Osmanlı bedestenleri bağlamında Kayseri Hançerli Sultan vakfı bedesteni

Kayseri tarihi çağlardan beri uluslararası boyutlara ulaşarak zamanla gelişen ticaretiyle köklü bir ticari yapı geleneğine sahiptir. Selçukluların en önemli ticaret merkezlerin biri olan Kayseride çarşılar, şehrin etrafında, sur dışında yer alırken, Osmanlılar döneminde, ticari yapıların hepsi şehir merkezinde, sur içinde yapılmaya başlanarak, geleneksel ticaret dokusu oluşmaya başlamış ve zamanla büyümüştür. 1497de Kayseri Sancak Beyi Mustafa Bin Abdulhay tarafından Kayseri Hançerli Sultan Vakfı Bedesteni ve etrafındaki 38 dükkan, kapalı çarşının ilk yapısı olarak yaptırılarak ticari dokunun oluşumunu başlatmıştır. Bedesten hem fiziki hem de işlevsel olarak zamanla değişmiştir. Çevresel ve ekonomik nedenler, doğal afetler, kasten bozulma, yanlış restorasyon uygulamaları, kullanıcıları tarafından yapılan gelişigüzel değişikler gibi fiziki nedenlerle ayrıca yapıldığı dönemdeki alışveriş işlevi, hitap ettiği kitleler, sattığı ürünlerin kalitesi gibi Bedesteni oluşturan birçok bileşen günümüze gelene kadar farklılaşarak, olumsuz yönde değişmiş, yapı ve çevresini çöküntü ticaret alanı haline getirmiştir. Konu Giriş, Osmanlı ticaret yapısı olarak bedestenler, Kayseri Hançerli Sultan Vakfı Bedesteni, Değerlendirme ve Sonuç olmak üzere dört başlık altında incelenmiştir.

Kayseri Hançerli Sultan vakfı bedesteni in the context of the ottoman bedestens

The deeply-rooted commercial structure tradition of Kayseri is based on the citys constant and centuries-old role in international trade and commerce. Throughout the Seljuk period, Kayseris bazaars were located outside the city walls, in the immediate vicinity of the city. Building of commercial structures in the citadel itself and the centre of the city began during Ottoman times, the period in which the citys traditional commercial structure began to appear and grow. In 1497, the Sanjak Bey of Kayseri, Mustafa bin Abdulhay, constructed the Kayseri Hançerli Sultan Vakfı Bedesteni, surrounded by 38 stores, and thus began the establishment of the commercial fabric of the city. Over time, the Bedesten has changed both physically and functionally. These changes have been for the worse and have led to the Bedesten and its surroundings being defined as an area of declining trade. Factors that have negatively affected the structures physical make-up include environment, natural disasters, improper restoration, deliberate corruption, and haphazard changes made by users. Economic factors playing a role in its decline include changes to its original function as a shopping centre, its traditional customer base, and the type and quality of goods traded there. The Bedesten is discussed here under four headings; Introduction, Bedestens as Ottoman Commercial Structures, Kayseri Hançerli Sultan Wakf Bedesten, Evaluation, and Conclusions.

