Fahruddin Râzî ve Kâdî Abdülcebbâr’ın Subûtî ve Haberî Sıfatlara Konu Olan Âyetlere Yaklaşımı ve Değerlendirmesi

Kur’an-ı Kerim muhataplarına varlık âleminin sonsuz güç ve kudret sahibi olan yüce yaratıcıyıonun vasıflarını pek çok âyette ortaya koyarak tanıtmıştır. Allah Teâlâ’yı vasfeden bu âyetlerinonun zâtına isnat edilip edilmeyeceği ve te’vil edilmesi konusu tefsir ve kelâm âlimleri arasında ençok tartışılan konulardan birisi olmuştur. Bu tartışmaları ilmî arenaya taşıyan Mu’tezile’nin önemlimüfessirlerinden Kâdî Abdülcebbâr (v. 415/1024) mezhebinin beş temel inancı (usûl-i hamse) içerisindeilk sırada gelen tevhid ilkeleri gereği tenzihçi bir yaklaşım sergileyerek sıfatları zâtın aynıkabul etmiş ve onların zâttan ayrı olmadığını söylemiştir. Böyle olmaması durumunda birden fazlayaratıcının ortaya çıkacağını ileri sürmüştür. Subûtî sıfatların mastar olanlarını da aynı gerekçeylereddetmiştir. Haberî sıfatların ise yaratıcıyı varlıklara benzemekten uzak kılmak için aklın ışığındate’vil edilmesi gerektiğini savunmuştur. Ehl-i Sünnet’in Eş’ariyye koluna mensup olan FahruddinRâzî (v. 606/1209) ise kendi mezhebi gibi sıfatların zâtın ne aynısı ne de gayrısı olduğunu savunmuş,subûtî sıfatların mastar ya da manevî her ikisini de Allah’a izafe etmiştir. Haberî sıfatlar konusundaise kendi mezhep imamı Eş’arî’den farklı bir yaklaşım ortaya koyarak bunların te’vil edilmesigerektiğini savunur ve yöntem konusunda ayrı düşünmekle birlikte te’vil edilmesi konusunda KâdîAbdülcebbâr ile aynı düşünür.

Anahtar Kelimeler:

