Duygu AK BAŞOĞUL, Şükran DİLİDÜZGÜN, Zeynep ÇETİNKAYA EDİZER, Melda KARAGÖZ

Türkçe Öğretiminde Metin Türüne Uygun Okuma Eğitimi

Okuma; geçmişten günümüze seslendirme, anlama, kavrama ve yapılandırma ile ilişkilendirilerek tanımlanmıştır. Günümüzde ise okuma, üstbilişsel bir süreç olarak nitelendirilmekte ve bu süreci denetlemeyi temel almaktadır. Yetkin bir okurdan beklenen, belirli bir okuma amacıyla metne yaklaşıp okuma eylemi süresince artalan bilgilerini işe koşarak metne özgü yapıları anlamlandırabilmesidir. Bu yetkinlikler de metin türüne özgü üstbilişsel okuma stratejilerini işletmeyi gerektirir. Farklı üstbilişsel okuma stratejileri farklı okuma yöntem-teknikleriyle uygulanabilir. Bu bağlamda çalışmanın amacı, metin türlerine uygun üstbilişsel okuma sırası stratejileri ve okuma yöntem-tekniklerini ilişkilendirip etkinlik önerileri sunarak okuma eğitimi için ders araç-gereci gelişimine katkıda bulunmaktır. Yazınsal ve bilgilendirici metinlerin özelliklerini yansıtmaları ve ders kitaplarında sıklıkla kullanılmaları nedeniyle araştırmada, amaçlı örnekleme yöntemlerinden ölçüt örnekleme bağlamında öykü, şiir ve makale türleri ele alınmıştır. Betimsel bir araştırma olan çalışmada Dilidüzgün, Çetinkaya-Edizer, Ak-Başoğul, Karagöz ve Yücelşen (2018) tarafından hazırlanan metin türü bağlamında üstbilişsel okuma sırası stratejileri ile okuma yöntem-tekniklerinin ilişkilendirildiği çizelge kılavuz olarak seçilmiştir. Çalışma sonucunda araştırma kapsamına alınan üç metin türünün, okunma amacı doğrultusunda üstbilişsel okuma sırası stratejileri ile okuma yöntem-tekniklerinin kullanımı bağlamında ortaklıklar ve farklılaşmalar taşıdığı bulgulanmıştır. Bu ortaklık ve farklılaşmalar doğrultusunda belirtke tabloları hazırlanmış, etkinlikler belirtke tablolarından yola çıkılarak oluşturulmuştur. Oluşturulan bu etkinlikler, öneri niteliğinde olup uygulamalı çalışmalarla genellenebilirliğinin artırılacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Türkçe öğretimi, okuma eğitimi, metin türü, üstbilişsel okuma stratejileri, okuma yöntem-teknikleri

