Selçuklu Dönemi Eserlerinde Hayvan Sembolleri: Ahlat Müzesi Örneği

Amaç: Selçuklular zamanında Türk sanatında kullanılan hayvan motiflerinin, dönemin önemli şehirlerinden birisi olan Ahlat’taki örneklerini barındıran Ahlat Müzesindeki eserlerde mevcudiyeti ve bu motiflerin kullanım amaçları hakkında bilgi verilmesi amaçlanmıştır.Yöntem: Ahlat Müzesi’nde bulunan hayvan sembolleri değerlendirilmeye alınarak, türlerine göre kategorize edilmiştir. Çeşitli süsleme kompozisyonları ile kullanılan semboller göz önünde bulundurularak, birbirinden farklı olan 42 adet örnek eser incelenmiş; hayvan sembollerinin fotoğrafları çekilmiştir. Ardından sembollerin işlendiği malzemenin cinsi belirlenmiş ve katalog şeklinde ayrı ayrı tanımlanarak çözümlenmesi yapılmıştır.Bulgular: Ahlat Müzesinde yapılan bu araştırmada, Müze envanterine kayıtlı 42 adet çanak, çömlek, mezar taşı veya çeşitli taş malzeme üzerine işlenmiş 21 kuş, bir koç, iki kaplan, üç balık, bir tavşan, bir ceylan, bir eşek, iki fil, iki at, bir ejder, bir aslan, altı adette tanımlanamayan hayvan olmak üzere 42 adet hayvan figürü tespit edilmiştir. Sonuç: Sonuç olarak, Selçuklu döneminde Türklerin hayvanları gündelik yaşamda etkili bir biçimde kullandıkları ve bu durumun kültürel aktivitelerine de yansıdığı, ayrıca hayvanlara önem verildiği iddia edilebilir.

Anahtar Kelimeler:

Selçuklu dönemi, Ahlat müzesi, hayvan sembolleri

Animal Symbols in the Works of the Seljuk Period; Ahlat Museum Example

Purpose: It is aimed to give information about the existence of animal motifs used in Turkish art during the Seljuk period in the works in Ahlat Museum, which houses examples in Ahlat, one of the important cities of the period, and the purpose of use of these motifs.Method: The animal symbols in the Ahlat Museum were evaluated, categorized according to their types, and the symbols used with various ornamental compositions were considered. 42 sample works were examined and photographs of animal symbols were taken. Then, the type of material on which the symbols were processed was determined, and the analyzed symbols were defined as a catalogue and analysed separately. Results: In this research carried out in the Ahlat Museum, 21 birds, 1 ram, 2 tigers, 3 fish, 1 rabbit, 1 gazelle, 1 donkey, 2 elephants, 2 horses, 42 animal figures, including 1 dragon, 1 lion, and 6 unidentified animals, were identified.Conclusion: As a result, it can be argued that during the Seljuk period, the Turks used animals effectively in their daily life, and this situation was reflected in their cultural activities, and animals were also given importance.

Keywords:

