LÂMİ’Î’NİN VÂMIK U AZRÂ MESNEVÎSİNİN VLADİMİR PROPP’UN MASAL ÇÖZÜMLEME METODUNA GÖRE İNCELENMESİ
Hikâye etme insanın temel ihtiyaçlarından biridir. Önceleri toplumsal ihtiyaçlara yönelik olan, kutsalı ifade eden, dinleyene/bilene doğa karşısında bir güç verdiğine inanılan anlatılar, zamanla daha çok bireyin duygu ve düşünce dünyasına hitap eden metinlere dönüşmüştür. Bu dönüşüm bilinmezlikten bilinene, toplumsallıktan bireysele, sözlüden yazılıya doğrudur ve gelişim, değişim ve ilerlemeyi içinde barındırır. Bu dönüşüm sırasında ortaya çıkan türler birbirlerinden kopuk değildir. Bu türler arasında masal, inandırmak iddiası olmayan ama inandırabilen, tüm zamanların anlatısıdır. Bu sebeple pek çok türe ait metinde masal unsurlarına, masalın dönüştürülerek tekrar sunumuna rastlamak mümkündür. Bir edebî metin olarak masalın anlaşılması, arka planında yatanların ortaya çıkarılması, verilmeye çalışılan mesajların yorumlanabilmesi, ortak yönlerinin tespit edilebilmesi için çeşitli kuramlar ortaya atılmıştır. Bunlardan biri metin merkezli halkbilimi kuramlarından olan yapısalcılıktır. Yapısalcılığın halkbilimi çalışmalarına uyarlanmasıyla üç ekol ortaya çıkmıştır. Bunlardan biri çalışmanın kapsamından ele alınacak olan Vladimir Propp’a ait masal çözümleme metodudur. Vladimir Propp Masalın Biçimbilimi adıyla 1928 yılından yayımlanan eserinde Rus olağanüstü halk masallarını yapı bakımından incelemiş, masallarda görünüşteki farkların yanında ortak işlevlerin de bulunduğunu ortaya çıkarmıştır. Klâsik Türk edebiyatı şairleri tarafından kaleme alınan mesnevîler anlatma esasına dayalı metinlerdir. Özellikle çift kahramanlı aşk mesnevîlerinde âşığın sevgiliye kavuşmak için çıktığı yolculukta karşılaştığı güçlükler hemen her mesnevîde küçük farklarla tekrar etmektedir. XVI. yüzyıl şairlerinden Lâmi’î tarafından kaleme alınan Vâmık u Azrâ mesnevîsi masal unsurlarının yoğun şekilde kullanıldığı çift kahramanlı bir aşk mesnevîsidir. Bu özelliklerinden dolayı söz konusu eser Vladimir Propp’un masal çözümleme metoduna göre incelenecektir.
Anahtar Kelimeler:
Masal Kuramları, Yapısalcılık, Vladimir Propp, Lâmi'î, Vâmık u Azrâ
THE ANALYZING VÂMIK U AZRÂ MESNEVÎ OF LÂMİ’Î ACCORDING TO VLADIMIR PROPP’S FOLKTALE ANALYSIS METHOD
Narrate is one of the basic necessities of human. In the begining, narratives that are oriented for social needs, indicates holiness, believed to give a power to listener/knower in the face of nature, have turned into texts that appeal further to the individual's emotion and thought world by time. This transformation is towerd from obscurity to known, from community to individual, from verbal to written, and includes development, change and advancement. The genres that emerged during this transformation are not disconnected from each other. Among these genres, the folktale which not assert a claim to believe, but be able to convince, is the narrative of all time. For this reason, it is possible to come across the folktale materials in the text of many genres, and the re-presentation of folktale that converted. Various theories have been put forward in order to understand folktale as a literary text, shed light on background of it, interpretation of messages, identify commonality of them. One of them is the structuralism which is one of the text-based folklore theories. Three schools have emerged by adapting structuralism to folklore studies, One of them is the folktale analysis method of Vladimir Propp, which will be discussed in this study. One of them is the folktale analysis method of Vladimir Propp, which will be discussed in this study. Vladimir Propp has examined Russian extraordinary folk tales in terms of structure in his book named Morphology of the Folktale published in 1928 and revealed that in folktales there were common functions alongside the apparent differences. Mesnevîs written by poets of Classical Turkish literature are texts that based on narration principal. Particularly in the double-heroic love mesnevîs, the difficulties faced by the lover during his journey in order to reach the beloved repeat with small differences in almost every mesnevîs. Vâmık u Azrâ mesnevî written by the XVI century poet Lâmi’î, is a double-heroic love mesnevî in which used folktale materials intensively. On account of these characteristics, mentioned work will be examined according to the method of the folktale analysis of Vladimir Propp.
Keywords:
Folktale Theories, Structuralism, Vladimir Propp, Lâmi'î, Vâmık u Azrâ,
___
- Aktaş, Şerif (2015). Anlatma Esasına Bağlı Edebî Metinlerin Tahlili –Teori ve Uygulama-, Kurgan Edebiyat, Ankara.
- Ayan, Gönül (1998). Lâmi’î Vâmık u Azrâ –İnceleme-Metin-, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara.
- Bars, Mehmet Emin (2014a). “Vladimir Propp’un Biçimbilimsel Yaklaşımı Çerçevesinde ‘Basat Depegözi Öldürdügi Boy’ Üzerine Bir İnceleme”, Turkish Studies İnternational Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 9/3, Winter, s.257-269.
- Bars, Mehmet Emin (2014b), “Vladimir Propp’un Yapısal Çözümleme Yöntemi Çerçevesinde ‘Battal Gazi Destanı’ Filminin İncelenmesi”, Tarih Okulu Dergisi, Haziran, Yıl:7, Sayı: XVIII, s.79-97.
