Hazro Dadaş (Diyarbakır) kömürlerinin organik jeokimyasal ve petrografik özellikleri

Bu çalışma, Hazro–Dadaş (Diyarbakır) mevkiinde yer alan, bölgedeki tek kömür oluşumunun bulunduğu havzada yapılmıştır. Permiyen yaşlı kömürlerin kimyasal, petrografik analizleri yapılmış ve organik jeokimyasal özellikleri değerlendirilmiştir. Kömür kalite değerlendirilmesi, kimyasal (nem, uçucu madde, sabit karbon, kül) ve elementer analizler (C, H, O, S, N) yapılarak ortaya konmuştur. Hüminit yansıma değerleri organik maddece zengin ve kömürlü düzeylerde % 0.458 ve 1.141 arasında değişmekte olup, düşük olgunluk düzeyine karşılık gelmektedir. Bu parametre flüoresans renkleri, kalorifik değer (ortalama orijinal 3165; kuru 3432 Kcal/kg) ve ortalama Tmax (418 oC) ile uyumludur. Organik petrografik analizler ve kimyasal analiz verilerine bağlı olarak, Hazro-Dadaş kömürlerinin düşük olgunlaşma derecesi gösterdikleri ve alt-bitümlü kömür, bitümlü kömür kömürleşme derecelerine sahip olduğu belirlenmiştir. Bunun da muhtemelen, örtü tabakalarının kalın olmaması ve dolayısı ile litostatik basınç etkisinin düşük kalması sonucu oluştuğu tahmin edilmektedir. Rock-Eval analiz sonuçları Tip II/III karışımı ve Tip III kerojeni, ortalama 418 oC Tmax değeri hidrokarbon türümü için olgunlaşmamış ve erken olgun düzeyi ifade eder. Kömürler baskın olarak hüminit maserallerinden meydana gelmekte, egemen olarak gelinit maserali, az miktarlarda da liptinit ve inertinit maseralleri içermektedir. Mineral maddeleri ise başlıca killer, kuvars ve kalsit minerallerdir. Hazro kömürlerinin limnik ortam bataklıklarında oluştuğu düşünülmektedir.

Organic geochemical and petrographic properties of Hazro Dadaş (Diyarbakır) coals

This study was carried out in Hazro-Dadaş (Diyarbakır) region which owns the only coal basin in the area. Chemical, petrographic analysis and organic geochemical evaluations of the Permian aged coals were taken into consideration. Coal quality investigation along with proximate (moisture, volatile matter, fixed carbon, ash) and elemental analyses (C, H, O, S, N) were performed and revealed. The huminite reflectances of organically abundant matter and coal levels were found to be between 0.458 and 1.141 % . This parameter complies with fluorescence colors, calorific value (average orijinal 3165 – 3432 Kcal/kg) and average Tmax (418 oC). Hazro coals show low grade maturity and own sub-bituminous, bituminous coalification ranks. This is thought to be resulted from thin overburden and its possible low lithostatic pressure. Rock Eval analysis results show that Type II/III and III kerogen, with average Tmax value is 418 oC and corresponding to the immature and early-mature rank for hydrocarbon generation. The coals are characterized with their abundance of huminite maceral group and gelinite maceral, with small amount of liptinite and inertinite macerals. Mineral matters of the Hazro-Dadaş coals are clay, quartz and calcite minerals. Hazro- Dadaş coals is thought to have deposited in limnic environment swamps.