Seljuk period, Ahlat museum, Animal symbols,

PDF

___

KAYNAKLAR 1. Çelik S. İslam Öncesi Türk Sanatında Bazı Hayvansal ve Bitkisel Kültür Ögeleri. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslâm Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı Türk-İslâm Sanatları Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Konya: 2007; 4-41.
2. Eroğlu T, Çiğdem Kılıç H. Türk inançları ve inanışları. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi 2005; 49: 750-770.
3. Çatalbaş R. Türklerde Hayvan Sembolizmi ve Din ilişkisi. Turan Stratejik Araştırmalar Merkezi Dergisi 2011; 3(129):49-60. 4. Şimşek Y, Cengiz Alyılmaz. İpek Yolu Kavşağının Ölümsüzlük Eserleri. Dil Araştırmaları Dergisi 2015; 16:314-317.
5. Türker F. Altay Türklerinde Avcılıkla İlgili Pratikler ve Efsanelerdeki Yeri. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi 2018; 45: 255-267.
6. Akurgal E. İslâm Sanatında Türklerin Rolü. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 2017;2 (4): 527-533.
7. İbnü’l-Cevzî Abdurrahman. El-Muntazam Fî Târîhi’l-Ümem’de Selçuklular. Çev: Ali Sevim Ankara; TTK; 2014.
8. İbnü’l-Esîr El-Kâmil. Fi’t-Tarih Büyük Selçuklu Devleti Tarihi. Çev: Murat Temelli İstanbul; ARK Yayınları; 2013.
9. İbnü’l-Verdî. Bir Ortaçağ Şairinin Kaleminden Selçuklular. Çev: Mustafa Alican İstanbul; Kronik Yayınları; 2017.
10. Öney G. Anadolu Selçuklu Sanatı. İn: Güzel HC, Çiçek K, Koca S. Editörler. Türkler (Cilt: 7). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları; 2002. s.1211-28.
11. Turan R, Kırpık G. Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları. İn: Acun H. Editör: Selçuklu Dönemi Türklerde Sosyal ve Ekonomik Hayat. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları; 2007. s.19-45.
12. Doğan Z, Arslan S, Berkman AN. Türkiye’de Tarım Sektörünün İktisadi Gelişimi ve Sorunları: Tarihsel Bir Bakış 2015; 8(1): 29-41.
13. Baykara T. Türkiye Selçuklu Döneminde Toplum ve Ekonomi. İn: Güzel H.C, Çiçek K, Koca S. Editörler: Türkler (Cilt: 7). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları; 2002. s. 323-378.
14. Algan N. Anadolu Selçuklu Dönemi Mimarisi Taş Yüzey Süslemelerinin İncelenmesi ve Seramik Yorumları. Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Sanatta Yeterlilik Tezi, İzmir: 2008; s.1-176.
15. Öztürk M.Ü, Arısoy Y. Selçuklu Dönemi Sanatında Hayvan Sembolizmi. İdil Dergisi 2018; 7(44), 375-381.
16. Yaşa R. Doğu Anadolu’da Bir Türk Kültür Merkezi. Karatekin Edebiyat Fakültesi Dergisi 2013; 2(1), 15-27.
17. Erçek M, Kılınç Z. Bitlis-Ahlat Müzesi Tanıtım Kitapçığı. I. Baskı, Ahlat/Bitlis, Olcay Ofset Matbaacılık 2016; 53-60.
18. Güngör Ö. Türk Mitolojisindeki Kozmik Ejderha figürünün Osmanlı sahası Divanlarındaki İzleri. I. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 2014; 1151-54.
19. Arık R. Kubad Abad Selçuklu Saray ve Çinileri. I. Baskı, İstanbul, Türkiye İş Bankası Yayınları; 2000. s. 69-124.
20. Tansu YE, Güvenç B. Eski Türk mitolojisinde hayvan motifleri üzerine düşünceler. Türk Dünyası Araştırmaları 2015; 218: 1-15.
21. Tanpolat C. Doğu Ve Batı Kültürlerinde Başlıca Hayvan Mitleri. Işık Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: 2016; s. 7-14.
22. Çoruhlu Y. Türk Mitolojisinin Ana hatları. I. Baskı, İstanbul: Kabalcı Yayınevi; 2002. s.134-135.
23. Halıcı YG. Gök Tanrı’nın Temsilcileri: Koruyucu Kuşlar. Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi Folklor Edebiyat Dergisi 2014; 20 (77), 71-81.
24. Çoruhlu Y. Timurlu Çini ve Seramik Sanatında Hayvan Figürleri. Ölümünün 600. Yılında Emin Timur ve Mirası Uluslararası Sempozyumu 2007; 290-292.
25. Tanpolat C. Doğu Ve Batı Kültürlerinde Başlıca Hayvan Mitleri. Işık Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: 2016; s. 7-14.
26. Yılmaz O, Ertuğrul M. Tarihte Güvercin Yetiştiriciliğinin Önemi. HRÜ. Z.F. Dergisi 2012; 16 (2), 1-7.
27. Acıoğlu Y. Kubad Abad Sarayı Alçı Buluntuları. Sanat Tarihi Dergisi 2014; 23 (2), 1-11.
28. Özkartal M. Türk Destanlarında Hayvan Sembolizmine Genel Bir Bakış. Milli Folklor Dergisi 2012; 24 (94), 58-71
29. Çoruhlu Y. Türk Mitolojisinin Ana hatları. I. Baskı, İstanbul, Kabalcı Yayınevi; 2000. s.131-154.
30. Ocakoğlu N. Türk Çini Ve Seramiklerinde Kullanılan Hayvan Figürleri ve Giysi Tasarımına Yansıtılması. Kalemişi Türk Sanatları Dergisi 2018; 6 (13), 409-425.
31. Kahraman G. Anadolu Selçuklu Dönemi Çinilerde Kullanılan Hayvan Figürlü Motiflerin İncelenmesi. Beyşehir Kubadabad Sarayı Örneği International Multi Disciplinary Congress of Eurasia, Odessa, International Multidisciplinary Congress of Eurasia Proceedings Book 2016; 1, 461-70.
32. Acara Eser M. Divriği Kale Kazısı Sırlı Seramiklerinden Kuş ve Balık Figürlü Örnekler. SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 2019; 48, 41-60.
33. Hergül Ç. Türk Sanatında Deve ve Fil Figürleri. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü III. Genç Bilim Adamları Sempozyumu 2011; 1-25.