Erken Cumhuriyet Türkiyesi’nde Yapı Malzemesi Endüstrisi ve Mimari Üretim/Kültür Ortamı

Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte benimsenen ve başta toplumsal, kültürel, ekonomik ve politik olmak üzere her alanda köklü değişimlere yol açan “çağdaşlaşma” idealinin somutlaştığı en önemli alanlardan biri mimari üretim ve kültür ortamı olmuş; bu idealin gerçekleştirilmesi, çağdaşlaşmanın fiziksel görünürlük kazanacağı modern kentlerin inşası ile ilişkilendirilmiştir. Bu kapsamda, başta Ankara olmak üzere, tüm Anadolu kentlerinde kapsamlı imar faaliyetlerinin başlatılması, modern yapı malzemelerine yönelik talebi artırmış; ancak Cumhuriyet Türkiyesi’nin, İmparatorluk’tan devralmış olduğu kısıtlı ve gelişmemiş yapı malzemeleri endüstrisinin bu ihtiyacın gereklerini karşılayacak düzeyde olmaması nedeniyle, erken Cumhuriyet yılları, yapı malzeme endüstrisinin Cumhuriyet’in sanayileşme politikaları kapsamında yapılandırılma çalışmalarına sahne olmuştur. Yalnızca mimarlık ortamı ile değil; olumlu ve/veya olumsuz sonuçları tüm dünyada etkili olan tarihsel kırılmalar ile ilişkili olarak alınan çeşitli yönetsel kararlar ve gerçekleştirilen uygulamalarla şekillenen bu yapılandırma çalışmaları ise, yapı malzemesi endüstrisinin gelişiminde olduğu gibi, dönemin yapı üretiminde de belirleyici rol oynamıştır. Bu bağlamda, bu çalışma ile erken Cumhuriyet döneminde yapı malzemesi endüstrisindeki gelişmeler, bu gelişmelerin mimarlık ortamındaki yansımaları ve yapı malzemesi endüstrisi ile mimari kültür ve üretim ortamı arasındaki karşılıklı ilişkiler, dönemin önemli eşikleri üzerinden tarihsel bir okuma aracılığıyla ortaya konmaktadır. Yapı malzemesi endüstrisinin süreç içerisindeki gelişiminin, yapı malzemelerinin teknik nitelikleri dışında, dönemi içerisinden ve dönemin içsel dinamiklerine dayanan bir anlatıyla ele alındığı bu çalışma ile, konu ile ilgili kuramsal bir tartışma zemini oluşturulması ve literatüre katkı sağlanması hedeflenmektedir.

Building Materials Industry and Architectural Practice/Culture in Early Republican Turkey

The medium of the architectural practice and culture has been one of the most significant domains, that the ideology of “modernization” adopted by the proclamation of the Republic leading to vast social, cultural, economic and political changes, embodied in. And the realization of this ideal has been associated with the construction of modern cities in which modernization would become physically visible. In this context, the initiation of comprehensive construction activities in all Anatolian cities, especially in Ankara, has increased the demand for modern building materials. However, due to the fact that the inadequate and undeveloped building materials industry that has been inherited from the Empire, the early Republican years have witnessed the structuring of the building materials industry within the scope of the Republic’s industrialization policies. This structuring process, which has been shaped by various administrative decisions and practices in relation not only to the architectural medium; but also to the historical breakthroughs have positive and/or negative consequences all over the world. These breakthroughs and consequences have played a deterministic role in building production of the period, as well as the development of the building materials industry. In this context, this article reveals the developments in the building materials industry during the early Republican period, the reflections of these developments on the architectural domain and the interrelationship between the building materials industry and medium of the architectural culture and practice, through a historical reading on the important thresholds of the period. The aim of the article is to create a theoretical discussion on the subject and to contribute to the literature, by introducing the development of the building material industry on a narrative that is based on the internal dynamics of the period, instead of focusing the technical qualities of the building materials.

