İbn Ataullah el-İskenderî'nin Allah'ın varlığına dair kanıtlara yönelik eleştirisi

Önemli bir mutasavvıf müellif olan İbn Ataullah el-İskenderînin (ö.709/1309), Tanrının varlığına dair kanıtlara yönelttiği eleştiri, tasavvuf disiplini açısından olduğu kadar, din felsefesi bakımından da dikkat çekicidir. Onun eleştirisinin temelleri marifet anlayışındadır. Ona göre Allahı tanımanın gerçek yolu müşahededir. Bu ise sufilerin yoludur. Bu yol dışında yer alan ve kelamcılara ve filozoflara ait kabul ettiği istidlal yolu ise nitelikçe müşahede yolunun gerisindedir. Müşahede yolu, delile ihtiyaç bırakmayan bir kesinlik taşır.İskenderînin Allahın varlığına dair kanıtları eleştirmesinin bir başka sebebini de onun hakiki ve gölge varlık ayrımında buluruz. Ona göre hakiki varlık Allahtır ve gölge varlık ise Allah dışındakiler. Durum böyle olunca, gölge varlıkları hakiki varlığın var oluşuna delil ve dolayısıyla temel yapmak doğru değildir. Varlığı kanıtlanması gereken Tanrı değil, onun dışındakilerdir. İskenderînin kanıtlar karşısındaki bu pozisyonu fideist düşünürlerin kanıtlara bakışını hatırlatır. Ama aralarında bazı farklar vardır. Bunlardan en önemlisi de fideistlerin kanıtları eleştirilerinin epistemolojik sebeplere dayanması, bunun yanında İskenderînin eleştirisinin ontolojik temelde olmasıdır.

The critique of ibn ata allah al-iskandari concerning the proofs for the existenceo of god

The critique of Ibn Ata Allah al-Iskandari (d. 709/1309), as an important Sufi author, concerning the proofs of God s existence is quite remarkable not only from the point of Sufism but also from the point of philosophy of religion. His critique is based on his own notion of mystical knowledge (ma rifah). For him, the true way to know God is witnessing (mushahadah), which is also the way of Sufis. The way of witnessing takes precedence over the way of reasoning (istidlal) which he accepted to be belonging to theologians (mutakallimun) and philosophers and which weaker than the way of witnessing. The way of witnessing has a certainty that reserves no room for proof. Another reason for al-Iskandari s critique of proofs concerning Divine Existence is to be found in his distinction between true being and the shadow being. According to him, the real being is God Himself, and the shadow being is the things other than Him. In this case, it is not appropriate to establish shadow beings as proofs and thus as basis for the existence of real being. As a matter of fact, it is not God whose existence must be proven, but the things other than him.The position of al-Iskandari in relation to the proofs reminds us the views of fidelist phylosophers about the proofs; however, there are some differences the most important of which is that the proofs of the fidelists depend on epistemological reasons, whereas al- Iskandari s critique depends on the ontological basis.

