Balkan Harbi’nden Millî Mücadele’ye Mehmet Âkif’in Savaş Edebiyatı ve Propagandası İstikametindeki Faaliyetleri

Türk edebiyatının en önemli şairlerinden ve Türk tefekkürünün sosyal hassasiyeti en yüksek münevverlerinden biri olarak Mehmet Âkif Ersoy’un Osmanlı Devleti’nin müteselsil savaşlara sahne olan son on yıllık devresinde savaş propagandası ve savaş edebiyatı istikametinde önemli faaliyetleri vardır. Buna göre Balkan Harbi’nde baba yurdunu kaybeden ve Balkan Müslümanlarının yaşadığı mezalim karşısında müteessir olan şair, bir taraftan Balkan trajedisini şiirleriyle aksettirmekte, öte taraftan da İstanbul’un camilerinde vaazlar vererek kamuoyunu Balkan felâketi karşısında birleştirmeye çalışmaktadır. Balkan Harbi’nin yaraları sarılmadan girişilen Birinci Dünya Savaşı’nda ise, Mehmet Âkif, ilk olarak millî bir görev telâkki ettiği Prusya çağrısına cevaben Berlin mücavirinde İtilâf Devletlerinden esir alınan Müslüman askerlerin yerleştirildiği üsera kamplarına gider ve Batı Cephesi’nde bulunur. Bilâhare Arabistan’a uzanan meşakkatli vazifeleri kabul ederek potansiyel isyanlara karşı Arabistan Yarımadası Müslümanlarına itidal çağrısı yapar. Ayrıca Büyük Savaş esnasında kamuoyunu elden geldiğince şiirleriyle düşmana karşı mücadelede birleşmeye davet eder. Birinci Dünya Savaşı’nın bitişinde toplumun sürüklendiği karamsar ruh hâlinin aşılmasında yine Mehmet Âkif’in çaba sarf ettiği görülür. Zira Millî Mücadele’nin başlamasıyla içtimaî hassasiyeti yüksek münevverler önemli vazifeler ifa edecektir; Mehmet Âkif de bu münevverlerden biridir. Mehmet Âkif; Millî Mücadele’de karşımıza bir vaiz, mürşit, şair, mücadele adamı ve mebus olarak çıkmaktadır. Kendisini bütün enerjisiyle Millî Mücadele’ye veren Âkif; Anadolu’nun muhtelif mahallerinde vaazlar verecek, başmuharriri olduğu Sebilürreşad mecmuası ile Millî Mücadele lehine neşriyatta bulunacak ve şiirleriyle de şecaat aşılayacaktır. Onun Millî Mücadele esnasındaki gayretlerinin ne denli kıymetli olduğu bugün daha iyi anlaşılmaktadır. Makalede Mehmet Âkif’in mezkûr savaşlar esnasında savaş propagandası ve savaş edebiyatı istikametindeki faaliyetleri ele alınmaktadır. Bu minvalde muazzam bir gayretle memleketinin istiklâli için gayret gösteren Mehmet Âkif’in şiirleri ve vaazları temel metinler olarak değerlendirilmektedir.

War Lıterature and War Propaganda Efforts of Mehmet Akıf: From The Balkan War to the Turkısh Natıonal Struggle

Mehmet Akif Ersoy, one of the most significant poets of Turkish literature and one of the most socially sensitive intellectuals of Turkish thought, has substantial activities in the direction of war propaganda and war literature in the last decade of the Ottoman State which is the scene of consecutive wars. According to this, the poet, who lost his father’s motherland in the Balkan War and suffered against the atrocities experienced by the Balkan Muslims, portrays the Balkan tragedy with his poems; and on the other hand, by preaching in the mosques of Istanbul, he tries to unite the public opinion against the Balkan catastrophe. In the First World War, which took place before healed the wounds of the Balkan War, Mehmet Akif goes to the captive camps where the captured Muslim soldiers of the Entente States are settled around Berlin and also he visits the Western Front in response to the Prussian call, which he assumed as a national duty. Later, he accepts the great tasks and makes a call for calm to the Muslims of the Arabian Peninsula against potential insurrections. He also invites public opinion to unit against enemy with his poetry as much as possible during the Great War. At the end of the First World War, it is seen that Mehmet Akif has made an effort to overcome the pessimistic spirit that society draws on. Then, at the beginning of the Turkish National Struggle, intellectuals who have high social sensibility will perform important duties; one of them is Mehmet Akif. In the National Struggle, Mehmet Akif emerges as a preacher, a mentor, a poet, a man of struggle and a deputy. Akif, who gives himself to the National Struggle with all his energy, will preach in various places of Anatolia and will publish in favour of the National Struggle with his periodical Sebilürreşad and he will inject courage with his poems. It is better understood today that his efforts during the National Struggle are extremely precious. In our article, war propaganda and war literature efforts of Mehmet Akif is disscussed during aforementioned wars. In this way, Mehmet Akif’s poems and sermons are evaluated as basic texts, who strives for the independence of his country with enormous effort.

