalar ve Ahmet Vefik Paşa’nın Uyarlamalarının Özellikleri”, Türk Dili Çeviri Sorunları Özel Sayısı, 322, 1978, s. 96-104.
Tolun, Atila. Ahmet Vefik Paşa’nın Moliére Çevi- rileri, İstanbul: Mitos-Boyut Yayınları, 2007. Tuğlacı, Pars. Okyanus Ansiklopedik Sözlük I,
İstanbul: Cem Yayınevi, 1981, s. 17.
Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. “Adapte, Adaptasyon”. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1977, s. 30-32.
Uluğtekin, Melahat Gül. Ahmet Vefik Paşa’nın Çevirilerinde Osmanlılaşan Moliere, Yüksek Lisans Tezi, Bilkent Üniversitesi, Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2004.
Vinay, J. P ve Darbelnet, J. Comparative Stylis- tics of French and English: A Methodology for Translation. (Çev. Juan Sager and M. J. Hamel). Amsterdam and Philadelphia: John Benjamins, 1995.
Yıldız, Bayram. “Adaptasyon Meselesi, Ahmet Vefik Paşa ve Zoraki Tabib Örneği”, Turkish Studies, 2: 3, 2007, s. 638- 659.