Atatürk'ün kalkınma modeli (AKM) : Günümüz sanayisi için kazanımlar

Atatürk’ün kalkınma modeli (AKM), bizzat, Atatürk’ün yaşarken adlandırdığı bir model değildir. Onun ortaya koyduğu fikir ve eylemlere bakılarak şekillendirilmiş ve adlandırılmış bir modeldir. Model, ideolojik ya da sınıfsal değil, ülkenin gerçek ihtiyaçlarına uygun olarak ‘faydacı’ (pragmatik) ve batının aydınlanma felsefesine ve refah standartlarına vurgu yapan, çağdaş ve demokratik bir anlayışın ürünüdür. AKM devlete ekonomiye müdahale etme görevini verir. Devlet de, tam istihdamdan para ve fiyat istikrarına, hakça gelir bölüşümünden dengeli dış ödemelere kadar iktisat politikası amaçlarını gerçekleştirmeyi esas alır. Osmanlı’da Avrupa düzeyinde bir sanayinin olmayışı ve sanayi teşvik yasalarının büyük ölçüdeki başarısızlığı, AKM’nin iki tarihsel dayanağıdır. Bu nedenle sanayi sektörü ve sanayileşme olgusu AKM’de “mihenk taşı” kabul edilir. AKM’nin iktisadi temelleri İzmir İktisat Kongresi’nde (1923) atılmıştır. Kongrede vurgu yapılan devletçilik sistemi ve 1930’lu yıllarda uygulanmasına karar verilen sanayi planları modeli biçimlendiren temel referanslar olmuştur. 1929 Dünya İktisadi Krizi de, AKM’nin devletçilik eksenine oturtulmasına katkıda bulunmuştur. AKM sayesinde, ulusal sanayi ve sanayileşme çeşitli tarihsel kazanımlar elde etmiştir. Örneğin; kamu-özel sektör dengesi, “süngü” yerine “saban”a geçiş, sanayi planlamacılığı, vb. Kısaca, Cumhuriyet ekonomisinin “kalkınma saati”, sanayileşmeye göre ayarlanmıştır.

Development model of Atatürk (DMA) : The gains for nowadays industry

The development model of Atatürk (DMA) is not a model which was named by Atatürk when he was alive. Rather, it is called and formed by observing his thoughts and actions. The model isn’t ideological or based on classes, in line with the real needs of the country it is pragmatic. Moreover, it is a product of a modern and democratic understanding which emphasizes on the enlightenment philosophy of the West and welfare standards. DMA provides the government the role of intervention in the economy. The government tries to realize the economic policy aims such as full employment, price and monetary stability, fair income distribution and balanced foreign payment. DMA has two historical bases: Lack of industrialization in the Ottoman Empire compared to the Europe and unsuccessful industry incentive laws. Therefore, according to the DMA, industry sector and industrialization phenomenon are regarded as benchmarks. Economic bases of DMA were set in Izmir Economy Congress in 1923. The statism system emphasized in the congress and industry plans decided to be implemented in 1930s were basic references formed the model. Also, the World Economic Crisis in 1929 caused the model putting in the statism axis. The national industry and industrialization obtained various historical benefits through DMA. E.g. the balance between public and private sectors, passing to cultivator from bayonet, and practice of industry planning. In conclusion, development clock of the Republic economy was setted to the industry / industrialization.

PDF

___

Afetinan, A. (1989-a), İzmir İktisat Kongresi 17 Şubat-4 Mart 1923, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Afetinan, A. (1989-b), “Önsöz-1973”, Türkiye Cumhuriyeti’nin İkinci Sanayi Planı 1936 içinde, 2.b., Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Akşin, S. (1997), Ana Çizgileriyle Türkiye’nin Yakın Tarihi-2, İstanbul: Cumhuriyet Yayınları.

Altıntaş, Mustafa (1978-a), İçe Yönelik Sanayileşme Politikası, Ankara: AİTİ Akademisi Muğla İşletmecilik Yüksek Okulu Yayınları, No:3.

Altıntaş, M. (1978-b), Türkiye’de Planlı Kalkınma ve Uygulama Sonuçları, Ankara: AİTİ Akademisi Muğla İşletmecilik Yüksek Okulu Yayınları, No:2.

Altun, Ş. (2007), İlk Hedef Akdeniz’di-İkinci Hedef İktisat: Atatürk, İnönü ve Bayar’ın Çatışan Ekonomi Politikaları, İstanbul: Bilge Yayıncılık-Platin Dergisi.

