Müdebbec Kavramına Dair Bir İnceleme: Râvinin Akran Olması Şart mıdır?

Muhaddisler râvilerin niteliklerini ve birbirleriyle olan ilişkilerini dikkate alarak rivayetleri, “rivâyetü’l-ekâbir ani’l-esâgir” ve “rivâyetü’l-âbâ ani’l-ebnâ” gibi muhtelif alt türler altında incelemiştir. Bu nevilerden biri de bu araştırmanın konusu olan “müdebbec”dir. Hâkim (ö. 405/1014) ile birlikte hadis usûlü literatürüne girmiş görünen müdebbec kavramı, genel kabule göre akran râvilerin karşılıklı olarak birbirinden rivayette bulunmasıdır. An-cak başta Irâkî (ö. 806/1404) olmak üzere bazı âlimler müdebbec kavramında akran şartının olmadığını ileri sürmüştür. Dolayısıyla müdebbec kavramında akran kaydının olup olmaması hususunda bir tartışma söz konusudur. Araştırmanın temel konularından biri olan bu tartışma ve genel olarak müdebbec hadis, hadis usûlü eserlerinin taranıp karşılaştırmalı olarak incelenmesiyle ele alınmıştır. Neticede müdebbec kavramında karîn şartının olduğuna dair görüşün hadisçilerin genel kabulüne mazhar olmakla birlikte vakıaya daha uygun olanın akran şartı olmadığına dair görüş olduğu ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Hadis, Müdebbec, Akran, Rivâyetü’l-akran, Karîn, Hâkim, Irâkî

A Study on the Term Mudabbaj: Is it necessary for the Transmitter to be an Aqrân?

Considering the qualities of the transmitters and their relations with each other, the hadith scholars examined the hadiths under various sub-genres, such as "riwāya al-kabīr ani'l-esāgīr" and " riwāya al-ābā ani'l-ebnā." One of the sub-genres is "mudabbaj," which is the subject of this research. The concept of mudabbaj, which seems to have entered the literature of hadith methodology with the Hākim (d. 405/1014), is generally accepted as the mutual narration of aqrān transmitters from each other. However, some scholars, especially Irāqī (d. 806/1404), argued that there is no aqrān requirement in the concept of mudabbaj. Therefore, there is a debate about whether aqrān registration exists in the concept of mudabbaj. This discussion, which is one of the main subjects of the research, and mudabbaj hadith in general, has been discussed by scanning and comparatively examining the works of hadith methodology. As a result, according to public acceptance of the hadith scholars, there is the condition of qarīn in the concept of mudabbaj, however; the view that is compatible with the truth is that there is no aqrān condition.

Keywords:

