M. Namık YALÇIN, Oya ALGAN, Meltem SEZERER BULUT

İstanbul - Yenikapı’daki Holosen yaşlı istifin sedimentolojik özellikleri ve çökelme ortamları

İstanbul-Yenikapı Theodosious Antik Limanında yapılan arkeolojik kazı çalışmaları Bizansdönemine ait çok sayıda gemi batığı, çeşitli arkeolojik buluntular ve Holosen yaşlı bir çökel istifininaçığa çıkmasına olanak sağlamıştır. Bu çalışmada, kazı alanındaki bu çökel istifi ayrıntılı bir şekildeincelenmiş ve Holosen yaşlı istifin çökelme ortamı saptanmıştır. Bu amaçla dört profilde (S1, S2,S3, S4) toplam kalınlığı 17.75 m olan 14 ayrı kesit incelenerek, farklı analizler için 100 adet çökelörneği derlenmiştir. Bu örnekler üzerinde tane boyu (elek analizi, sedigraf analizi) ve XRD analizleriyapılmıştır. Analiz sonuçlarıyla İstanbul jeolojisinin çok tanınmayan bu Holosen yaşlı çökel istifininfasiyes özellikleri ayrıntılı olarak değerlendirilmiştir. Tüm verilerin değerlendirilmesinin sonucunda,söz konusu denizel çökellerin yükselen deniz seviyesi (trangresyon) sonucu koy veya haliçli bir kıyıortamında çökeldikleri belirlenmiştir. Bu koya dökülen Lykos deresinin taşıdığı malzeme nedeniylegiderek sığlaşan ortamda biriken kaba kırıntılı çökeller ise bir akarsu ortamında çökelmişlerdir.

Sedimentological properties and depositional environments of the Holocene sequence in Yenikapı, İstanbul

During the salvage excavations in the area of the former Theodosian harbor in Yenikapı-İstanbul several ship wrecks from the Byzantine period, archaeological objects from different periods and a Holocene aged sedimentary sequence have been uncovered. In this study the lithological, lithostratigraphical and facies properties of the Holocene sequence are investigated in detail and its depositional environment is determined. For this purpose along four profiles (S1, S2, S3, S4) 14 different sections of a total thickness of 17.75 m are studied and 100 samples are collected. The grain size distribution of the samples is defined by sieve and sedigraph analysis and mineralogical composition by XRD method. Results of these analyses and facies characteristics of this poorly known Holocene sequence are used for the definition of the depositional environment. Accordingly, the marine sediments are deposited in a near-shore environment, with a natural embayment or estuary transgressively. Terrigenous and anthropogenic material carried by the Lycos River, at the mouth of this natural embayment, resulted in first a regression and then a high-energy fluvial system in the study area.