Ankara Ticaret Odası (2004), Dünden Bugüne Kapitülasyonlar, Ankara: ATO Yayınları No:75.

Atatürk, Kemal (2000), Nutuk: 1919-1927, Z. Korkmaz (haz.), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.

Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu (1989), Türkiye Cumhuriyeti’nin İkinci Sanayi Planı 1936, 2.b., Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Avcıoğlu, D. (1980), Devrim ve Demokrasi Üzerine, İstanbul: Tekin Yayınevi.

Avcıoğlu, D. (1984), Türkiye’nin Düzeni: Dün-Bugün-Yarın, 1.Kitap, İstanbul: Tekin Yayınevi.

Aysan, M. A., “Atatürk’ün Ekonomik Kalkınma Modeli”, Balıkesir Üniversitesi Dergisi, _____http://w3.balikesir.edu.tr/~ metinay /aysan.htm> (erişim: 5.7.06.)

Başar, A. H. (1995), “İktisadi Devletçilik ve Mevzuları”, N. Coşar (Ed.), Türkiye’de Devletçilik içinde, İstanbul: Bağlam Yayınları, 23-40.

Bayar, C. (1989), “İktisat Vekilinin Söylevi-20/1/1936”, Türkiye Cumhuriyeti’nin İkinci Sanayi Planı 1936 içinde, 2.b., Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Berkes, N. (1997), 200 Yıldır Neden Bocalıyoruz-2, İstanbul: Cumhuriyet Yayınları.

Boratav, K. (1982), Türkiye’de Devletçilk, Ankara. Savaş Yayınevi.

Can, B. B. (2000), Demiryolundan Petrole Chester Projesi (1908-1923), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.

Cem, İ. (1989), Türkiye’de Geri Kalmışlığın Tarihi, 10.b., İstanbul: Cem Yayınevi.

Çavdar, T. (2003), Türkiye Ekonomisinin Tarihi: 1900-1960, Ankara: İmge Kitabevi.

Divitçioğlu, S. (2003), Asya Üretim Tarzı ve Osmanlı Toplumu-Marksist Üretim Tarzı Kavramı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

Eldem, V. (1994), Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomisi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Hamitoğulları, B. (1974), “Kamu Kesimi ve Sanayileşme”, iç. Cumhuriyetin 50’nci Yılında Türkiye’de Sanayileşme ve Sorunları Semineri, Ankara: AÜSBF Maliye Enstitüsü Yayınları No:36, 133-206.

İnönü, İ. (1995) (Başvekil İsmet - 1933), “Fırkamızın Devletçilik Vasfı”, N. Coşar (Ed.), Türkiye’de Devletçilik içinde, İstanbul: Bağlam Yayınları, 41-3. İnönü, İ. (1998-derleme), Cumhuriyetin İlk Yılları-II (1923-1938), İstanbul: Cumhuriyet Yayınları.

İnsel, A. (1996), Düzen ve Kalkınma Kıskacında Devletin Rolü, (Fr. Çev. A.Sönmezay), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.

KKK-Kara Kuvvetleri Komutanlığı (1982), Atatürk’ün Ekonomi Görüşü, Ankara:KKK Yayınları No:3.

Karluk, S.R. (2005), Cumhuriyetin İlanından Günümüze Türkiye Ekonomisinde Yapısal Dönüşüm, Geliştirilmiş 10.b., İstanbul: Beta Yayınları.

Kazgan, G. (1999), Tanzimat’tan XXI.Yüzyıla Türkiye Ekonomisi: 1. Küreselleşmeden 2. Küreselleşmeye, İstanbul: Altın Kitaplar.

Kepenek, Y. ve Yentürk, N. (2000), Türkiye Ekonomisi, Geliştirilmiş 10.b., İstanbul: Remzi Kitabevi.

Kerwin, R. W. (1995) (New York 1954), “Türkiye’de Devletçilik”, Çev. N. Coşar, N. Coşar (Ed.), Türkiye’de Devletçilik içinde, İstanbul: Bağlam Yayınları,97-114.

Keyder, Ç. (1993), Dünya Ekonomisi İçinde Türkiye (1923-1929), 2.b., İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.

Keyder, Ç. (2001), Türkiye’de Devlet ve Sınıflar, 7.b., İstanbul: İletişim Yayınları.

Kılıçbay, A. (1999), Türk Ekonomisi: Modeller-Politikalar-Stratejiler, Gözden Geçirilmiş 5.b., İstanbul: Bilim Teknik Yayınevi.