Kur’an, Râzî, Kâdî Abdülcebbâr, Sıfat, Te’vil

PDF

___

Altaş, Eşref, Fahreddin er- Râzî’nin Eserlerinin Kronolojisi (İslam Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahreddin er-Râzî), İsam yay., İstanbul, 2013.
Çelebi, İlyas, İslâm İnanç sisteminde Akılcılık ve Kâdî Abdulcebbar, Rağbet yay., İstanbul, 2002.
_____, DİA “Sıfat” md., TDV yay, Ankara, 2009, XXXVII.
el-Eş'arî, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmail, el-ibâne an Usûlid-Diyâne (thk. Beşir Muhammed Uyûn), Mektebetü Dâri’l-Beyân, Dımeşk, 1990
Gölcük, Şerâfeddin, Kelâm Tarihi, Esra yay., Konya, 1992.
Güneş, Kâmil, İslâm Düşüncesinin Şekillenişinde Akıl ve Nass, İnsan yay., İstanbul, 2003
Işık, Kemal, Mu’tezilenin Doğuşu ve Kelâmî Görüşleri, AÜİFY, Ankara, 1967.
İbn Teymiyye, Ahmed b. Abdilhalîm, Nakdü Esâsü’t-Takdîs (thk. ed-Düveyş, Mûsâ b. Süleyman), I. baskı, Medine, 1425.
el-Kâdî, Abdülcebbâr el-Hemedânî, Tenzîhü’l-Kur'an ani’l-Metâi’n, Dârun-Nehdati’l- Hadîse, Beyrut, tsz.
_____, Müteşâbihü’l-Kur'an (thk. Adnan Muhammed Zerzûr), Dârut-Türâs, Kahire, 1185.
_____, el-Muğnî fî ebvâbi’t-Tevhîd ve’l-Adâle (thk. Mahmud Muhammed Kâsım ve diğerleri), Kâhire, 1382-1385.
_____, el-Münye ve’l- Emel (thk. Isamüddin Muhammed Ali), Dâru’l-Ma’rifeti’l- Câmiiyye, İskenderiyye, 1985.
_____, Şerhu’l-Usûli’l-Hamse (thk. Abdulkerim Osman), Mektebetü Vehbe, Kahire, 1996. Küçük, Harun, Fahreddin, er-Râzî ve Ulûhiyyet Anlayışı, Basılmamış Y. Lisans Tezi, Konya, 2008.
Koçyiğit, Hadisçilerle Kelâmcılar Arasındaki Münâkaşalar, AÜİFY, tsz..
el-Mâtürîdî, Ebû Mansûr, Kitabü’t-Tevhîd (thk. Bekir Toplaloğlu-Muhammed Aruçi), Dârus-Sâdır, Beyrut, tsz.
_____, Te’vîlâtü Ehlis-Sünne (Tefsîru’l-Mâtürîdî), (thk. Mecdî Bâsellüm, Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, Beyrut, 2005.
Özler, Mevlüt, İslâm Düşüncesinde Tevhid, Rağbet yay., İstanbul, 2005.
er-Râğıb, el-İsbehânî el-Müfredât fî ğarîbil-Kur’an, I-II, Mektebetüs-Sekâfetü’t-Dîniyye, Kâhire, 2005.
er-Râzî, Fahruddin İbn Allâme Ziyâüddin Ömer, Tefsîru’l-Fahrir-Râzî (Mefâtîhu’lĞayb), I-XXXII, Dâru’l-Fikr, Beyrût 1981.
_____,el-Erbeîn fî Usûlid-dîn (thk. Ahmed Hicâzî es-Sakâ ), Mektebetü’l-Külliyyeti’l- Ezheriyye, Kahire, 1986
_____, Esâsüt-Takdîs (thk. Ahmet Hicâzî es-Sakâ), Mektebetü’l-Külliyyâti’l- Ezheriyye, Kâhire, 1986.
_____, Levâmiu’l-Beyyinât Şerhu Esmâillâhi Teâlâ ve’s-Sıfât, (tashih: Seyyid Muhammed ebû Feras), Matbaatüş-Şarkıyye, Mısır, 1323
_____,el-Metâlibü’l-Âliyye mine’l-İlmi’l-İlâhî (thk. Ahmed Hicâzî es-Sekâ), Dâru’l- Kütübi’l-Arabiyy, Beyrut, 1987.
_____,el-Mesâilü’l-Hamsûn fî Usûlid-dîn, (thk. Ahmed Hicâzî es-Sekâ), Dâru’l-Ceyl, Beyrût 1990.
_____,Muhassalu Efkâri’l-Mütekaddimîn ve’l-Müteahhirîn mine’l-Ulemâi ve’l-Hukemâi ve’l-Mütekellimîn,Mektebetü’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, Kahire, tsz..
el-Mağribî, Ali Abdulfettâh, el-Fıraku’l Kelâmiyye, Mektebetü Vehbe, Kahire, 1995.
es-Sâbûnî, Nûreddin, Mâtürîdiyye Akaidi (Çev. Bekir Topaloğlu), D.İ.B. yay., Ankara, 2005.
Şehristânî, Muhammed b. Abdülkerim, el-Milel ven-Nihal (tsh. Ahmed Fehmi Muhammed), Dâr’ul-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût, 1992.
Şimşek, M. Sait, Hayat Kaynağı Kur'an Tefsiri, Beyan yay., İstanbul, 2012,, II, s. 283. Topaloğlu, Bekir, İslam Kelâmcılarına ve Filozoflarına Göre Allah’ın Varlığı (İsbât-i Vâcib), DİB. yay., Ankara, 2001.
Yıldırım, Suat, Kur'an'da Ulûhiyyet, Işık Akademi yay. İstanbul, 2010.
Yavuz, Yusuf Şevki, DİA “İstivâ” md., TDV yay, Ankara, 2001, XXIII.
Yücedoğru, Tevfik, DİA“Tekvin” md., TDV yay, Ankara, 2011, XXXX.
ez-Zerkân, Muhammed, Fahreddîn er-Râzî ve Ârâuhu’l-Kelâmiyye ve’l-Felsefiyye, Dâru’l-Fikr, tsz.,