PDF

___

Adalı, O. (1993). Bilgilendirici metinlerin okunması. Baysal, J., İpşiroğlu, N., İpşiroğlu, Z. ve Ozil, Ş. (Yazı kurulu) Yaratıcı toplum yolunda çağdaş eğitim içinde (3. Baskı) (s. 61- 70). İstanbul: Cem Yayınevi, Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği Yayınları 1.
Anderson, L. W., Krathwohl, D. R., Airasian, P. W., Cruikshank, K. A., Mayer, R. E., Pintrich, P. R, Raths, J. ve Wittrock, M. C. (2014). Öğrenme öğretim ve değerlendirme ile ilgili bir sınıflama: Bloom’un eğitim hedefleri ile ilgili sınıflamasının güncelleştirilmiş biçimi (D. A. Özçelik, Çev.) (2. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
Aydın-Gönül, D. (2016). Türkçe ders kitaplarındaki yazınsal metinleri okuma-anlama etkinliklerinin eleştirel okuma ölçütlerini karşılama yeterliliği (8.sınıf örneği) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Aydın, S. ve Demir-Atalay, T. (2015). Öz-düzenlemeli öğrenme. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
Bamberger, R. (1990). Okuma alışkanlığını geliştirme (B. Çapar, Çev.). Ankara: Kültür Bakanlığı.
Beyreli, L., Çetindağ, Z. ve Celepoğlu, A. (2008). Yazılı ve sözlü anlatım (3. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
Bohn-Gettler, C. M. ve Kendeou, P. (2014). The interplay of reader goals, working memory, and text structure during reading. Contemporary Educational Psychology, 39, 206-219.
Creswell, J. W. (2014). Araştırma deseni (4. Baskı) (Y. Dede, Çev.). Ankara: Eğiten Kitap.
Çetinkaya-Edizer, Z., Dilidüzgün, Ş., Ak-Başoğul, D., Karagöz, M. ve Yücelşen N. (2018). Türkçe öğretiminde üstbilişsel okuma stratejileri ile okuma yöntem-tekniklerinin metin türüne göre değerlendirilmesi. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(29), 479-511.
Dilidüzgün, Ş. (2013). Ortaokul Türkçe derslerinde oku(ma)dan özet yaz(ma)ya. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 46(2), 47-68.
Dilidüzgün, Ş., Çetinkaya-Edizer, Z., Ak-Başoğul, D., Karagöz, M. ve Yücelşen, N. (2018, Haziran). Metin türüne uygun okuma becerisini geliştirmeye yönelik okuma yöntem-teknikleriyle üstbilişsel okuma stratejilerini ilişkilendirme çalışması [Öz]. ERPA International Congresses on Education’da sunulan bildiri, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
Erden, A. (1998). Kısa öykü ve dilbilimsel eleştiri. Ankara: Gündoğan Yayınları.
Erözden, A. (1998). Okuma dersinin değişik boyutları. İstanbul Üniversitesi, Yabancı Diller Eğitimi Bölümü Dergisi, YDEB II, 29-58. İstanbul: Çantay Kitabevi.
Flavell, J. ve Wellman, H. (1977). Metamemory. Kail, Jr. R. V. ve Hagen, J. (Ed.). Perspectives on the development of memory and cognition içinde (s. 3-33). Hillsdale, NJ: Erlbaum.
Göktürk, A. (1989). Çeviri: Dillerin dili. İstanbul: Çağdaş Yayınları.
Grabe, W. (2002). Narrative and expository, macro-genres. John, A. M. (Ed). Genre in The Classroom: Multiple perspectives içinde. USA: Lawrence Erlbaum Associates.
Karatay, H. (2014). Okuma eğitimi-kuram ve uygulama (2. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
Kim, M. (2006). Genre-based approach to teaching writing. TESL Working Paper Series, 4(2), 33-39.
Langer, J. A. (1990). The process of understanding: reading for literary and informative purpose. Research in the Teaching of English, 24(3), 229-260.
MEB. (2018). Türkçe dersi öğretim programı (İlkokul ve ortaokul 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar). Ankara: MEB Yayınları.
Meyer, J. B. F. (1985). Prose analysis: Purposes, procedures, and problems. Britten, B. K. ve Black, J. B. (Ed.), Understanding expository text: A theoretical and practical handbook for analyzing explanatory text içinde (s. 11-64). Hillsdale, NJ: Erlbaum.
Ontario, Ministry of Education. (2004). Think literacy: Cross-curricular approaches, grades 7-12. Erişim adresi: http://www.edu.gov.on.ca/eng/studentsuccess/thinkliteracy/files/ThinkLitEnglish10-12.pdf. Özdemir, E. (1983). Okuma sanatı. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
Özdemir, E. (1992). Sözlü ve yazılı anlatım tekniği, kompozisyon. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Özdemir, E. (1993). Dil Edebiyat öğretiminde Yeni Yönelimler. Özer, B. (Ed.), Türk dili ve edebiyatı öğretimi içinde (s. 12-30). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi.
Özdemir, E. (2002). Eleştirel okuma (5. Basım). Ankara: Bilgi Yayınevi.
Paltridge, B. (2001). Genre and the language learning classroom. The University of Michigan Press.
Polat, T. (2006). Okur odaklı bir yaklaşımla yazın eğitimi. Milli Eğitim Edebiyat Eğitimi ve Öğretimi Özel Sayısı, 34, 169.
Sever, S. (2013). Çocuk edebiyatı ve okuma kültürü. İzmir: Tudem.
Shokouhi, H. ve Jamali, R. (2013). Metacognitive reading strategies and the text type. Shahid Beheshti University. Deakin University’s Research Repository.Ülper, H. (2010). Okuma ve anlamlandırma becerilerinin kazandırılması. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Wellek, R. ve Warren, A. (1982). Yazın kuramı (Y. Salman, ve S. Karantay, Çev.). İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.