İbnü’l-Arabî Yorumculuğunda Farklı Bir Bağlam: İbn Sevdekîn ve Sitti Acem’in Meşâhid Şerhleri

Tasavvuf tarihinde 12. yüzyıldan önceki birikimi kendine özel yöntemi ve anlatım tarzı ile dönüştürüp aktarması bakımından bir dönüm noktası olarak görülen İbnü’l-Arabî, aynı zamanda eserleri en çok yorumlanan sûfî müelliflerdendir. İbnü’l-Arabî yorumcuları arasında daha çok talebeleri aracılığıyla bir ekol oluşmasını sağlayan Sadreddin Konevî öne çıkmıştır. Bununla birlikte Ekberî şerh geleneği olarak isimlendirilen bu birikimin oluşumundan önce yazılmış bazı şerhlerin İbnü’l-Arabî’yi daha farklı bir bağlamda anlama ve anlatma çabası içinde oldukları görülür. Bu makalede söz konusu farklı bağlamı belirginleştirmek amacıyla onun Meşâhidü’l-esrâr isimli eserinin erken dönem şârihleri olarak Sitti Acem ve İbn Sevdekîn’in İbnü’l-Arabî yorumculukları ele alınacaktır. Her iki şârihte de öne çıkan bazı ortak temaların yanı sıra özellikle Sitti Acem’in İbnü’l-Arabî’yi yorumlama biçimi literatürde dikkat çekildiği üzere eleştirel bir içerik sunmaktadır. Makalede İbn Sevdekîn ve Sitti Acem’in Konevî’yi izleyen ana geleneğin dışına çıkan yönleri değerlendirilecek, bu bağlamda bir karşılaştırma unsuru olarak İbnü’l-Arabî’nin bizzat talebesi olan ve Fusûsu’l-hikem’in ilk şârihlerinden sayılan Tilimsânî’nin yanı sıra Ekberî şerh literatürü oluşumundan sonra eser veren ve bu geleneğe bütünüyle dahil olmayıp yer yer bu gelenek tarafından eleştirilmiş bir müellif olan Cîlî’nin İbnü’l-Arabî’yi anlama biçimlerine de değinilecektir.

Anahtar Kelimeler:

İbnü’l-Arabî, İbn Sevdekîn, Sitti Acem, Afîfüddîn Tilimsânî, Abdülkerim Cîlî, Tasavvuf Tarihi Literatürü.

A Different Context in Interpreting Ibn al-‘Arabī: The Commentaries of Ibn Sawdakīn and Sitti al-‘Ajam on Mashāhid

The works of the Andalusian Sufi Ibn al-ʿArabī (d. 638/1240) from their publication until today have received commentary from countless authors. The decisive role in this literature is played by Ibn alʿArabī’s disciple Ṣadr al-Dīn al-Qūnawī (d. 673/1274) and his followers. However, before the development of the literature of the Akbarī commentary tradition, represented by al-Qūnawī and his followers, and after it, commentators on Ibn al-ʿArabī perceived his work and explained it differently from that tradition. In this paper, we evaluate two precedent attempts: the interpretations of Ibn Sawdakīn (d. 646/1248) and Sitt al-ʿAjam (alive in 689/1290), who both wrote commentaries on Ibn ʿArabī’s Mashāhid al-asrār. Mashāhid al-asrār is a work written in a kind of wāridāt form that deals with the encounters and dialogues between God and the witness (shāhid), who is in the center of the work. The book consists of a letter that was written to the Tunisian Shaykh ʿAbd al-ʿAzīz al-Mahdawī, which was later turned into the prologue of the work, fourteen sections of it is related to the fourteen contemplations of the witness, and an epilogue. The basic forms of Ibn al-ʿArabī’s concepts such as sainthood (walāya), prophethood (nubuwwa), inheritance (wirātha), khatmiyya and perfect man can be observed in Mashāhid, which is accepted as the first work of Ibn al-ʿArabī. The work has been subject to commentaries since it incorporates events that are not encountered in daily life, some expressions that push the limits of the language of religion, and its symbolic language. In this article, the commentaries of Ibn Sawdakīn and Sitt al-ʿAjam have been examined through their approaches and methods, not their content. Both emphasized their commentator identity as well as the deep respect and interest they presented to Ibn al-ʿArabī. In addition to the common themes such as competence, inheritance, divine bestowal, and spiritual connection with the author, which are mentioned in their commentaries, the critical tone of Sitt al-ʿAjam’s commentary, which is obtrusive and has been noted by scholars, marks a difference.

