Oğuz ARDA, Taner SALTOĞLU, Ercan ALPARSLAN, Tanıl AKYÜZ

URANYUM, VANADYUM, FLÜOR VE DiĞER TALİ ELEMENTLERİ İÇEREN MAZIDAĞI FOSFATLARINDA JEOŞİMİK VE MİNERALOJİK TETKİKLER İLE URANYUMUN KAZANILMASI OLASILIĞI HAKKINDA GÖRÜŞLER

Mazıdağı'nın, Karataş bölgesindeki fosfat cevherlerine ait kimyasal analiz ve yarı kantitatif optikspektrografi analiz neticeleri bu çalışmada bir değerlendirmeye tabi tutularak, U, P2O5 ve U, F elementleri arasında jeoşimikilişkiler bulunmuş ve bu ilişkilerin bütün Mazıdağı fosfat cevherlerine tatbiki suretiyle bölgede 7419.5 ton U3O8 ve 2 722 207 ton F rezervi olduğu tespit edilmiştir. Mineralojik yönden Mazıdağı cevherlerindeki fosfat minerallerini oluşturan dahlit ve kollofan gibi minerallerin strüktürlerinde ortaya çıktığı saptanan U, F gibi elementlerin yanı sıra V, Yb, Y ve diğer tali elementlerin de mevcut olduğu anlaşılmıştır. Halihazırda elimizde yan kantitatif sonuçlar halinde bulunan bu son grup elementlerin kantitatif analizleri yapıldığı takdirde, tıpkı U ve F da yapıldığı gibi rezervlerinin hesaplanabileceği ve bu rezervlerin de Mazıdağı fosfatlarının yan ürünlerinin değerlendirilmesi işlemini ekonomik bakımdan daha da cazip yapacağı görüşünü kuvvetlendirmiştir. Yine mineralojik yönden Mazıdağı'ndaki dahlit ve kollofan gibi minerallerin bünyelerindeki U, V, F, Y, Yb vb. yanı sıra bir miktar da kükürt bulunduğu neticesi ileri sürülmüş ve bu hususun mineralojik separasyon çalışmalarıyle doğrulanması gerektiği anlaşılmıştır. Mazıdağı fosfat cevherlerindeki uranyumun ekonomik olarak kazanılabilmesiyle ilgili geniş kapsamlı bir literatür çalışması yapılmıştır. Derlenen bilgilerden dünyanın çeşitli yerlerinde benzer tip fosfat cevherlerinde mevcut tali miktarlardaki uranyumun kazanılabilmesi için çok sayıda köklü çalışmaların yapıldığı ve çeşitli metotların geliştirildiği ortaya çıkarılmıştır. Metinde açıklanan bu metotlardan bir veya birkaçının birleştirilmesi suretiyle gerek uranyum ve gerekse de F, V, Y vb. gibi tali elementlerin ekonomik şekilde kazanılabilmesi için laboratuvar çapında çalışmaların yapılması gerektiği ileri sürülmüştür.

Anahtar Kelimeler:

URANYUM, VANADYUM, FLÜOR

GEOCHEMICAL AND MINERALOGICAL ANALYSES OF THE MAZIDAĞI PHOSPHATES CONTAINING URANIUM, VANADIUM, FLUORINE AND OTHER TRACE ELEMENTS; AND VIEWS ON THE PROBABILITY OF URANIUM RECOVERY

Results obtained from the chemical analyses and semi-quantitative optical emission analyses of the Mazıdağı phosphates, found in the Karataş area, are evaluated in this paper. Applying the geochemical relationships between U, P2O5 and U and F elements, reserves of the whole area were evaluated as 7,419.5 tons of U3O8 and 2,722, 207 tons of F. Mineralogical study of these phosphates indicates that dahllite and cellophane, which constitute the bulk of phosphate minerals in the Mazıdağı rocks, contain elements such as U and F, as well as trace elements like V, Yb and Y. When quantitative analyses of the latter group of trace elements are completed, it will be possible to calculate their reserves, which, it is believed, will increase the economic value of the Mazıdağı phosphates. Moreover, it is considered that these phosphate minerals also contain some sulfur, but this can only be confirmed by further mineralogical and chemical studies. A wide bibliographic study was also carried out on the recovery of uranium from similar phosphate beds in other parts of the world, and it showed that important work was done and various methods were developed. It is suggested that laboratory tests should be carried out on both uranium and other trace elements, such as F, V, Y, etc. for their economic recovery by using one or combining several of these methods.

