Kentsel Dönüşümde Karma Gelirli Konut Stratejisi ve Türkiye’ye Özgü Dinamikler: Ankara Altındağ-Gültepe Örneği

1990’lı yıllarda, Kuzey Amerika ve Batı Avrupa ülkelerinin sosyal konut ve kentsel yenileme politikalarında meydana gelen en önemli değişikliklerden biri “Karma Gelirli Konut” stratejisidir. Bu strateji, toplum ekonomik ve sosyal yönden harmanlandığında, buna uygun mekânlar üretildiğinde ve temel kamu hizmetleri sağlandığında yoksulluğun daha kolay çözüleceği ve toplum fonksiyonlarının daha iyi çalışacağı varsayımına dayanır. Kentsel dönüşümün sadece fiziksel boyutta ele alınmasının yarattığı sorunlar, kentsel yenileme politikalarının “sürdürülebilirlik, çeşitlilik ve yerel halk katılımı” parametreleri üzerinden daha geniş-kapsamlı ve daha uzun soluklu bir süreç olarak ele alınmasına yol açmıştır. Türkiye’de ise 2000’li yıllarda özellikle dar gelirli kesimlerin konut alanlarına yönelen kentsel dönüşüm uygulamalarında, mevcut konutlar yıkılmakta ve hak sahipleri kimi zaman aynı alanda, kimi zaman da kentin çeperinde genellikle Toplu Konut İdaresi (TOKİ) tarafından inşa edilen yüksek katlı bloklara taşınmaktır. Bu alanlarda inşa edilen konutlara hem gecekondu alanlarında yaşayan hak sahipleri hem de bu konutları satın alan farklı gelir gruplarına mensup kişiler yerleştirilmektedir. Bu uygulama, karma gelirli konut girişimlerine benzer sonuçlar üretmektedir. Ancak bu durum, yoksulluğun yoğunlaşmasının kötü etkilerini azaltmaya yönelik bilinçli bir dönüşüm stratejisinden çok, uygulamada ortaya çıkan bir benzerlikten kaynaklanmaktadır. Bu makalede, 1980’ler sonrasında izlenen konut politikalarının hem Türkiye’de hem de gelişmiş ülkelerde ortaya çıkardığı yeni sorunlar ve çözüm arayışları eleştirel bir bakış açısıyla irdelenecektir. Doktora tezi kapsamında yapılan bu çalışma, Türkiye’de gecekondu alanlarındaki dönüşüm uygulamalarının sosyo-mekânsal etkilerini ve “olumsal” olarak ortaya çıkan “karma gelirli konut” benzeri gelişimleri, Ankara’nın ilk ve en önemli gecekondu gelişimlerinin görüldüğü Ankara-Altındağ Tepesi Gültepe Mahallesi Kentsel Dönüşüm alanında yapılan araştırmanın sonuçlarına dayanarak tartışmayı hedeflemektedir.

Mixed-Income Housing Strategy in Urban Renewal Policies and Turkey-Specific Dynamics: Altındag-Gultepe Case, Ankara

One of the important changes in both public housing areas and national urban renewal policies of North America and Western European countries in the 1990s is the “Mixed-Income Housing Strategy.” It is grounded on the assumption that problems of poverty will be solved more easily and society will function more efficiently if the society is mixed in terms of society and economy and if suitable spatial organization are made and necessary public services provided. The problems related to transformations only in physical terms have led to a more comprehensive and longterm approach in urban transformation considering parameters such as “sustainability, diversity and participation.” In Turkey, the current policy concerning particularly the housing areas of low-income groups constitutes demolishing the existing buildings and moving the titleholders to housing blocks built generally by Mass Housing Development Agency (TOKİ) in the same area or on the periphery of the city. Apart from the titleholders from demolished areas, the new flats are sold to households with a range of income levels. Hence, outcomes similar to those emerging from mixed-housing areas in western countries can be observed in these areas. However, this situation does not stem from a decisive policy of minimizing the negative effects of poverty concentration but from a similarity in practice. In this article, the housing policies of both developed western countries and Turkey, especially after the 1980s, will be explored. Based on the doctoral thesis, a case study was created between 2012 and 2015 on Gultepe Squatter Renewal Area in Altındag district, the first and most important squatter housing area of Ankara. Based on the findings of the case study, the social, economic, and spatial results of urban renewal practices in squatter housing areas as well as the contingent developments similar to mixed-income housing areas will be discussed.