Mudabbaj, Aqrān, Riwāya al-aqrān, Qarīn, Hākim, Irāqī,

PDF

___

Ahmed b. Hanbel. (2001). el-İlel ve ma‘rifetü’r-ricâl (Abdullah). Thk. Vasiyullah b. Muhammed Abbas. 4 Cilt. Riyad: Dâru’l-Hânî.
Âşıkkutlu, E. (2007). Ricâl İlmine Giriş. İstanbul: İfav Yayınları.
Buhârî, M. (2001). el-Câmiu’l-müsned es-sahîhu’l-muhtasar min umûri Resûlillâhi ve sünenihî ve eyyâmihî. Thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. Dâru Tavkı’n-Necât.
Buhârî, M. (2019). et-Târîhu’l-kebîr. Thk. Muhammed b. Salih b. Muhammed ed-Dübâsî & Mahmud b. Abdülfettâh en-Nehhâl. 12 Cilt. Riyad: en-Nâşiru'l-Mütemeyyiz li't-Tıbâ'a ve'n-Neşr ve't-Tevzî'.
Ca’berî, B. E. (2000). Rüsûmu’t-tahdîs fî Ulûmi’l-hadîs. Thk. İbrahim b. Şerîf el-Mîlî. Beyrut: Dâru İbn Hazm.
Cevherî, E. N. (2012). Mu‘cemü’s-sıhâh (Tâcü’l-lüga). Beyrut: Dâru’l-Maʿrife.
Ebnâsî, B. (1998). eş-Şeze’l-feyyâh. Thk. Salâh Fethî Helel. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd.
Ebû Zür‘a ed-Dımaşkî, A. (t.y.). Târîhu Ebî Zür‘a ed-Dımaşkî. Thk. Şükrullah b. Ni‘metullah el-Kûcânî. 2 Cilt. Dımaşk: Mecme‘u’l-Lugati’l-Arabiyye.
Eren, M. (2018). Hadis ilminde rical bilgisi ve kaynakları (2 bs.). İstanbul: İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM).
Fesevî, E. Y. (1990). el-Ma‘rife ve’t-târîh. Thk. Ekrem Ziyâ el-Ömerî. 3 Cilt. Medine: Mektebetü’d-Dâr.
Hâkim en-Nîsâbûrî, E. A. (2003). Ma‘rifetü ulûmi’l-hadîs ve kemmiyyeti ecnâsih. Thk. Ahmed b. Fâris es-Sellûm. Beyrut: Dâru İbn Hazm.
Halil b. Ahmed, E. A. el-Ferâhîdî. (1988). Kitâbü’l-Ayn. Thk. Mehdî el-Mahzûmî & İbrâhim es-Sâmerrâî. 8 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl.
Irâkî, Z. (1969). et-Takyîd ve’l-îzâh şerhu Mukaddimeti İbni’s-Salâh. Thk. Abdurrahman Muhammed Osman. Medine: Mektebetü’s-Selefiyye.
Irâkî, Z. (2002). Şerhu’t-Tebsıra ve’t-tezkira. Thk. Abdüllatîf el-Humîm & Mâhir Yâsin Fahl. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l- İlmiyye.
Irâkî, Z. (2007). et-Tebsıra ve’t-tezkira. Thk. Abdülkerîm b. Abdullah el-Hudayr. Riyad: Mektebetü Dâri’l-Minhâc.
İbn Abdilber, en-Nemerî. (2017). et-Temhîd li-mâ fi’l-Muvatta’ mine’l-me‘ânî ve’l-esânîd. Thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf v.dğr. 17 Cilt. Londra: Müessesetü’l-Furkân li’t-Türâsi’l-İslâmî.
İbn Ammâr, Ş. M. el-Mâlikî. (2011). Miftâhü’s-saîdiyye fî şerhi’l-Elfiyyeti’l-hadîsiyye. Thk. Şâdî b. Muhammed b. Sâlim. Yemen: Merkezu’n-Nuʿmân.
İbn Asâkir, A. b. el-Hasan. (1995). Târîhu medîneti Dımaşk. Thk. Amr b. Garâme el-Amrî. 80 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
İbn Cemâʿa, B. M. (1986). el-Menhelü’r-revî fî muhtasari Ulûmi’l-hadîsi’n-nebevî. Thk. Muhyiddîn Abdurrahman Ramazan. Dımaşk: Dâru’l-Fikr.
İbn Dakîk el-Îd, T. M. (2006). el-İktirâh fî beyâni’l-ıstılâh. Beyrut: Şeriketü Dârü’l-Meşârî’.
İbn Düreyd, E. B. M. (1987). el-Cemheretü’l-luga. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlim.
İbn Ebî Hayseme, E. B. A. (2004). et-Târîhu’l-kebîr (es-Sifru’s-sâlis). Thk. Salâh b. Fethî Helel. 4 Cilt. Kahire: el- Fârûku’l-Hadîse li’t-Tıbâ‘a ve’n-Neşr.
İbn Hacer, el-Askalânî. (2000). Nüzhetü’n-nazar fî tavdîhi Nuhbeti’l-fiker. Thk. Nureddin ‘Itr. Dımaşk: Matba‘atü’s- Sabbâh.
İbn Hibbân, el-Büstî et-Temîmî. (1973). es-Sikât. 9 Cilt. Haydarabad: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmaniyye.
İbn Kesîr, İ. İ. (2012). İhtisâru Ulûmi’l-hadîs (Ahmed Muhammed Şâkir’in el-Bâisü’l-hasîs şerhu İhtisâri Ulûmi’l- hadîs’i ile birlikte). Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
İbn Manzûr, C. M. (1993). Lisânü’l-Arab. 25 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır.