Kıray, E. (1993), Osmanlı’da Ekonomik Yapı ve Dış Borçlar, İstanbul: İletişim Yayınları.

Koraltürk, M. (1999), “Devletçi Sanayi Politikaları ve Âli İktisat Meclisi”, 75 Yılda Çarklardan Chip’lere içinde, İstanbul: T.İş Bankası-İMKB-Tarih Vakfı Ortak Yayını, 63-69.

Kuruç, B. (1987), “Türkiye’nin Sanayileşmesinde Kamu Sektörü ve Planlama”, 1987 Sanayi Kongresi Bildirileri içinde, Ankara: TMMOB Yayını No: 127, 249-270.

Kuruç, B. (1988), Belgelerle Türkiye İktisat Tarihi (1929-1932), c.1, Ankara: AÜSBF Yayınları No:569.

Kuruç, B. (1993), Belgelerle Türkiye İktisat Tarihi (1933-1935), c.2, Ankara: AÜSBF Yayınları No:580.

Matt, C. (2002), The Humanist, Jan. 5.

Morgil, O. (2002), “Büyüme ve Sanayileşme Politikaları”, B. Yediyıldız (Ed.), Atatürk’ten Günümüze Türkiye Ekonomisi içinde, Ankara: Hacettepe Üniversitesi AİİTE Yayını, 37-51.

Nebioğlu, O. (1986), Bir İmparatorluğun Çöküşü ve Kapitülasyonlar, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.

Ng, J. (2003), “Introduction to Development Studies 1: The Background to Development”, The Ebla Forum, 08 Dec.

Ökçün, A.G. (1981), Türkiye İktisat Kongresi 1923-İzmir: Haberler-Belgeler- Yorumlar, (100.Doğum Yılında Atatürk’e Armağan Dizisi: 16), 3.b., Ankara: AÜSBF Yayınları, No:471.

Pakdemirli, E. (1991), Ekonomimizin 1923’ten 1990’a Sayısal Görünümü, 2.b., İstanbul: Milliyet Yayınları.

Pamuk, Ş. (1990), Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi: 1500-1914, 2.b., İstanbul: Gerçek Yayınevi.

Parasız, İ. (1998), Türkiye Ekonomisi: 1923’ten Günümüze İktisat ve İstikrar Politikaları, Bursa: Ezgi Kitabevi.

Peker, R. (1995) (1931), “Devletçilik”, N. Coşar (Ed.), Türkiye’de Devletçilik içinde, İstanbul: Bağlam Yayınları, 45-7.

Quataert, D. (1993), Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü, Çev.: T. Güney, İstanbul: İletişim Yayınları.

TBMM Zabıt Ceridesi (1937), Devre V. İctima Senesi: 3, c.20. 1.X1.

Tekeli, İ. – İlkin, S. (1983), 1929 Dünya Buhranında Türkiye’nin İktisadi Politika Arayışları, 2.b., Ankara: ODTÜ İdari İlimler Fakültesi Yayın No:30.

Tezel, S.Y. (1986), Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950), Genişletilmiş 2.b., Ankara:Yurt Yayınevi.

Tezel, S.Y. (2002), Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi, 5.b., Ankara: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.

Toprak, Z. (1995-a), Türkiye’de Ekonomi ve Toplum (1908-1950): İttihat- Terakki ve Devletçilik, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.

Toprak, Z. (1995-b), Türkiye’de Ekonomi ve Toplum (1908-1950): Milli İktisat- Milli Burjuvazi, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.

Tural, A. (1987), Atatürk devrinde İktisadi Yapılaşma ve Celal Bayar (1920- 1938), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayın No: 848.

Türk, İ. (1974), “Cumhuriyet Döneminde Teşvik Tedbirleri ve Geleceği”, Cumhuriyetin 50’nci Yılında Türkiye’de Sanayileşme ve Sorunları Semineri içinde, Ankara: AÜSBF Maliye Enstitüsü Yayınları No:36, 655-684.

Ülgener, S. (1971), “Takdim: Türkiye’de Planlama ve Planlı Döneme Geçiş”, Türkiye’nin İktisadi Gelişme Meseleleri Konferans Serisi içinde, c.1, İstanbul: İ.Ü.İktisadi Gelişme Enstitüsü Yayın No:20, 3-9.

Yenal, O. (1999), İktisat Siyasası Üzerine İncelemeler, İstanbul: T. İş Bankası Kültür Yayınları.