PDF

___

Altındağ Belediyesi (2013) Emlak ve İstimlak Müdürlüğü.
Andersson, R., Brama, A. ve Holmqvist, E. (2010) “Counteracting Segregation: Swedish Policies and Experiences”, Housing Studies, Sayı 25, s. 237-256.
Atkinson, R. ve Bridge, G. (2005) Gentrification in a Global Context: The New Urban Colonialism, Londra, Routledge.
Atkinson, R. (2006) “Padding the Bunker: Strategies of Middle- Class Disaffiliation and Colonisation in the City”, Urban Studies, Sayı 43, s. 819-832.
Bektaş, Y. (2011) “Ankara Eski Altındağ Yerleşim Bölgesi’nde Mekansal Ayrışma”, Yüksek Lisans Tezi, Erciyes üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
Berube, A. (2005) Mixed communities in England: A US perspective on evidence and policy prospects, England, Brookings Institution, Joseph Rowntree Foundation.
Brophy, P. ve Smith, R. (1997) “Mixed-income housing: factors for success”, Cityscape, Sayı 3, s. 3–31.
Castells, M. (2015) Kent, Sınıf, İktidar, Çev: Türkün, A., Phoenix Yayınları, Ankara.
Davis, M. (2006) Gecekondu Gezegeni, Çev: Koca, G., İstanbul, Metis Yayınları.
Erman, T. (2016) Mış Gibi Site Ankara’da Bir TOKİ-Gecekondu Dönüşüm Sitesi, İstanbul, İletişim Yayınları.
Goetz, E.G. (2010) “Desegregation in 3D: Displacement, Dispersal, and Development in American Public Housing”, Housing Studies, Sayı 25, s. 209-236.
Goetz, E.G. (2012) “The Transformation of Public Housing Policy, 1985-2011”, Journal of the Amerikan Planning Association, Sayı 78, s. 452-463.
Işık, O. ve Pınarcıoğlu, M.M. (2009) “İstanbul’da kentsel ayrışma: 1990’dan 2000’e neler oldu?”, Ed.: S. Kayasü, O. Işık, N. Uzun, E. Kamacı (editörler) Gecekondu, Dönüşüm, Kent, Ankara, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Basım İşliği, s. 379-407.
İmar ve İskan Bakanlığı Mesken Genel Müdürlüğü Araştırma Dairesi- 3, (1965) Ankara Çinçin Bağları Gecekondu Araştırması, Ankara, 2. Baskı.
Joseph M.L., Chaskin, R.L. ve Webber H.S. (2007) “The Theoretical Basis for Addressing Poverty Through Mixed-Income Development”, Urban Affairs Review, Sayı 42, s. 369-409.
Kleinhans, R. (2004) “Social Implications of Housing Diversification in Urban Renewal: A Review of Recent Literature”, Journal of Housing and the Built Environment, Sayı 19, s. 367-390.
Lees, L. (2008) “Gentrification and Social Mixing: Towards an Inclusive Urban Renaissance?”, Urban Studies, Sayı 45, s. 2449- 2470.
Ley, D. (1994) “Gentrification and the Politics of the New Middle Class”, Environment and Planning D: Society and Space, Sayı 12, s. 53-74.
Lupton, R. ve Fuller, C. (2009) “Mixed communities: A new approach to spatially concentrated poverty in England”, International Journal of Urban and Regional Research, Sayı 33, s. 1014-1028. Newman, K. (2004) “Newark, Decline and Avoidance, Renaissance and Desire: From Disinvestment to Reinvestment”, The Annals of The American Academy, AAPSS, Sayı 594, s. 34-48.
ODPM (Office of the Deputy Prime Minister) (2003) Sustainable Communities: Building for the Future, London, ODPM.
ODPM (2005) Sustainable Communities: People, Places, and Prosperity, London, ODPM.
Öktem Ünsal, B. ve Türkün, A. (2014) “Neoliberal Kentsel Dönüşüm: Kentsel Alanlarda Sınıfsal Tahliye, Yoksullaşma ve Mülksüzleşme”, Ed.: A. Türkün (editör) Mülk, Mahal, İnsan: İstanbul’da Kentsel Dönüşüm, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, s. 17-42
Painter, J. (1995) “Regulation Theory, Post-Fordism and Urban Politics”, Judge, D., Stoker, G. ve Wolman, H. (editör), Theories of Urban Politics içinde, Sage Publications, 276-295.
Popkin, S.J., Katz, B., Cunningham, M.K., Brown, K.D., Gustafson, J. ve Turner, M.A. (2004) A Decade of HOPE VI: Research Findings and Policy Challenges, Washington, DC: Urban Institute.
Seyman, Y. (1986) Hüznün Coşkusu Altındağ, İstanbul, Gür Yayınları.
Slater, T. (2006) “The Eviction of Critical Perspectives from Gentrification Research”, International Journal of Urban and Regional Research, Sayı 30, s. 737-757.