___

  • Ağralı, B., Akyol, E. 1967. Hazro kömürlerinin palinolojik incelenmesi ve Permo-Karbonifer’deki gölsel horizonların yaşı hakkında düşünceler: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Dergisi, c. 68, s. 1-26.
  • Altunsoy, M., Özçelik, O. 1993. Organik Fasiyesler, Jeoloji Müh. Dergisi, 43, 34-39.
  • Arfaouni, A., Montacer,M., Kamoun, F., Rigane, A. 2007. Comparative study between Rock-Eval pyrolysis and bio-markers parameters: a case study of Ypresian source rocks in central-northern Tunisia: Marine and Petroleum Geology, 24, pp. 566-578.
  • ASTM. 1983. Annual book of ASTM standards. Gaseous Fuels; Coal and Coke (D-388-82, D-2798-79, D-3172-73, D-2799-72, D-3174-82, D-3175-82): 1916 Race Street, Philadelphia, PA 19103, 05.05, 520p.
  • Bechtel, A., Saschsenhofer, R. F., Zdravkov, A., Kostova, I., Gratzer, R. 2005. Influence of floral assemblage, facies and diagenesis on petrography and organic geochemistry of the Eocene Bourgas coal and the Miocene Maritza East lignite (Bulgaria): Organic Geochemistry, 36, 1498–1522.
  • Boggs, S. Jr. 1987. Principles of Sedimentology and Stratigraphy. Merill Publishing Company: A Bell&Howell Company, 784p.,Columbus Toronto London Melbourne.
  • Bozdoğan, N., Bayçelebi, O., Willink, R. 1987. Güneydoğu Anadolu Hazro Bölgesinde (X. Bölge kuzeyi) Paleozoyik stratigrafisi ve petrol üretkenliği: Türkiye 7. Petrol Kongresi, Jeoloji Bildirileri, s. 117-130.
  • Bozkaya, Ö., Yalçın, H., Kozlu, H. 2009. Hazro (Diyarbakır) Bölgesi Paleozoyik-Alt Mesozoyik Yaşlı Sedimanter İstifin Mineralojisi, TPJD Bülteni, 21 (1) 53-81.
  • Bray, E. E., Evans, E. D. 1961. Distribution of n-paraffins as a clue for recognition of source beds: Geochim. Cosmochim. Acta 22, 2-15.
  • Burwood, R., Leplat, P., Mycke, B., Paulet, J. 1992. Rifted margin source rock deposition: a carbon isotope and biomarker study of a West African Lower Cretaceous “Lacustrine” Section”: Organic Geochemistry 19, 41-52.
  • Connan, J. 1993. Molecular geochemistry in oil exploration (in: M. L. Bordenave, Editor): Applied Petroleum Geochemistry, Editions Techniq, Paris, pp. 175- 204.
  • Connan, J., Bouroullec J., Dessort, Albrecht, P. 1986. The microbial input in carbonate-anhydrite facies of a sabkha paleoenvironment from Guatemala: a molecular approach: Organic Geochemistry 10, 29-50.
  • Diessel, K. 1986. The correlation between coal facies and depositional environments. Advances in the Study of the Sydney Basin: Proceedings of 20th Sym, The University of Newcastle, pp. 19-22.
  • Durand, B., Nicaise, G. 1980. Procedures for kerogen isolation (in B. Durand, ed., Kerogen- insoluble organic matter from sedimentary rocks): Editions Techniq, Paris, pp. 35-53.
  • Durand, B., Paratte, M. 1983. Oil potential of coals: a geochemical approach (in:Brooks, J. (Ed.), Petroleum Geochemistry and Exploration of Europe): Blackwell, Oxford, pp. 255-265.
  • Erik. Y.N., Sancar, S., Toprak, S. 2008. Hafik Kömürlerinin (Sivas) organik jeokimyasal ve organik petrografik özellikleri, TPJD Bülteni, 20 (2) 9-33.
  • Espitalié, J., La Porte, J.L., Madéc, M., Marquis, F., Le Plat, P., Paulet, J., Boutefeu, A. 1977. Méthode rapide de caractérisation des roches méres de leur potentiel pétrolier et de leur degré D.Évolution: Rev. L.Inst. Francais pétrole, 32 (1), 23-42,
  • Espitalié, J., Deroo, G., Marquis, F. 1985. La pyrolyse Rock-Eval et ses applications (deuxiéme partie): Revue Institut Francais du Pétrole, v. 40, 755-784.
  • Flores, D. 2002. Organic facies and depositional palaeoenvironment of lignites from Rio Maior Basin (Portugal): Int. Jour. of Coal Geol., 48, 181-195.
  • Fowler, M. G., Gentzis, T., Goodarzi, F., Foscolos, A. E. 1991. The petroleum potential of some Tertiary lignites from northern Greece as determined using pyrolysis and organic petrological tech-niques: Org. Geochem. 17, 805-826.