Keywords:

Ibn al-ʿArabī, Ibn Sawdakīn, Sitt al-ʿAjam, ʿAfīf al-Dīn al-Tilimsānī, ‘Abd al-Karīm al-Jīlī, Sufi Literature,

PDF

___

Acem, Sitti. Şerhu Meşâhidi’l-esrâri’l-kudsiyye ve Matâli‘u’l-envâri’l-ilâhiyye (ed. Suâd Hakîm ve Bekrî Alâeddîn). Dımaşk: el-Ma‘hedü’l-Fransiyyu li’ş-Şarki’l-Evsat, 2004.
Addas, Claude. ““At the distance of two bows’ length or even closer” The figure of the Prophet in the work of ‘Abdal Karīm Jīlī.” Journal of the Muhyiddin Ibn Arabi Society, no. 46 (2010), s. 1-26
----------. Muhyiddin İbn Arabî Kibrît-i Ahmer’in Peşinde (trc. Atila Ataman). İstanbul: Sûfî Kitap, 2009.
Afîfî, Ebu’l-Alâ. “Ibn ‘Arabī.” A History of Muslim Philosophy: With Short Accounts of Other Disciplines and the Modern Renaissance in Muslim Lands (ed. Mian Mohammad Sharif). Wiesbaden: Harrassowitz, 1963, s. 398-420.
----------. İbnü’l-Arabî’nin Tasavvuf Felsefesi (trc. Mehmet Dağ). Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1974.
Akar, Ayşe Mine. “Müeyyed Cendî'nin Hayatı Eserleri ve Ekberî Gelenekteki Yeri.” Eskiyeni, 2020, sy. 41, s. 703-730.
Akkaya, Veysel. “Bir İbn Arabî Tâkipçisi: Şemsüddîn İsmâilil b. Sevdekîn.” Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 2010, sy. 25, s. 251-259.
Alkan, Ercan. “İbn Sevdekîn.” DİA, EK I, 599-601.
----------. “Osmanlı Dönemi Fusûsü’l-hikem Şerh Literatürü.” TALİD, 2019, sy. 30, s. 211-240.
Chittick, William. “Merkezî Nokta: İbnü’l-Arabî Ekolünde Sadreddin Konevî’nin Rolü.” (trc. Betül Güçlü). Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 2009, X, sy. 23, s. 669-684.
Chodkiewicz, Michel. Sâhilsiz Bir Umman Muhyiddin İbn Arabî (trc. Attila Ataman). İstanbul: Gelenek, 2003.
Cîlî, Abdülkerîm. İnsân-ı Kâmil (trc. Abdülaziz Mecdi Tolun). İstanbul: İz Yayıncılık, 2010.
----------. Şerhu Müşkilâti’l-Fütûhâti’l-Mekkiyye (nşr. Yûsuf Zeydan). Kahire: Dâru’l-Emîn, 1999.
Çelik, Şerife Nur. “İbrahim el-Kûrânî’nin Hâdis Kudreti Tasavvuru ve Abdülganî en-Nablusî’nin Eleştirileri.” Kocaeli İlahiyat Dergisi, 2018, II, sy. 2, s. 68-78.
Demirli, Ekrem. “Fususü'l-hikem Şerhçiliği Hakkında Değerlendirmeler: Şârihlerin Temel Düşünceleri Nelerdi?”, Osmanlı’da İlm-i Tasavvuf (ed. Osman Sacid Arı Ercan Alkan). İstanbul: İSAR, 2018, s. 271-282.
----------. Sadreddin Konevî’de Bilgi ve Varlık. İstanbul: İz Yayıncılık, 2011.
Erginli, Zafer - Acer, Abdulrahman. "İbnü’l-Arabî Tâkipçisi Olarak Abdurrahman Câmî ve Şerhu Fusûsi’l-Hikem’i." Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2019, sy. 16, s. 548-575.
Gril, Denis. “Le Kitâb al-inbâh ‘alâ tarîq Allâh de Badr al-Habasî. Un témoignage de l’enseignement spirituel d’Ibn `Arabî.”, Annales Islamologiques1979, sy. 15, s. 97-164.
Hakîm, Suâd. İbn Arabî Sözlüğü (trc. Ekrem Demirli). İstanbul: Kabalcı, 2005.
İbn Sevdekîn. Kitâbü’n-Necât (müst. Ziyâuddîn Muhammed b. Sâlih b. Ahmed). Beyazıt Kütüphanesi, Beyazıd Koleksiyonu, nr. 9358, 1900.İbnü’l-Arabî. Fütûhât-ı Mekkiyye (trc. Ekrem Demirli). İstanbul: Litera, 2007.
----------. Istılâhâtü’s-sûfiyye (nşr. Mahmud Abdurrahman Hasan). Kahire: Âlemü’l-Fikr, ts.
----------. Kitâbü’l- Kurbe (Resâilü İbni’l-Arabî). Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1947.
----------. Kitâbü’t-Tecelliyât hemrâh bâ Ta‘likât-ı İbn Sevdekîn (nşr. Osman Yahya). Tahran: Merkez-i Neşr-i Dânişgâhî, 1988.
