Ortaçağ Türk mimarlığında eyvan kullanımında mekan-işlev ilişkisi
Tüm Yakın Doğu ve Asya mimarlığında köklü geçmişi olan eyvan İslam mimarlığının adeta bir sembolü olmuş ve hemen hemen her yapı tipinde başarıyla kullanılmıştır. Üç tarafı ve üstü kapalı, önü açık bir mekân olan eğrisel örtüyle örtülü eyvan Ortaçağ Türk mimarlığında mekan kuruluşu ve yapı biçimlenmesinde belirleyici öğe, temel birim olarak konuttan hamama varan çok geniş bir tipolojide kullanım alanı bulmuştur. İlk olarak Horasan ve Maveraünnehir bölgesindeki konutlarda kullanılan eyvan işlevselliği kadar içerdiği sembolizm ile de bu dönem mimarlığında kendine yer bulmuştur. Bazen bir portal, bazen bir geçiş birimi, bazen bir oda veya taht salonu olan eyvan en yaygın kullanım şeması olarak 4 eyvanlı avlu/sofa kurgusunda tercih edilmiştir. Dört eyvanlı avluya/sofaya yüklenen anlam ise planın işlevselliğinin çok ötesindedir.
The relation between space and function in the use of the ıwan in Turkish architecture of the middle-ages
The iwan, which has a deep-rooted history in near eastern and Asian buildings, is a landmark of Islamic architecture. Iwans are used in all building typology, such as vernacular and public architecture. Iwans have an especially important role in Turkish architecture, both in spatial organization and in forming typologies. An iwan is covered on three sides and can be used as portal, interconnection unit, room or royal room, but its most prevalent usage is in the form of four-iwan courtyard. This schema has both a functional role and symbolic meaning as evidenced by the first iwans, found in the houses of Horasan and Maveraunnehir.
___
- Akın, G., (1985), Doğu ve Güneydoğu Anadoludaki Tarihsel Ev Tiplerinde Anlam, İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Baskı Atölyesi. Akın, G., (1990), Asya Merkezi Mekan Geleneği, Ankara, Kül- tür Bakanlığı Yayınları.
- Akok, M. 1969. Konyada Alaiddin Köşkü Selçuk Saray ve Köşkleri, Türk Etnografya Dergisi XI: 47-73.
- Altun, A., (1978), Anadoluda Artuklu Devri Türk Mimarisinin Gelişmesi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
- Altun, A., (1988), Ortaçağ Türk Mimarisinin Anahatları İçin Bir Özet, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
- Andrae W., (1912), Hatra. II. Teil, WVDOG 21. Leipzig. Aslanapa, O., (1972), Türk Sanatı II, İstanbul, Milli Eğitim Basımevi.
- Aslanapa, O., (1993), Türk Sanatı, Remzi Kitabevi, İstanbul.
- Aslanapa, O., (1962), Yeni Araştırmalarda Türk Saray ve Köşklerinin Yeri, Türk Kültürü, III/1, 1962-63:23-28.
- Azizov, A., (2007), Türk Konut Mimarisi ile Anıtsal Mimari Arasındaki Tasarım İlişkileri, MASROP E- DERGİ, 2, 2007: 1-15.
- Balkan, K., (1968), Anideki İki Selçuklu Hamamı, Anadolu (Anatolia), XII: 39-57.
- Bier, L., (1993), The Sasani Palaces and Their Influence in Early Islam, Ars Orientalis 23: 57-66.
- Cezar, M., (1977), Anadolu Öncesi Türklerde Şehir ve Mimarlık, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
- Durukan, A., (1992), Eski Malatya Ulu Camii, Kültür ve Sanat 16, Aralık 1992: 7-10.
- Flood, F. B., (2000), The Great Mosque of Damascus: Studies on the Meanings of an Umayyad Visual Culture, Leiden, Boston, Koln, Brill.
- Godard, A., (1965), The Art of Iran, Allen and Unwin, London.
- Grabar, O., (1988), İslam Sanatının Oluşumu, Hürriyet Vakfı Yayınlar, İstanbul.
- Ghirshman, R., (1962), Iran: Parthian and Sassanian Period, London.
- Güler, M., Kolay, İ. A., (2006), 12. Yüzyıl Anadolu Türk Camileri, itü dergisi/a, cilt 5, sayı 2, kısım 1, Eylül 2006, s. 83-90.
- Herzfeld, E., (1941), Iran in the Ancient East, London and New York. Idem, H., (1929), The German Excavations at Ctesiphon, Antiquity 3: 424-51.
- Idem, H., (1985), On the Evolution of the Early Iranian Fire Temple, in Papers in Honour of Professor Mary Boyce, Acta Iranica 25: 605-27.
- Keall, E. J., (1974), Some Thoughts on the Early Eyvan, Near Eastern Numismatics, Iconography, Epigraphy and History. Studies in Honor of George C. Miles, (ed). D. K. Kouymjian, Beirut, 123-30.
- Kuban, D., (2008), Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
- Kurz, O., (1941), The Date of the Taq-i Kisra, JRAS: 37-41.
- Ögel, S., (1994), Anadolunun Selçuklu Çehresi, Akbank Yayınları, İstanbul.
- Ödekan, A. (1996), Eyvan, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi 1: 574.
- Parlak, S., (2005), Merkezi Kubbe-Eyvan İlişkisinin Esas Olduğu Anadolu Selçuklu Dönemi Tarikat Yapıları, Bilim Eşiği 2. Sanat Tarihinde Gençler 2004 Semineri, Bildiriler, İstanbul, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, s. 235-62.
- Paskaleva, E.G., (2010), The Architecture of the Four-Īwān Building Tradition As A Representation of Paradise and Dynastic Power Aspirations, Doctoral Thesis, Leiden University, Abstract. Peker, A. U., (2000), Anadolunun On üçüncü Yüzyılını Anlamak, Semra Ögele Armağan Mimarlık ve Sanat Tarihi Yazıları, Ege Yay., İstanbul, 107-13.
- Reuther, Oscar., (1964), Sasanian Architecture, A Survey of Persian Art from Prehistoric Times to the Present. Pope, (eds). Arthur U. and Phyllis Ackerman, London, New York: Oxford University Press, 515- 517, 543-44.
- Sözen, M., Tanyeli, U., (1996), Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul.
- Ülken, H. Z., (1948), İslam Sanatı, İTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, İstanbul.
- Yalçıner, G., (1996), Kervansaray, Eczacıbaşı Sanat Ansik- lopedisi 2: 998-1000.
- Yetkin, S. K., (1965), İslam Mimarisi, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara.
- Yetkin, S. K., (1984), İslam Ülkelerinde Sanat, Cem Yayınevi, İstanbul.
- ISSN: 1305-5798
- Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
- Başlangıç: 2006
- Yayıncı: Kare Yayıncılık
Sayıdaki Diğer Makaleler
Endüstrileşmiş konut üretiminde kitlesel bireyselleştirme
Mimari tasarım sürecinde son ürünün değerlendirilmesi: Bir bulanık karar verme modeli
SERKAN PALABIYIK, Birgül ÇOLAKOĞLU
Ortaçağ Türk mimarlığında eyvan kullanımında mekan-işlev ilişkisi