PDF

___

Algan, O., Yalçın, M.N., Yılmaz, Y., Perinçek, D., Özdoğan, M., Yılmaz, İ., Meriç, E., Sarı, E., Kırcı-Elmas, E., Ongan, D., Bulkan-Yeşiladalı, Ö. Günhan, D., Özbal, H. 2007. The geoarchaeological significance of the ancient port Theodosius at Yenikapı: Late-Holocene environmental changes and the cultural history of Istanbul over the last ten thousand years. In: Kızıltan, Z. (Ed.), Istanbul: 8000 years brought to daylight; Marmaray, Metro, Sultanahmet excavations, pp.242-245. Vehbi Koç Foundation, ISBN 978-975-6959-39-8.
Algan, O., Yalçın, M.N., Özdoğan, M., Yılmaz, İ., Sarı, E., Kırcı-Elmas, E., Ongan, D., Bulkan-Yeşiladalı, Ö., Yılmaz, Y., Karamut, İ. 2009. A short note on the geo-archaeological significance of the ancient Theodosius Harbor (İstanbul-Turkey). Quaternary Research, 72, pp.457–461.
Algan, O., Yalçın, M.N., Yılmaz, İ., Kırcı-Elmas, E., Sarı, E., Ongan, D., Bulkan-Yeşiladalı, Ö., Perinçek, D., Özdoğan, M., Yılmaz, Y., Karamut, İ. 2010. Geoarchaeology of the Theodosian Harbor at Yenikapı. In: Kocabaş, U. (Ed), Proceedings of the 1st Symposium on Marmaray-Metro Salvage Excavations, 5th– 6th May 2008, Istanbul, pp.175–181, Directorate of Istanbul Archaeological Museums, ISBN 978-605-60853- 6-9.
Algan, O., Yalçın, M.N., Özdoğan, M., Yılmaz, Y., Sarı, E., Kırıcı-Elmas, E., Yılmaz, İ., Bulkan, Ö., Ongan, D., Gazioğlu, C., Nazik, A., Polat, M.İ., Meriç, E. 2011. Holocene coastal change in the ancient harbor of Yenikapı–İstanbul and its impact on cultural history. Quaternary Research, 76, pp.30- 45.
Algan, O., Yalçın, M.N., Özdoğan, M. 2014. Yenikapı Kazıları Jeoarkeoloji Çalışmaları-Son Buzul Döneminden Günümüze Çevre Koşullarındaki Değişimler ve Kültür Tarihine Yansımaları. Ş. Baltaş, Ş. Altun (Eds.), Hayalden Gerçeğe Bir İstanbul Öyküsü-Marmaray, pp.130-139. ISBN 978-605-64547-1-4.
Asal, R. 2010. Theodosian harbor and sea trade in Byzantine Istanbul. In: Kocabaş, U. (Ed), Proceedings of the 1st Symposium on Marmaray-Metro Salvage Excavations, 5th– 6th May 2008, Istanbul, pp.153- 160, Directorate of Istanbul Archaeological Museums, ISBN 978-605-60853-6-9.
Blott, S.J. Pye, K. 2001. GRADISTAT: a grain size distribution and statistics package for the analysis of unconsolidated sediments. Earth Surface Processes and Landforms, 26, pp.1237-1248.
Bony, G., Marriner, N., Morhange, C., Kaniewski, D., Perinçek, D. 2011. A high-energy deposit in the Byzantine harbour of Yenikapı. Quaternary International, 266, pp.117-130, doi: 10.1016/j. quaint.2011.03.031.
Coe, A.L., Church, K.D. 2003. Sequence stratigraphy and sea-level change (part 2). In: Coe, A.L. (Ed.), The Sedimentary Record of Sea-Level Change. Cambridge University Press, The Open University, pp.57–98.
Çağatay, M.N., Görür, N., Algan, O., Eastoe, C., Tchapalyga, A., Ongan, D., Kuhn, T., Kuşcu, İ. 2000. Last glacial–Holocene palaeoceanography of the Sea of Marmara: timing of the last connections with the Mediterranean and the Black Sea. Marine Geology, 167, pp.191–206.
Çağatay, M.N., Görür, N., Polonia, A., Demirbağ, E., Sakınç, M., Cormier, M.-H., Capotondi, L., McHugh, C., Emre, Ö., Eriş, K. 2003. Sea level changes and depositional environments in the İzmit Gulf, eastern Marmara Sea, during the late glacial–Holocene period. Marine Geology 202, pp.159–173.
Çağatay, M.N., Eriş, K., Ryan, W.B.F., Sancar, Ü., Polonia, A., Akçer, S., Biltekin, D., Gasperini, L., Görür, N., Lericolais, G., Bard, E. 2009. Late Pleistocene-Holocene Evolution of the Northern Shelf of the Sea of Marmara. Marine Geology, 265, pp.87-100.