İbn Saʿd, M. (2001). et-Tabakâtü’l-kübrâ. Thk. Ali Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kahire: Mektebet’u l-Hâncî.
İbn Sîde, ed-Darîr el-Mürsî. (2000). el-Muhkem ve’l-muhîtü’l-a‘zam. Thk. Abdülhamîd Hendâvî. 11 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
İbnü’l-Esîr, el-Cezerî. (1979). en-Nihâye fî garîbi’l-hadîs ve’l-eser. 5 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye.
İbnü’l-Mülakkın, S. Ö. (1987). et-Tezkire fî Ulûmi’l-hadîs. Thk. Ali Hasan Ab-dülhamîd. Amman: Dâru Ammâr.
İbnü’s-Salâh, eş-Şehrezûrî. (1986). Ulûmü’l-hadîs. Thk. Nureddin ’Itr. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
İmâd Ali, A. H. (2014). Mevkıfu ulemâi’l-cerhi ve’t-ta‘dîli min cerhi’l-akrân (beyne’-nazariyye ve’t-tatbîk). Kahire: Dâru’l-Me’sûr.
Kadı İyâz, İ. b. M. el-Yahsubî. (1983). Tertîbü’l-medârik ve takrîbü’l-mesâlik li-ma‘rifeti a‘lâmi mezhebi Mâlik. Thk. Muhammed b. Tâvît et-Tancî v.dğr. 8 Cilt. Fas: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şüûni’l-İslâmiyye.
Kâfiyeci, E. A. M. (1987). el-Muhtasar fî ilmi’l-eser. Thk. Ali Zevîn. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd.
Kazvînî, E. H. S. (2005). Meşîhatü’l-Kazvînî. Thk. Âmir Hasan Sabrî. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye.
Mahmud et-Tahhân. (2011). Teysîru mustalahi’l-hadîs. Riyad: Mektebetü’l-Maʿârif.
Mizzî, Y. b. A. (1983-1992). Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. Thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r- Risâle.
Muvaffak, b. Abdullah b. Abdulkâdir. (2002). el-Müdebbec ve Rivâyetü’l-akrân. Mecelletü’l-Câmiati’l-İslâmiyye, 116, 1-69.
Müslim, M. el-Câmiu’s-sahîh. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
Nevevî, E. Z. Y. (1985). et-Takrîb ve’t-teysîr li-ma‘rifeti süneni’l-beşîri’n-nezîr. Thk. Muhammed Osman el-Huşt. Beyrut: Dâru’l-Kitâb el-ʿArabî.
Nevevî, E. Z. Y. (1987). İrşâdü tullâbi’l-hakâik. Thk. Abdülbârî Fethullah es-Selefî. Medine: Mektebetü’l-Eymân.
Nureddin ‘Itr. (1981). Menhecü’n-nakd fî Ulûmi’l-hadîs. Dımaşk: Dâru’l-Fikr.
Polat, S. (2020). Müdebbec. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 31, s. 463). TDV Yayınları.
Reşid, M. A. (2008). Menhecü’l-İmâm ez-Zehebî fi’t-Teâmül Maa Cerhi’l-akrân / Al-İmam Al-Dhahabi’s Methodology İn Dealing with The Aqran Criticism. Hadis Tetkikleri Dergisi, VI(2), Art. 2.
Sehâvî, Ş. M. (2003). Fethu’l-mugîs bi-şerhi Elfiyyeti’l-hadîs li’l-Irâkî. Thk. Ali Hüseyin Ali. 3 Cilt. Mısır: Mektebetü’s- Sunne.
Sönmez, M. A. (1994). Ebü’z-Zübeyr. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 10, ss. 354-355). TDV Yayınları.
Süyûtî, A. b. E. (t.y.). Elfiyyetü’s-Süyûtî fî ilmi’l-hadîs. Thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Mektebetü’l-İlmiyye.
Süyûtî, A. b. E. (2016). Tedrîbü’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevâvî. Thk. Muhammed Avvâme. 5 Cilt. Medine: Dâru’l-Yüsr - Dâru’l-Minhâc.
Vellüvî. (1993). İsʿâfü zevi’l-vatar bi-şerhi Nazmi’d-dürer. 2 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Gurabâi’l-Eseriyye.
Zehebî, M. b. A. (1985). Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. Thk. Şuayb el-Arnaût v.dğr. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
Zehebî, M. b. A. (2003). Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-aʿlâm. Thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 15 Cilt. Tunus: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî.
Zerkeşî, B. E. (1998). en-Nüket alâ Mukaddimeti İbni’s-Salâh. Thk. Zeynelâbidîn b. Muhammed Belâferîc. 3 Cilt. Riyad: Advâü’s-Selef.