PDF

___

Akça, Nesime Ceyhan, “Balkan Savaşı ve Mehmet Akif”, Yedinci Uluslararası Atatürk Kongresi 17-22 Kasım 2011, I, haz. Orhan Neçare, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2015, s. 273-286.
Alagöz, Sabri İbrahim, “Mehmet Akif Ersoy’un ‘Safahat’ında Balkan Savaşları ve Bulgaristan Müslümanlarının Dinsel ve Kimlik Direnişi”, Osmanlı Devleti’nin Dağılma Sürecinde Trablusgarp ve Balkan Savaşları 16-18 Mayıs 2011, haz. Mehmet Ersan – Nuri Karakaş, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2013, s. 331-335.
Arabacı, Caner, “Millî Mücadelede Akif”, Hakikat Adamı Mehmet Âkif’e Armağan, ed. Mehmet Bayyiğit, Konya Nisan 2011, s. 50-91.
Ayvazoğlu, Beşir, Edebiyatın Çanakkale’yle İmtihanı, Kapı Yayınları, İstanbul Mart 2015.
Babacan, Hasan, “Mehmet Akif’in Birinci Dünya Savaşı ve Millî Mücadele Dönemlerindeki Dini ve Siyasi Propaganda Faaliyetleri”, Uluslararası Mehmet Âkif Ersoy Sempozyumu Sanatı-Kişiliği-Milli Mücadeledeki Yeri 11-13 Mart 2011, haz. Mehmet Narlı vd., Balıkesir Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Balıkesir 2011, s. 299-316.
Doğan, D. Mehmet, “Çanakkale Edebiyatı ve Mehmed Âkif”, TYB Akademi 100. Yılında Çanakkale Zaferi/ Edebiyatı, 14, (Mayıs 2015), s. 11-18.
Doğan, D. Mehmet, “Çanakkale Şehidlerine Şiirinin Yazılışı”, TYB Akademi 100. Yılında Çanakkale Zaferi/Edebiyatı, 14, (Mayıs 2015), s. 19-28.
Duman, Harun, “Savaş Edebiyatı Cephe Gerisinin Mücadelesidir”, Türk Edebiyatı, 468, (Ekim 2012), s. 4-8.
Efe, Adem, “Sebîlürreşâd”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXVI, (2009), s. 251-253.
Ersoy, Mehmet Âkif, Âsım, haz. Fazıl Gökçek, 2. bs. Dergâh Yayınları, İstanbul Ocak 2010.
Ersoy, Mehmet Âkif, Hâtıralar, haz. Fazıl Gökçek, 2. bs., Dergâh Yayınları, İstanbul Aralık 2010.
Ersoy, Mehmet Âkif, Gölgeler, haz. Fazıl Gökçek, 2. bs., Dergâh Yayınları, Şubat 2011.
Ersoy, Mehmet Âkif, Hakkın Sesleri, haz. Fazıl Gökçek, 2. bs., Dergâh Yayınları, İstanbul Haziran 2011.
Ersoy, Mehmet Âkif, Safahat, haz. M. Ertuğrul Düzdağ, 8. bs., Çağrı Yayınları, İstanbul 2011.
Ersoy, Emin Âkif, Babam Mehmet Âkif, der. Yusuf Turan Günaydın, 4. bs., Kurtuba Kitap, İstanbul 2017.
Eşref Edib, Mehmed Âkif Hayatı Eserleri ve Yetmiş Muharririn Yazıları, haz. Fahrettin Gün, 2. bs., Beyan Yayınları, İstanbul Şubat 2011.
Güzel, Abdurrahman, “İstiklâl Savaşı’nda Mehmed Akif”, Türk Kültürü, 284, (Aralık 1986), s. 13-20.
Jowett, Garth S. – Victoria O’Donnel, Propaganda and Persuasion, Fifth Edition, Sage Publications, Washington 2012.
Jowett, Garth S, Propaganda ve İkna, çev. Rana Kahraman Duru vd., Artes Yayınları, İstanbul Temmuz 2017.
Kon, Kadir, Birinci Dünya Savaşı’nda Almanya’daki Müslüman Esir Kampları (1914-1918), (Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2011.
Kon, Kadir, “Yeni Bilgiler Işığında Mehmed Akif’in (Birinci Dünya Savaşı’nda) Almanya Seyahati”, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Uluslararası Mehmet Akif Ersoy Milli Birlik ve Bütünlük Sempozyumu, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Yayını, İstanbul Ekim 2011, s. 129-146.