PDF

___

Alpyağıl, Recep, Wittgenstein ve Kierkegaarddan Hareketle Din Felsefesi Yapmak, Anka Yayınları, İstanbul 2002.
Aslan, Adnan, Tanrının Varlığına Dair Argümanlar Ateist Din Felsefesi Eleştirisi, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM), İstanbul 2006.
Chittick, William, Sufi Path of Knowledge: Ibn al-Arabis metaphysics of imagination, State University of New York, Albany 1989.
Cochrane, Arthur C., The Existentialists and God, The Westminster Press, Philadelphia 1956.
Craig, William Lane, Natural Theology: Introduction, Philosophy of Religion a Reader and Guide, ed. William Lane Craig, Rutgers University Press, New Jersey 2002, ss. 69/81.
Gazâlî, Faslut-tefrika (Mecmûatü resâil içinde), thk. İbrahim Emîn Muhammed, Mektebetüt-tevfîkiyye, Kahire ty.
Gazâlî, İhyâu ulûmid-dîn, 4 c., Beyrut 1982.
Gazâlî, Kavâidül-akâid fit-tevhîd, (Mecmûatü resâil içinde), thk. İbrahim Emîn Muhammed, Mektebetüt- tevfîkiyye, Kahire ty.
Gill, Jerry H., Faith Not without Reason: Kant, Kierkegaard and Religious Belief, Kant and Kierkegaard on Religion, ed. D. Z. Phillips- Timothy Tessin, Macmillan Press, London 2000, ss. 55-73.
İbn Acîbe el-Hasenî, Ahmed ibn Muhammed, Îkâzul-himem fî şerhil-hikem, Dârul-fikr, yy., ty.
İbnüs-Sebbâğ, Şeyh el-Himyerî, Dürretül-esrâr ve tuhfetül-ebrâr fî ekvâli ve ahvâli ve makâmâti ve nesebi ve kerâmâti ve ezkâri ve davâti seyyidî
Ebul-Hasan eş-Şâzelî, el-Mektebetül-Ezheriyye lit- turâs, Kahire, ty.
el-İskenderî, İbn Atâullah, el-Kasdul-mücerred el-kasdul-mücerred fî marifetil-ismil-müfred, haz. Mursî Muhammed Ali, Beyrut 2005.
el-İskenderî, Letâifül-minen fî menâkıbış-şeyh Ebil-Abbâs el-Mursî ve şeyhihiş-Şâzelî Ebil-Hasan, thr. Halîl el- Mansûr, Beyrut 2005.
el-İskenderî, Miftâhul-felâh ve mısbâhul-ervah fî zikrillâhil-Kerîmil-Fettâh, thr. Muhammed Abdüsselâm İbra- him, Beyrut 2001.
el-İskenderî, Min kelâmi Tâceddin ibn Ataillah es-Sekenderî radıyallahu anh fî tefsiri kavlihî teâlâ ve izâ câekellezîne yüminûne bi âyâtinâ fekul selâmâ, thk. Muhammed Abdurrahman eş-Şâğûlî, Kahi- re 2005.
el-İskenderî, Risâle fit-tasavvuf, Süleymaniye Kütüphanesi, 05375-007 (Fatih), 99b.
el-İskenderî, Tâcul-arûs el-hâvî li tehzîbin-nufûs, haz. Ahmed Ferîd el-Mezîdî, Darül-kütübil-ilmiye, Beyrut 2008.
el-İskenderî, et-Tenvîr fî iskâtıt-tedbîr, thr. Halîl el-Mansûr, Beyrut 1998.
Kierkegaard, Søren, Philosophical Fragments or A fragment of Philosophy, Johannes Climacus; yayın sorumlusu Søren Kierkegaard; çeviri ve giriş David F. Swenson; yeni giriş ve yorumlar Niels Thulstrup; çeviriyi gözden geçiren ve yorumları çeviren Howard V. Hong, Princeton Univesity yayınları, Princeton 1962.
Mackie, J. L., The Miracle of Theism: Arguments For and Against the Existence of God, Oxford Clarendon Press, Oxford 1982.
Milbank, John, Kierkegaardda Yüce, Kierkegaard ve Din, ed. Ahmet Demirhan, Gelenek Yayıncılık, İstanbul 2003, ss. 119-157.
Nwyia, Paul, Ibn Ata Allah (m.709/1309) et la naissance de la confrerie sadilite, Dar el-Machreq Editeurs, Beyrut 2007.
Özel, Ahmet Murat, İbn Ataullah el-İskenderînin Tasavvuf Felsefesi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2012.
Pascal, Blaise, Pensées, çev. W. F. Trotter, J. M.Dent and Sons Ltd, London 1947.
Penelhum, Terence, Fideism, A Companion to Philosophy of Religion, ed. Philiph L. Quinn, Charles Taliaferro, Blackwell Publishing, Malden 2005, ss. 376-382.
er-Rundî, İbn Abbâd en-Niffezî, Şerh alâ kitabil-Hikem, Şeriketü mektebeti ve matbaati Mustafâ el- Bâbî el-Halebî ve evlâdihî bi Mısr, Kahire 1357/1939.
eş-Şerkavî, Abdullah, Şerhu Şeyhil-İslâm Abdullah eş-Şerkavî alel-Hikemil-mezkûre, (Muhammed ibni Abbâd en-Niffezî er-Rundî, Şerhuş-Şeyh Muhammed ibn İbrâhîm el-Marûf bi ibni Abbâd en- Niffezî er-Rundî ile birlikte), Şeriketü mektebeti ve matbaati Mustafâ el-Bâbî el-Halebî ve evlâdihî bi Mısr, Kahire, 1357/1939.
Tüzer, Abdüllatif, Bir Varoluşçunun İman Savunusu Pascalda Fideizm ve Gazali Açısından Bir Değerlen- dirme, İz yayınları, 2006 İstanbul.
Zerrûk, Ahmed, el-Hikemül-atâiyye bi-şerhi Zerrûk, thk. Ramazan Muhammed el-Bedrî, Beyrut 2008.