Keywords:

Geochemical, mineralogical, Mazıdağı phosphates,

PDF

___

1 — ARDA, O. (1972): Mineralojik rapor. Sipariş no. 335, rapor no. 7312, Min. Lab. no. 79268-70, M.T.A. Laboratuvarlar Şubesi (unpublished), Ankara.
2 — CLEGG, J. W. & DENNIS, D.F. (1958): Uranium ore processing. Addison-Wesley Publ. Co., Inc., U.S.A.
3 — DELEON, A. & LAZAREVIC, M. (1971): The recovery of uranium. IAEA, Vienna, pp. 336-338.
4 — DİLEKÖZ, E. (1972): Mineralojik rapor. Sip. no. 811, Rap. no. 7471, Min. Lab. no. 80730-80758. M.T.A. Laboratuvarlar Şubesi (unpublished), Ankara.
5 — ELGIN, G. (1968): Mineralojik rapor. Sip. no. 657, Rap. no. 5742, Min. Lab. no. 59123-59126. M.T.A. Laboratuvarlar Şubesi (unpublished), Ankara.
6 (1971): Mineralojik rapor. Sip. no. 1299, Rap. no. 6604, Min. Lab. no. 72666. M.T.A. Laboratuvarlar Şubesi (unpublished), Ankara.
7 (1972): Mineralojik rapor. Sip. no. 701, Rap. no. 7074, Min. Lab. no. 74585-86. M.T.A. Laboratuvarlar Şubesi (unpublished), Ankara.
8 — GALKIN, N.P. (1964): Technology of uranium.
9 — GASOS, P. (1971): Recuperacion del uranio de recursos potenciales. The recovery of uranium. IAEA, Vienna, pp. 336-338.
10 — HEIMBACH, W.; SHOUKRY, B. & STEINER, S. (1974): Die Phosphat-Lagerstaette Mazıdağı, SE Türkei. Bundesanstalt fur Bodenforschung.
11 — HURST, F.J. & GROUSE, D.J. (1974): Industrial and Engineering Chemistry Process Design and Development, vol. 13, no. 3, pp. 286-291.
12 — KETZINEL, Z. (1972): Recovery of uranium from the I.M.I, phosphoric acid process. Israel Atomic Energy Comm. (rep.) IA-1268. 13 — KRAEFF, A. (1971): Mineralojik rapor. Sip. no. 780, Rap. no. 6612, Min. Lab. no. 70214-19. M.T.A. Laboratuvarlar Şubesi (unpublished), Ankara.
14 — McKELVEY, V.E. (1967): Phosphate deposits. Geological Survey Bulletin, 1252-D.
15 — ÖNAL, G. (1975): Mazıdağı fosfat cevherlerindeki uranyumdan yararlanma olanakları. IV. Türkiye Madencilik Bilimsel ve Teknik Kongresi, s. 517-530.
16 — RAMBABU, Ch. & MAJUNDAR (1972): K.K. beneficiation studies on uraniferous phosphate rock (Mussoorie Area -U-P). Bhabha Atomic Research Centre, Bombay, India.
17 — SEYHAN, İ.; SÜNDAL, XX; YILMAZ, S. & ÖZOĞUL, 1. (1973): Mardin-Mazıdağı-Batı Kasrık bölgesi fosfat yatakları fizibilite araştırması. Band 2, rezerv ve kalite, M.T.A. Rap. no. 5129/2, Ankara.