Köroğlu, Erol, Türk Edebiyatı ve Birinci Dünya Savaşı (1914-1918), 2. bs., İletişim Yayınları, İstanbul 2010.
Kul, Erdoğan, “Mehmet Âkif’in Millî Mücadele Çizgisindeki Eylemleri ve Millî Mücadele Duyarlılığının Şiirlerine Yansıması”, Türk Kültürü Araştırmaları Dergisi, IX/1, (2016), s. 69-97.
Kuntay, Mithat Cemal, Mehmed Akif Hayatı-Seciyesi-Sanatı, 7. bs., Timaş Yayınları, İstanbul 2010.
Mehmed Âkif, Düzyazılar, haz. A. Vahap Akbaş, 2. bs., Beyan Yayınları, İstanbul Şubat 2011.
Milli Mücadele’de Mehmet Akif Ersoy ve İstiklal Marşı, haz. Nihan Altınbaş, TBMM Basımevi, Ankara Mart 2015.
Okay, M. Orhan – M. Ertuğrul Düzdağ, “Mehmed Akif Ersoy”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXVIII, (2003), s. 432-439.
Osmanlı Belgelerinde Birinci Dünya Harbi, I, haz. Kemal Gurulkan vd., T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayını, İstanbul 2013.
Polat, Esma, Eşref Edip Fergan’ın Hayatı Eserleri ve Edebî Kişiliği, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2011.
Sarısaman, Sadık, “I. Dünya Savaşı’nda Türk Cephelerinde Psikolojik Harp”, Türkler, XIII, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 453-468.
Sebîlürreşâd Mecmuası, IX, ed. M. Ertuğrul Düzdağ, Bağcılar Belediye Başkanlığı Kültür Yayınları, İstanbul Nisan 2017.
Semiz, Yaşar, “I. Dünya Savaşı’nda Mehmet Âkif”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 5, (1999), s. 237-267.
Semiz, Yaşar, “Millî Mücadele ve Mehmet Akif”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 7, (2000), s. 397-471.
Semiz, Yaşar – Osman Akandere, “Millî Mücadele’de Mehmet Akif (Ersoy) Beyin Faaliyetleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XVIII/54, (2002), s. 903-952.
Sondhaus, Lawrence, “Deniz Gücü ve Deniz Savaşları”, Dretnot, Tank ve Uçak Modern Çağda Savaş Sanatı 1815-2000, ed. Jeremy Black, çev. Yavuz Alogan, Kitap Yayınevi, İstanbul 2003, s. 185-206.
Taylor, Philip M., Munitions of the Mind, Third Edition, Manchester University Press, Manchester 2003.
Uçman, Abdullah, “Mehmet Âkif’in Millî Mücadele Yıllarındaki Mev’izeleri”, Milli Kültür (Mehmet Âkif Ersoy Özel Sayısı), 55, (Aralık 1986), s. 51-56.
Uğurcan, Sema, “Mehmet Âkif’in Şiirlerinde Savaş”, Edebiyatımız I Edebiyat-Tarih İlişkisi, Dergâh Yayınları, İstanbul Kasım 2012, s. 113-128.
Von Ludendorff, Erich, Topyekûn Harp, çev. Aynur Onur Çifci – Erhan Çifci, Dergâh Yayınları, İstanbul Ocak 2017.
Yıldız, Saadettin, “Harp Edebiyatı Ürünü Olarak İstiklâl Marşı ve Altı Şiir”, Türk Harp Edebiyatı Konulu I. Uluslararası Türkiyat Sempzoyumu 1-3 Kasım 2013, Berikan Yayınevi, Ankara 2014, s. 575-584.
Encyclopedia Britannica, “Battle of Jena”, https://www.britannica.com/event/Battle-of-Jena [Erişim tarihi: 25.04.2018].
Encyclopedia Britannica, “Lusitania”, https://www.britannica.com/topic/Lusitania-British-ship [Erişim tarihi: 25.04.2018].