Çelik, G.B. 2007. Daily Life in Yenikapı. In: Kızıltan, Z. (Ed.), Istanbul: 8000 years brought to daylight; Marmaray, Metro, Sultanahmet excavations, pp.216-229. Vehbi Koç Foundation, ISBN 978- 975-6959-39-8.
Folk, R. L., Ward, W. C. 1957. Brazos River Bar: a Study of Significance of Grain Size Parameters. Journal of Sedimentary Petrology 27, pp.3-26.
Gedik, İ., Aksay, A. 2002. 1:100 000 Ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları Adapazarı-G25 Paftası: Pafta No.32, Maden Tetkik Arama Enstitüsü Yayını, Ankara.
Gedik, İ., Pehlivan, Ş., Timur, E., Duru, M., 2005. 1:50 000 Ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları, No.12, İstanbul F23d Paftası, Maden Tetkik Arama Enstitüsü Yayını, Ankara.
Göktürk, O., Fleitmann, D., Badertscher, S., Cheng, H., Edwards, R., Leuenberger, M., Fankhauser, A., Tüysüz, O., Kramers, J. 2011. Climate on The Southern Black Sea Coast During The Holocene, Implications from The Sofular Cave Record. Quaternary Science Reviews, pp.1-13.
Hooton, D. H., Giorgetta, H. E. 1977. Quantitative X-Ray Diffraction Analysis by a Direct Calculation Method. X-Ray Spectrom. V.6, pp.2-5.
Kızıltan, Z. 2007. Marmaray Project and the 8000 Years of Istanbul “brought to daylight”. In: Kızıltan, Z. (Ed.), Istanbul: 8000 years brought to daylight; Marmaray, Metro, Sultanahmet excavations, pp.18-27. Vehbi Koç Foundation, ISBN 978-975- 6959-39-8.
Kızıltan, Z. 2010. Excavations at Yenikapı, Sirkeci and Üsküdar within Marmaray and Metro Project. In Kocabaş, U (Ed.), Proceedings of the 1st Symposium on Marmaray-Metro Salvage Excavations, 5th– 6th May 2008, İstanbul, pp.1-17, Directorate of Istanbul Archaeological Museums, ISBN 978-605-60853-6-9.
Kızıltan, Z. 2014. Marmaray-Metro Projesi Kurtarma Kazıları: Yenikapı-Sirkeci ve Üsküdar İstasyonları Arkeoloji Çalışmaları ve İstanbul’un 8 Bin Yılı. In Ş. Baltaş, Ş. Altun (Eds.), Hayalden Gerçeğe Bir İstanbul Öyküsü-Marmaray, ISBN 978-605- 64547-1-4, pp.54-76.
Kocabaş, U. 2010. Istanbul University Yenikapı shipwrecks project: ships. In Kocabaş,U (Ed.), Proceedings of the 1st Symposium on Marmaray-Metro Salvage 27 Excavations, 5th-6th May 2008, İstanbul, pp.23-35, Directorate of Istanbul Archaeological Museums, ISBN 978-605-60853-6-9.
Kocabaş, U. 2015. The Yenikapı Byzantine-Era Shipwrecks, Istanbul, Turkey: a preliminary report and inventory of the 27 wrecks studied by Istanbul University. The Int. J. of Nautical Archaeology, 44, 1, p.p5-38. doi: 10.1111/1095-9270.12084.
Kuniholm, P.I., Pearson, C.L., Wazny, T.J.,2014. Yenikapı ve diğer Marmaray Proje Alanlarında Dendrokronoloji Araştırmaları. Ş. Baltaş, Ş. Altun (Eds.), Hayalden Gerçeğe Bir İstanbul ÖyküsüMarmaray, pp.154-159. ISBN 978-605-64547-1- 4.
Kuniholm, P.I., Pearson, C.L., Wazny, T.J., Griggs, C.B. 2015. Of Harbors and Trees: The Marmaray Contribution to a 2367-Year Oak-Tree-Ring Chronology from 97 Sites for the Aegean, East Mediterranean, and Black Seas . Ancient Near Eastern Studies, Supplement Series V. 47, pp.47- 90, ISBN: 978-90-429-3062-9.
Lambeck, K., Antonioli, F., Purcell, A., Silenzi, S. 2004. Sea-Level Change Along The Italian Coast for The Past 10.000 yr. Quaternary Science Reviews 23, pp.1567-1598.
Marriner, N., Morhange, C. 2006. The ‘Ancient Harbor Parasequence’: anthropogenic forcing of the stratigraphic highstand record. Sedimentary Geology 186, pp.13–17.
Marriner, N., Morhange, C. 2007. Geoscience of ancient Mediterranean harbors. Earth-Science Reviews 80, pp.137–194.