- Bilkan, Ali Fuat (1999). “Divân Edebiyatı Metinlerinin İran Edebiyatı Metinleri İle Mukayeseli Olarak İncelenmesi”, Akademik Araştırmalar Dergisi, Yıl:1, Sayı:2, İstanbul, s.133-139.
- Boratav, Pertev Naili (2003). Yüz Soruda Türk Halk Edebiyatı, K Kitaplığı, İstanbul.
- Boynukara, Hasan (2000). “Hikâye ve Hikâye Kavramları”, Hece Aylık Edebiyat Dergisi, Yıl:4, Sayı: 46/47, Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, s.40-47.
- Campbell, Joseph (2017). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu, İthaki Yayınları, İstanbul.
- Çapan, Pervin (2003) “Ali Şîr Nevâyî ve Fuzûlî’nin Leylâ ve Mecnûn Mesnevîlerinin Anlatım Tarzlarının Mukayeseli Tahlili”, Osmangazi Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Karşılaştırmalı Edebiyat Bölümü I. Uluslararası Karşılaştırmalı Edebiyat Kongresi, 15-17 Ekim, Eskişehir, s. 225-241.
- Çıblak, Nilgün (2005). “V. Propp’un Masal Çözümleme Metodu”, Türk Dili –Dil ve Edebiyat Dergisi-, Sayı: 638, s.127-140.
- Çobanoğlu, Özkul (2016). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, Akçağ Yayınları, Ankara.
- Doğan, Ahmet (2013). Aşk’ın Kalbe Yolculuğu, Değişim Yayınları, İstanbul.
- Erbay, Nazire-Özbek, Eren (2013). “Mistik ve Metafizik Bağlamda Bir Yolculuk Üçlemesi: “Hüsn ü Aşk-Hacının Yolu-Simyacı”, Turkish Studies İnternational Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume: 8/1, Winter, s.1355-1374.
- Günay, Umay (1975). Elâzığ Masalları (İnceleme), Atatürk Üniversitesi Yayınları no:350, Edebiyat Fakültesi Yayınları no:66, Araştırma Serisi no:55, Atatürk Basımevi, Erzurum.
- Kahraman, Mehmet (2011). Leyla ve Mecnun Romanı, Akçağ Yayınları, Ankara.
- Kekeç, İsmail (2017). “Türk Edebiyatında Mesnevi ve Roman İlişkisine Dair Görüşler Üzerine Bir Değerlendirme”, Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, Gelenek ve Postmodernizm Özel Sayısı, Yıl:3, s.186-194.
- Moran, Berna (2013). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri, İletişim Yayınları, İstanbul.
- Özger, Mehmet (2004). Lâmi’î Çelebi’nin Vâmık u Azrâ Mesnevîsinin Modern Roman Tekniklerine Göre İncelenmesi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Malatya.
- Propp, Vladimir (2008), Masalın Biçimbilimi –Olağanüstü Masalların Yapısı-, çev. Mehmet Rifat-Sema Rifat, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
- Sakaoğlu, Saim (2016). Masal Araştırmaları, Akçağ Yayınları, Ankara.
- Tanç, Nilüfer (2018). “Realist Halk Hikâyesi ile Roman Arasında Kürkçü-zâde Osman Remzi’nin Sergüzeşt-i Mâzî Yahud Vâmık u Azrâ Mesnevîsi”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:17, Sayı:66, s.482-492.
- Tanç, Nilüfer-Yiğit Süleyman (2017). “Lâmi’î’nin Vâmık u Azrâ’sında Mahallîleştirme Yöntemleri”, Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl:4, Sayı: 14, s.205-231.
- Temel, Süreyya (2005). “Propp Metodu ve Bir Karagöz Metnine Uygulanması”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Dergisi, Sayı:8, s.85-106.
- Todorov, Tzvetan (2017). Fantastik –Edebi Türe Yapısal Bir Yaklaşım-, Metis Yayınları, İstanbul.
- Türker, Elif (2013). “Masal mı, Yeni Hayat mı? Yeni Hayat Romanını Masalın Biçimbilimi’ne Göre Okuma Denemesi”, Millî Folklor Dergisi, Yıl:25, Sayı:100, s.154-161.
- Türkoğlu, Serkan (2018). “Masal’dan Mesnevî’ye Cariye Teveddüd Hikâyesi”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı: 61, s.15-34.
- Varışoğlu, Mehmet Celal (2007). “ ‘Ol ve Öl’ Fikri Çerçevesinde Hüsn ü Aşk Kahramanı Aşk’ın Kendisini Bulma ve Tanıma Süreci”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 6(2), s.24-35.
- ISSN: 2587-1811
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2015
- Yayıncı: İbrahim Halil TUĞLUK
Sayıdaki Diğer Makaleler
LÂMİ’Î’NİN VÂMIK U AZRÂ MESNEVÎSİNİN VLADİMİR PROPP’UN MASAL ÇÖZÜMLEME METODUNA GÖRE İNCELENMESİ
DUYGUSAL ZEKÂNIN PERSONEL GÜÇLENDİRME ÜZERİNE ETKİSİ
TEZKİRELER ÜZERİNE BİR BİBLİYOGRAFYA DENEMESİ
EDİRNE VALİSİ AHMED İZZET PAŞA’NIN Mİ’RÂCİYE’Sİ
MECMUALARDAN HAREKETLE BALDIRZÂDE SELÎSÎ’NİN ŞİİRLERİ
TÜRKİYE’DE SON ON YILDA İŞLENEN KADIN CİNAYETLERİ ÜZERİNE: SEBEP, SONUÇ VE ÖNERİLER