----------. Mârifet Kitabı (trc. Hüseyin Şemsi Ergüneş), İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
----------. Meşâhidü’l-esrâri’l-kudsiyye. Bursa İnebey Yazma Eserler Kütüphânesi, Ulu Cami Koleksiyonu, nr. 1600/2, ts.
----------. Mevâkı‘u’n-nücûm (nşr. Şeyh Muhsin Kasım et-Tahrânî). Beyrut: Müessesetü’n-Nûr li’l-Matbûât, 2005.
----------. Meşâhidü’l-esrâri’l-kudsiyye. Bursa: Bursa İnebey Yazma Eserler Kütüphânesi, Ulu Câmii Koleksiyonu, 1600/2, ts.
----------. Vesâilü’s-sâil (Levâkıhü’l-esrâr ve Levâihü’l-envâr) (nşr. Abdülbâkî Miftâh). Beyrut: Kitâb Nâşirûn, 2020.
Kartal, Abdullah. “Balî Sofyavî’nin Fusûsu’l-Hikem Şerhinde Vahdet-i Vücûd.” Godişnik: na Visşiya Islamski Institut = Annual of the High Islamic Institut = Sofya Yüksek İslam Enstitüsü Yıllığı, 2009, s. 86-96.
----------. Abdülkerîm Cîlî Hayatı, Eserleri, Tasavvuf Felsefesi. İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
----------. “Alternatif Bir Vahdet-i Vücûd Yorumculuğu: Simnanî, Cîlî ve İmâm Rabbânî Örneği.” I. Uluslararası Sadreddin Konevî Sempozyumu Bildirileri. Konya: Mebkam, 2010, s. 159-173.
----------. “Sadreddin Konevi’nin Osmanlı Düşüncesine Etkisi: Abdullah Bosnevî Örneği.” II. Uluslararası Sadreddin Konevi Sempozyumu Bildirileri, Konya: Mebkam, 2014, s. 138-142.
Kâşânî, Abdürrezzak. Tasavvuf Sözlüğü (trc. Ekrem Demirli). İstanbul : İz Yayınclık, 2004.
Keleş, M. Recep. “Kutbüddin eş-Şirâzî’nin Anadolu’daki Faaliyetleri ve Sadreddin Konevî ile İlişkisi.” Tarih Okulu Dergisi, 2014, sy. 19, s. 329-345.
Kılıç, Ali İhsan. “XVIII. Yüzyılda İbnü'l-Arabî’yi Yorumlamak: Abdullah Salâhî’nin Mevâkı‘u’n-nücûm Şerhine Dair” Osmanlı'da İlm-i Tasavvuf (ed. Ercan Alkan ve Osman Sacid Arı). İstanbul: İSAR, 2018, s. 491-525.
Knysh, Alexander. “Ibrāhīm al-Kūrānī (d. 1101/1690) An Apologist for waḥdat al-wujūd”. Journal of the Royal Asiatic Society, Third Series, 1995, V, sy. 1, s. 39-47.
Konevî, Sadreddin. Fusûsu’l-hikem’in Sırları (trc. Ekrem Demirli). İstanbul: İz Yayıncılık, 2002.
Konuk, Ahmed Avni. Fusûsu’l-hikem Tercüme ve Şerhi (haz. Mustafa Tahralı, Selçuk Eraydın, M. Nedim Tan, Ercan Alkan). Ankara: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2017.
Langhi, Fatima Zahra Ahmad. “Ajamī Mysteries of Sitt ‘Ajam Bint al-Nafīs A Feminine Hermeneutic of an Heiress of Ibn ‘Arabī.” Journal of the Muhyiddin Ibn ‘Arabi Society, 2009, sy. 46, s. 67-101.
Musakhanov, Orkhan. Tilimsânî İlâhî İsimler Nazariyesi. İstanbul: Litera, 2018.
Mustafa Rasim Efendi. Istılâhât-ı insân-ı kâmil (haz. İhsan Kara). İstanbul: İnsan Yayınları, 2013.
Özkan, Zeynep Şeyma. İbnü’l-Arabî'nin Meşâhidü’l-Esrâr İsimli Eseri ve Sitti Acem’in Şerhi (doktora tezi, 2018), Marmara Üniversitesi SBE.
----------. “Sitti Acem ve Meşâhidü’l-Esrâr Şerhi Üzerine Tespitler”, Kocaeli İlahiyat Dergisi, 2019, sy. 2, s. 79-106.Ruspoli, Stéphane. Le Livre des Contemplations Divines. Paris: Sindbad Actes Sud, 1999.
Tilimsânî, Afîfüddin. Şerhu Fusûsu’l-hikem (nşr. Ekber Râşidî Neyâ). Tahran: İntişârât-ı Sühan, 1392 (hş).
Uşşâkî, Abdullah Salâhaddin. Tavâli‘u menâfii’l-ulûm fî matâlibi Mevâkıi’n-nücûm (nşr. Muhammed Edîb Câdir − M. Erol Kılıç). Dımaşk: Dar Ninawa, 2015.
Walbridge, J. Science of Mystic Lights Qutb al-dîn and the Illuminationist Tradition in Islamic Philosophy. Cambridge, Mass: Harvard University Press, 1992.