PDF

___

1. Aktüre, S., (1975), 17. Yüzyılın Başlarından 19. Yüzyılın Ortasına Kadar ki Dönemde Anadolu Osmanlı Şehirlerinde Şehirsel Yapının Değişim Süreci, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, c.1, s.1, Ankara, s.101-28.
2. Ayverdi, E.H., (1953), Osmanlı Mimarisinde Fatih Devri 855-886 (1451-1481), c.4, İstanbul Matbaası, İstanbul.
3. Baş, A., (1996), Kayseri Ticaret Yapıları Üzerine Bir Araştırma, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, No: 15, Türkuvaz Grafik, Kayseri.
4. Bildik, S., (1998), Değişen Alışveriş Alışkanlıkları ve Kapalı Çarşı, YTÜ Üniversitesi Fen Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi (yayımlanmamış), İstanbul.
5. Bilecik, G., (1980), Fetihten Sonra İstanbulda Ticaret Yapılarının Gelişimi, Türkler Ansiklopedisi, c.10, s.767.
6. Cerasi, M.M., (1999), Osmanlı Kenti, Osmanlı İmparatorluğunda 18. ve 19. Yüzyıllarda Kent Uygarlığı ve Mimarisi, İstanbul.
7. Cezar, M., (1985), Tipik Yapılarıyla Osmanlı Şehirciliğinde Çarşı ve Klasik Dönem İmar Sistemi, MSÜ yayını, No: 9, İstanbul.
8. Çayırdağ, M., (1981), Kayseride Kitabelerinden XV. VE XVI. yüzyıllarda Yapıldığı Anlaşılan İlk Osmanlı Yapıları, Vakıflar Dergisi, sayı: 13, Ankara, s.546.
9. Çayırdağ, M., (2002), Kayseride Güpgüpzade Hacı Mustafa Ağa Vakıfları (1806-1814), Mira Ofset, Kayseri.
10. Çayırdağ, M., (2006), Kayseri Kapalı Çarşısı, Türk Dünyası Araştırmaları, Mart-Nisan 2006, İstanbul, s. 219-26.
11. Eravşar, O., (1998), Ortaçağda Kayseri Kent Dokusunun Gelişimi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı Doktora Tezi (yayımlanmamış), Konya.
12. Eravşar, O., (2000), Seyahatnamelerde Kayseri, Kayseri Ticaret Odası, Dergah Ofset, Kayseri.
13. Eyice, S., (1991), Bedesten, İslam Ansiklopedisi, c.5, s.302-3.
14. Faroqhi, S., (1993), Osmanlıda Kentler ve Kentliler, (Çev: N.Kalaycıoğlu), Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları, Numune matbaacılık, İstanbul.
15. Gabriel, A., (19??), Monuments Turcs Danatolıe - Tome Premıer - Kayseri-Niğde, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, Tıpkı basım dizisi:6, İstanbul.
16. Gündüz, A., (1998), XVIII. Yüzyılın Son Çeyreğinde Kayseri, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi (yayımlanmamış), Kayseri.
17. Hülagü, K. ve Keskin, M.M., (2006), Geçmişteki İzleriyle Kayseri, Erciyes Üniversitesi Yayınları, Mgrup Matbacılık, Kayseri.
18. İnbaşı, M., (1992), XVI.Y.Y. Başlarında Kayseri, Kayseri.
19. Karagöz, M., (1998), XVI-XVIII. Yüzyıllarda Kayseri Şehrinin Fiziki Görünümü ve Mahallelerin Durumu, , II. Kayseri ve Yöresi Tarih sempozyumu Bildirileri, 16-17 Nisan 1998, Kayseri, s.249-50.
20. Kayseri Şer. Sic.No: 126/20-1; 126/22-1; 126/86-1; 129/3- 2; 129/6-3; 129/43-2; 129/148-1; 134/9-3; 147/119-1; 147/119-2.
21. Nazif, A., (1987), Kayseri Tarihi, (Çev: M. Palamutoğlu), Kayseri Özel İdare ve Kayseri Belediyesi Birliği Yayınları-2, Kayseri.
22. Oğuzoğlu, Y., (1987), 17. Yüzyılda Kayseri, I. Kayseri Kültür ve Sanat Haftası Konuşmaları ve Tebliğleri 7-13 Nisan 1987, s.41.
23. Öncel, F., (2007), Geleneksel Ticaret Dokusu İçinde Kayseri Hançerli Sultan Vakfı Bedesteninin Koruma Sorunları ve Değerlendirilmesi, Yıldız Teknik Üni. Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi (yayımlanmamış), İstanbul.
24. Özdeş, G., (1953), Türk Çarşıları, Pulhan Matbaası, İstanbul.
25. Özdoğan, K., (1948), Kayseri Tarihi Kültür ve Sanat Eserleri, Cilt 1, Erciyes Matbaası, Kayseri.
26. Özkeçeci, İ., (1995), Kayseride kültürel mîrâsın geleceği, Kayseri Büyükşehir Belediyesi, Kayseri.
27. Sakaoğlu, N., (1993), Bedesten Esnafı, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c.2, İstanbul, s. 180-188.
28. Seçgin, N., (1993), Tokattaki Türk Mimari Eserleri, MSÜ. Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji ve Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı Türk ve İslam Sanatları Programı, Yüksek Lisans Tezi (yayımlanmamış), İstanbul.
29. Tanyeli, U., (1987), Anadolu - Türk Kentinde Fiziksel Yapının Evrim Süreci (11.-15.yy), İTÜ Fen Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, İTÜ Mimarlık Baskı Atölyesi, İstanbul.
30. Tekeli, i., (1982), Anadoludaki Kentsel Yaşamın Örgütlenmesinde Değişik Aşamalar, Türkiyede Kentleşme Yazıları, Turhal Kitabevi, Ankara.
31. Tuncel, M., (2002), Osmanlı Mimarisinde Makedonyadaki Arasta ve Bedesten Binaları, Prof. Dr. Haluk Karamağaralı Armağanı, Ankara, s.319,323,324.
32. Tuzcu, A., (2000), 19.yyın Başlarından-20.yyın İlk Çeyreğine Seyyahların Gözüyle ve Konsolosluk Raporlarında Kayserinin İktisadi Yapısı, III. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri, 06-07 Nisan 2000, Kayseri, s.527,539.
33. Vergi Kayıt Defteri, (1872), KAYTAM Arşivi, Defter no: 182, s.230.
34. 1501 tarihli K.V.B.M.den alınan Kayseri Hançerli Sultan Vakfı Bedesteni Dosyası ve Vakfiyesi.
35. 1974-79 tarihli vakıflardan alınan bedestenle ilgili yazışmaların olduğu belgeler.
36. 25.09.1989 tarihli K.V.T.K.K.dan alınan Kayseri Kapalı Çarşısı restorasyon kararı.