Marriner, N., Morhange, C., Carayon, N. 2008. Ancient Tyre and its harbors: 5000 years of human–environment interactions. Journal of Archaeological Science 35, pp.1281–1310.
Marriner, N., Morhange, C., Goiran, J.P. 2010. Coastal and ancient harbor geoarchaeology. Geology Today 26 (1), pp.21–27.
Meriç, E., Perinçek, D., Avşar, N., Nazik, A., YücesoyEryılmaz, F., Barut, İ., F., Dinçer, F. 2009. Yenikapı Eski Kıyılarında 5-12. Yüzyıllar Arasındaki Çevre Kirliliğinin Bentik Forominiferlerle Belirlenmesi. Türkiye Petrol Jeologları Derneği Bülteni 21, Sayı 1, No.1, pp.1-22.
Murray, J. W. 1973. Distribution and Ecology of Living Benthic Foraminiferids, Crane Russak and Co, 247p., New York.
Nichols, G. 1999. Sedimentology and Stratigraphy. Blackwell Science Ltd, 355p.
Pearson, C., L., Griggs, C., B., Kunıholm, P.I., Brewer, P., W., Wazny, T., Canady, L. 2012. Dendroarchaeology of the Mid-First Millennium AD in Constantinople. Journal of Archaeological Science, 39, pp.3402-3414.
Perinçek, D. 2008. Yenikapı Antik Liman Kazılarıda Jeoarkeloji Çalışmaları ve Doğal Afetlerin Jeolojik Kesitteki İzleri. 1. Ulusal Doğal Afetler ve Yerbilimleri Sempozyumu Bildiriler Kitabı, pp.31-49, Sakarya.
Perinçek, D. 2010a. Geoarchaeology of the excavation site for the last 8000 years and traces of natural catastrophes in the geological profile. In: Kocabaş, U. (Ed.), Proceedings of the 1st Symposium on Marmaray-Metro Salvage Excavations, 5th–6th May 2008, Istanbul, pp.191–219, Directorate of Istanbul Archaeological Museums, ISBN 978- 605-60853-6-9.
Perinçek, D. 2010b. The geoarcheology of the Yenikapı excavation site in the last 8000 years and geological traces of natural disasters (Istanbul - Turkey). Bull.Min.Res.Exp., 141, pp.69-92.
Perinçek, D., Meriç, E., Pulak, C., Körpe, R., Yalçıner, A.C., Gökçay, M., Avşar, N., Nazik, A., Kozanlı, C., Kapan-Yeşilyurt, S., Gökgöz, Z. 2007. Yenikapı Antik Liman Kazılarında Jeoarkeoloji Çalışmaları ve Yeni Bulgular. Türkiye Jeoloji Kurultayı, 60, pp.16–22. April 2007, Ankara.
Pulak, C., Ingram, R., Jones, M., Matthews, S. 2015. Eight Byzantine Shipwrecks from the Theodosian Harbour Excavations at Yenikapı in Istanbul, Turkey: an introduction. Int. J. of Nautical Archaeology, 44, 1, pp.39–73. doi: 10.1111/1095- 9270.12083.
Sayar, C. 1977. İstanbul Yeni İskan Yöreleri Geoteknik ve Sismik Etüdü. Boğaziçi Üniversitesi, Deprem Mühendisliği Araştırma Enstitüsü Raporu, Cilt 1., 119p.
Spencer, D.W. 1963. The interpretation of grain size distribution curves of clastic sediments. Journal of Sedimentary Petrology, 33, 1, pp.180-190.
Yanko, V.V. 1990. Stratigraphy and paleogeography of marine Pleistocene and Holocene deposits of the Northern seas of the USSR, Memorie della Societa Geologica Italiana 44:167-187.
Yalçın, M., N., Sezerer, M., Pearson, C., L., Algan, O., Kuniholm, P. 2013. Establishment of a HighResolution Stratigraphy with the Help of Dendrochronology: An Example From The Marine Holocene Sequence in The Ancient Thedosian Harbor (Istanbul, Turkey), Geological Society of America Abstracts With Programs, Vol.45, No.7 (Abstract).
Yalçın, M.N., Bulkan, Ö., Algan, O., Konak, A. 2015. A Holocene aged swamp area in Yenikapı-Istanbul and it’s relation with the neighboring Neolithic settlement. Ancient Near Eastern Studies, Supplement Series V. 47, pp.31-46, ISBN: 978- 90-429-3062-9.
Yalçın, M.N., Sezerer Bulut, M., Pearson, C., Kuniholm, P., Algan, O., Wazny, T. 2019. Establishing a highresolution stratigraphy in the Holocene marine sequence of the ancient Theodosian harbor of Istanbul with the help of dendrochronology, Geoarchaeology, 34:360–374.