PDF

___

Alpagut,L.(2015).“CumhuriyetinMimarıErnstArnoldEgli”,Mimarlık,sayı383.
Anonim(1934a)“Haberler”,Arkitekt,Sayı6,s.190.
Anonim(1934b)“Haberler”,Arkitekt,Sayı7,s.222.
Anonim(1935a)“Duyumlar”,Arkitekt,Sayı6,s.155.
Anonim(1935b)“Duyumlar”,Arkitekt,Sayı11-12,s.358.
Anonim(1936a)“Duyumlar”,Arkitekt,Sayı8,s.243.
Anonim(1936b)“Duyumlar”,Arkitekt,Sayı9,s.273.
Anonim(1936c)“MalzemeFiyatlarındaYükselme”,Arkitekt,Sayı 9,s.273. Anonim,(1937a)“Duyumlar”,Arkitekt,Sayı1,s.30.
Anonim,(1937b)“Duyumlar”,Arkitekt,Sayı2,s.62.
Anonim(1937c)“Duyumlar”,Arkitekt,Sayı10-11,s.313.
Anonim(1938)“Duyumlar”,Arkitekt,Sayı9,s.276.
Anonim(1940)“Haberler”,Arkitekt,Sayı11-12,s.279.
Anonim(1941)“Haberler”,Arkitekt,Sayı11-12,s.284.
Anonim(1943a)“Haberler”,Arkitekt,Sayı3-4,s.94.
Anonim(1943b)“Haberler”,Arkitekt,Sayı5-6,s.141.
Anonim(1943c)“Haberler”,Arkitekt,Sayı7-8,s.188.
Anonim(1944)“İnşaatMalzemesiFiyatları”,Arkitekt,Sayı9-10, s.240-241.
Anonim(1947)“Haberler”,Arkitekt,Sayı3-4,s.102.
Aslanoğlu,İ.(2010)ErkenCumhuriyetDönemiMimarlığı19231938,İstanbul,BilgeKültürSanat.
Avcıoğlu,D.(1996)Türkiye’ninDüzeni(Dün-Bugün-Yarın),Birinci Kitap,İstanbul,TekinYayınEvi.
Batur,A.(1998)“1925-1950DönemindeTürkiyeMimarlığı”,Ed: YıldızSey(editör)75YıldaDeğişenKentveMimarlık,İstanbul, TarihVakfıYayınları,s.209-234.
BCA,30-18-1-1/13-31-15,13.05.1925.
BCA,30-18-1-1/17-89-1,31.01.1926.
BCA,30-18-1-1/18-28-11,04.05.1926.
BCA,30-18-1-1/24-30-4,11.05.1927.
BCA,30-18-1-2/9-11-5,12.03.1930.
BCA,30-18-1-2/9-20-6,09.04.1930.
BCA,30-18-1-2/20-40-8,07.06.1931.
BCA,30-18-1-2/71-10-3,02.02.1937.
Birben,Ü.(2008)“Türkiye’de1937YılındanSonraOrmancılık MevzuatındaYaşananGelişmelerveToplumsalYaşamlaEtkileşimler”,İstanbulÜniversitesiOrmanFakültesiDergisi,Cilt 58,Sayı1,s.1-16.
Bozdoğan,S.(2002)ModernizmveUlus’unİnşası:ErkenCumhuriyetTürkiyesi’ndeMimariKültür,İstanbul,Metis.
Doğan,M.(2013)“TürkiyeSanayileşmeSürecineGenelBirBakış”,MarmaraCoğrafyaDergisi,Sayı28,s.211-231.
Dölen,E.veKoraltürk,M.(2004)İlkÇimentoFabrikamızınÖyküsü1910-2004,İstanbul,TürkiyeEkonomikveToplumsalTarih VakfıYayınları.
Geray,U.&Ok,K.(2001)“TürkiyeCumhuriyetiDevletininKalkınmaHareketleriveSektörelGelişmeler:Ormancılık”,Türk DünyasıKültürAtlası,İstanbul:TürkKültürüneHizmetVakfı.
Gümüş,C.(2014)“OsmanlıdanGünümüzeOrmancılıkPolitikalarınınOrmancılıkÖrgütlenmesiÜzerineEtkileriveGüncel Sorunlar”,II.UlusalAkdenizOrmanveÇevreSempozyumu, 22-24Ekim2014,Isparta,s.477-488.
Mortaş,A.(1943)“YapıSanayii”,Arkitekt,Sayı3-4,s.51-53.
Özgüven,Y.(2002)“Türkiye’deKadınMimarKariyerininBaşlangıcı(1934-1960)”,YüksekLisansTezi,YıldızTeknikÜniversitesi FenBilimleriEnstitüsü.
Selah,Z.(1934)“Türkiye’deÇimentoBirLükstür”,Arkitekt,Sayı 5,s.155.
,Y.(1998)“CumhuriyetDönemindeTürkiye’deMimarlıkve YapıÜretimi”,Ed:YıldızSey(editör)75YıldaDeğişenKentve Mimarlık,İstanbul,TarihVakfıYayınları,s.25-39.
Sey,Y.(2003)TürkÇimentoTarih,İstanbul,TÇMBveÇMİSYayınları.
TBMMZabıtCeridesi,MilliKorunmaKanununLayihası,DevreVI, Cilt8,İçtima1,18.01.1940.
TBMMZabıtCeridesi,VarlıkVergisiHakkındaKanunLayihası, DevreVI,Cilt28,İçtima4,11.11.1942.
Tekeli,İ.(2009)“ModernleşmeSürecindeİstanbul’unNüfusDinamikleriNasılDeğerlendirilmeli?”,Ed:MuratGüvenç(editör)EskiİstanbullularYeniİstanbullular,İstanbul,Osmanlı BankasıArşivveAraştırmaMerkezi,s.11-34.
Yılmaz,M.E.&Çügen,H.F.(2011)“HıfzıssıhhaEnstitüsü KimyahaneveBakteriyolojiBinası’ndanSağlıkMüzesive Kütüphanesi’ne”,Mimarlık,sayı361.
Yurtoğlu,N.(2015)“KalkınmanınÖnemliBirUnsuru,Kuruluşundan50.YılınaTürkiye’deÇimentoSanayi(1910-1960)”, AtatürkKültür,DilveTarihYüksekKurumuAtatürkAraştırma MerkeziDergisi,Cilt:XXXI,Sayı:92,s.113-164.
Yücel,F.(2014)CumhuriyetTürkiyesi’ninSanayileşmedeİlk ÖnemliAdımı:BirinciBeşYıllıkSanayiPlanı1934-1938,Ankara,TMMMOBElektrikMühendisleriOdası.
Yücel,F.(2015)CumhuriyetTürkiyesi’ninSanayileşmeÖyküsü, Ankara,TürkiyeTeknolojiGeliştirmeVakfı.