Smith, A. (2002) Mixed-Income Housing Developments: Promise and Reality, MA: Joint Center for Housing Studies of Harvard University and Neighborhood Reinvestment Corporation, Cambridge.
Social Exclusion Unit (2000) National Strategy for Neighbourhood Renewal: A Framework for Consultation, London, Social Exclusion Unit.
Şenyapılı, T. (1998) “Cumhuriyet’in 75. Yılı Gecekondunun 50. Yılı”, Ed.: Y. Sey (editör) 75 yılda Değişen Kent ve Mimarlık, İstanbul, Tarih Vakfı Yayınları, s. 301-316.
Şenyapılı, T. (2004) Baraka’dan Gecekonduya Ankara’da Kentsel Mekanın Dönüşümü: 1923-1960, İstanbul, İletişim Yayınları.
Şenyapılı, T. (1996) “Ankara Kentinde Gecekondu Oluşum Süreci”, Ed.: T. Şenyapılı ve A. Türel (editörler) Ankara’da Gecekondu Oluşum Süreci ve Ruhsatlı Konut Sunumu, Ankara, Batıbirlik Yayınları, s. 1-55
Tankut, G. (1993) Bir Başkentin İmarı: Ankara (1929-1939), İstanbul, Anahtar Kitaplar Yayınevi.
Tunstall R. ve Lupton, R. (2010) Mixed Communities; Evidence Review, London, London School of Economics with members of the Mixed Communities Initiative evaluation team, Department for Communities and Local Government.
Türkün, A. (2014) “Kentsel Ayrışmanın Son Aşaması Olarak Kentsel Dönüşüm”, Ed.: A. Türkün (editör) Mülk, Mahal, İnsan: İstanbul’da Kentsel Dönüşüm, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, s. 3-15.
Türkün, A. (2014) “Sonuç Mevcut Dönüşüm ve Yenileme Politikaları Dar Gelirli Toplumsal Kesimlerin Barınma Sorununu Çözebilir mi?”, Ed.: A. Türkün (editör) Mülk, Mahal, İnsan: İstanbul’da Kentsel Dönüşüm, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, s. 391-436.
Türkün, A., Aslan, Ş. ve Şen, B. (2014) “1923-1980 Döneminde Kentsel Politikalar Ve İstanbul’da Konut Alanlarının Gelişimi: Mevzuat, Aktörler Ve Hakim Söylem”, Ed.: A. Türkün (editör) Mülk, Mahal, İnsan: İstanbul’da Kentsel Dönüşüm, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, s. 43-78.
Urban Task Force (1999) Towards an Urban Renaissance; Final Report of the Urban Task Force Chaired by Lord Rogers of Riverside, London, DETR.
Vale, L.J. ve Freemark, Y. (2012) “From Public Housing to Public- Private Housing”, Journal of American Planning Association, Sayı 78, s. 379-402.
Van Kempen, R. ve Priemus, H. (2002) “Revolution in Social Housing in the Netherlands: Possible Effects of New Housing Policies”, Urban Studies, Sayı 39, s. 237-253.
Van Kempen, R., Dekker, K., Hall, S. ve Tosics, I. (2005) “Restructuring Large Social Housing Estates in European Cities: An Introduction”, Ed.: R. Van Kempen, K. Dekker, S. Hall ve I. Tosics (editörler) Restructuring Large Social Housing Estates in Europe, Bristol, The Policy Press.
İnternet Kaynakları
http://www.google.com/intl/tr/earth/index.html, Googleearth hava fotoğrafı, [Erişim tarihi 28 Eylül 2012].
http://www.google.com/intl/tr/earth/index.html, Googleearth hava fotoğrafı, [Erişim tarihi 02 Şubat 2015].
https://www.toki.gov.tr/AppResources/UserFiles/files/FaaliyetOzeti/ ozet.pdf, [Erişim tarihi 12 Ocak 2017].
http://www.humanityinaction.org/knowledgebase/49-socialmix- gentrification-and-de-concentration-who-has-the-rightto- the-city, [Erişim tarihi 14 Aralık 2015].
https://www.csgb.gov.tr/media/2984/2015_ikincialtiay.pdf [Erişim tarihi 14 Aralık 2016].
https://www.csgb.gov.tr/media/1687/2012_ikincialtiay.pdf, [Erişim tarihi 30 Ocak 2017].
h t t p : / / w w w. o d d . o r g . t r / w e b _ 2 8 3 7 _ 1 / e n t i t i a l f o c u s . aspx?primary_id=923&target=categorial1&type=31&detail= single [Erişim tarihi Mart 2016]
http://www.tuik.gov.tr/HbGetir.do?id=21580&tb_id=7 [Erişim tarihi 14 Aralık 2016].
http://www.housingeurope.eu/resource-105/the-housingeurope- review-2012 [Erişim tarihi 11 Mart 2017].
http://www.housingeurope.eu/resource-468/the-state-ofhousing- in-the-eu-2015 [Erişim tarihi 11 Mart 2017].