Osmanlı ilmiye sınıfının başı sayılan şeyhülislamların verdikleri fetvaları içeren fetva mecmuaları birçok disiplinin özellikle de Osmanlı Tarihi ve Osmanlı Hukuk Tarihi çalışmalarının önemli müracaat kaynaklarından biridir. Bununla birlikte her ne kadar fetva mecmuaları üzerine yapılan çalışmalar son yirmi yıldır sayıca artsa da bunlar eldeki kaynakların zenginliği dikkate alındığında oldukça sınırlı kalmaktadır. Ayrıca fetvaların ne zaman kim tarafından verildiğine dair bilgilerimiz de hala hem sınırlı hem de sağlaması çok az yapılmış bilgilerdir. Bu makalede, günümüzde XVIII. yüzyıl başlarında görev yapmış olan Abdurrahim Efendi’nin şeyhülislamlığı döneminde verdiği fetvalardan oluşan müstakil bir mecmua olarak bilinen Fetâvâ-yı Abdurrahim’in aslında XVII. yüzyılın ikinci yarısında görevde bulunan Minkârizâde Yahya Efendi’nin fetvalarının fıkıh sistematiğine göre derlendiği bir fetva mecmuası olduğu ortaya konulacaktır. Fetâvâ-yı Abdurrahim, bugüne kadar yapılan –tespit edebildiğimiz- bütün akademik çalışmalarda Menteşzâde Abdurrahim Efendi’nin verdiği fetvalardan oluşan müstakil bir fetva mecmuası olarak kabul görmüştür. Fetâvâ-yı Abdurrahim’e XVIII. yüzyılla ilgili yapılan çalışmalarda sıkılıkla müracaat edilmiş ve eser bu dönemin hukuki, siyasi ve iktisadi meselelerinin anlaşılmasında birincil kaynak olarak kullanılmıştır. Hâlbuki araştırmacılar tarafından müstakil bir fetva mecmuası olarak kabul edilen bu eserdeki fetvalar, Abdurrahim Efendi’den yaklaşık yarım asır önce Şeyhülislamlık yapan Minkârizâde Yahya Efendi’nin Fetâvâ-yı Minkârizâde olarak bilinen fetvalarıyla aynıdır. Bizim tespitimize göre Abdurrahim Efendi, Minkârizâde Yahya Efendi’nin verdiği fetvaları tasnif etmiş ve bunların fihristini çıkarmıştır. Abdurrahim Efendi’nin yaptığı bu derleme faaliyeti ile ortaya çıkan eser, özellikle II. Abdülhamid dönemindeki basımının Abdurrahim Efendi’nin ismiyle yapılmasının etkisiyle Yahya Efendi’ye değil kendisine atfedilmiştir. Dolayısıyla Fetâvâ-yı Abdurrahim’in müstakil bir fetva mecmuası olarak değerlendirilmesi ve burada yer alan fetvaların Abdurrahim Efendi’nin şeyhülislamlığı döneminde verdiği fetvalar olarak kabul edilmesi hatası günümüze kadar devam etmiştir. Bu çalışmada öncelikle bu iki Osmanlı ilim ve hukuk adamının hayatı ve yaptıkları çalışmalara kısaca değinilecek, daha sonra bahsedilen karışıklığa sebep olan eserin Minkârizâde Yahya Efendi’nin fetvalarından oluştuğu delilleriyle ortaya konulacaktır.

Fatwa collections with their rich content on the social, cultural, economic, political and religious life of the period to which they belong are among the primary sources for researchers from many disciplines. This study aims to question the authorship of an essential fatwa collection known as Fetâvâ-yı Abdürrahîm in the literature. For this reason, it examines the manuscript copies of the related fatwa collections, namely Fetâvâ-yı Minkârizâde, Fetâvâ-yı Atâullah and Fetâvâ-yı Abdürrahîm, and compares their content. As a result, it demonstrates that the fatwas in Fetâvâ-yı Abdürrahîm belongs to Minkârizâde Yahya Efendi (d. 1088/1678). Fatwa collections are composed mainly by fetvâhâne officials or students, unlike books by authors. Thus, fatwa collections are sometimes attributed to the person who compiled it, not the Sheikh al-Islam who issued the fatwa. When Fatwas were gathered into a collection they were arranged systematically according to the classical fiqh. In some fatwa collections, nuquls of fatwas are also included, which means that the sources of fatwas of other fiqh books are indicated. Minkârizâde Yahya Efendi occupied the position of Sheikh al-Islam for more than eleven years in the 17th century. Menteşzâde Abdürrahim Efendi (d. 1128/1716) was one of the students of Minkârizâde Yahya Efendi and also served as Sheikh al-Islam for a year, forty-two years after his teacher. Abdürrahim Efendi classified the fatwas of Yahya Efendi according to the chapters found in the fiqh books. This new classification was called Fetâvâ-yı Abdürrahîm. Initially, it was known that Fetâvâ-yı Abdürrahîm was a work that compiled the fatwas of Minkârizâde Yahya Efendi; however, this information was later forgotten, and Fetâvâ-yı Abdürrahîm was accepted as a collection containing the fatwas given during the time of Abdürrahim Efendi. This inaccurate recognition in various studies has led to a half a century time-lapse and the problem of accurately examining the context of this period.