  • Georgakopoulos, A., Valceva, S. 2000. Petrographic characteristics of Neogene Lignites from the Ptolemais and Servia basins, Northern Greece: Energy Sources 22, 587-602.
  • Gümüşsuyu, M. 1988. Diyarbakır Hazro Maden Kömürünün Jeolojisi ve Madenciliği, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Rapor No: 2745, 22 s.
  • Günay, Y. 1998. Güneydoğu Anadolu’nun Jeolojisi, Stratigrafi: Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı Raporu, No: 3939, 227s.
  • Hanson, A. D., Zhang, C., Moldowan, J. M., Liang, D. G., Zhang, B. M. 2000. Molecular organic geochemistry of the Tarim Basin, Northwest China: Bulletin of the American Association of Petroleum Geologists 84, 1109-1128
  • Hubard, B. 1950. Coal as a possible petroleum source rock: AAPG Bulletin 34 (12), 2347-2359.
  • Hunt, J.M. 1967. The Origin Of Petroleum in Carbonate Rocks, in G.V. Chilingar, H.J.Bissel and R.W. Farbridges eds, Carbonate Rocks, Elsevier, New York, 225-251.
  • Hunt, J. M. 1995. Petroleum Geochemistry and Geology: W. H. Freeman and Company, New York, 743p.
  • International Committee for Coal and Organic Petrology (ICCP). 1998. The new vitrinite classification: Fuel 77, 349-358.
  • International Committee for Coal and Organic Petrology (ICCP). 2001. The new inertinite classification: Fuel 80, 459-471.
  • Iordanidis, A., Georgakopoulos, A. 2003. Pliocene lignites from Apofysis mine, Amynteo basin, Northwestern Greece: Petrographical characyteristics and depositional environment: Int. Jour. of Coal Geol., 54, 57-68.
  • İnan, S. 2007. Coalbed gas of biogenic origin in the Miocene rd Soma Basin (Western Turkey): 23 International Meeting on Organic Geochemistry, The Riviera International Conference Centre, September 9-14, Turkey.
  • Jackson, K. S., Hawkins, P. J., Bennett, A. J. R. 1985. Regional facies and geochemical evolution of Southern Denison Though: APEA Journ., 20, 143-158.
  • Kalkreuth, W., Keuser, C., Fowler, M., Li, M., Mcintyre, D., Püttmann, W., Richardson, R. 1998. The petrology, organic geochemistry and palynology of Tertiary age Eureka Sound Group coals, Arctic Canada: Organic Geochemistry 29, 799-809.
  • Kavak, O. 2005. “GAP Bölgesinin Kömür Potansiyeline Genel Bir Bakış” Doğu ve Güneydoğu Anadolu Maden Kaynaklarının Değerlendirilmesi Sempozyumu, Diyarbakır, Türkiye, Bildiriler Kitabı, 81–86, 21–23 Nisan.
  • Kavak, O., Toprak, S. 2011. “Gölbaşı Harmanlı (Adıyaman) Kömürlerinin Organik, Jeokimyasal ve Petrografik Özellikleri”, Jeoloji Mühendisliği Dergisi, 35 (1), 43-78, Ankara.
  • Kavak, O., Toprak, S. 2012. “Karlıova Halifan (Bingöl) Kömürlerinin Organik Jeokimyasal ve Petrografik Özellikleri”, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Dergisi, 144, 23-50,
  • Kolcon, I., Sachsenhofer, R. F. 1999. Petrography, palynology and depositional environments of the early Miocene Oberdof lignite seam, (Styrian Basin, Austria): Int. Jour. of Coal Geol., 4, 275-308.
  • Korkmaz, S., Kara Gülbay, R. 2007. Organic geochemical characteristics and depositional environments of the Jurassic coals in the Western Taurus of Southern Turkey: Int. Jour. of Coal Geol., 70, 4, 292-304.
  • Kranendonk, O. 2004. Geo- and Biodynamic Evolution during Late Silurian/Early Devonian Time (Hazro Area, SE Turkey), Schriften des forschungszentrums Lülich Reihe Umwelt/Environment band/volume 49, p. 41.
  • Kvenvolden, K. A., Simoneit, B. R. T. 1990. Hydrothermal derived petroleum examples from Guaymas Basin, Gulf of California, and Escabana Trough, north- east Pacific Ocean: AAPG, 74, 223-237.
  • Langford, F. F., Blanc-Valleron, M. M. 1990. Interpreting Rock-Eval pyrolysis data using graphs of pyrolizable hydro-carbons vs. total organic carbon. American Association of Petroleum Geologists Bulletin 74, 799-804.
  • Lebküchner, F. R. 1961. “Kömür bakımından ümitli olan Hazro/Diyarbakır Antiklinali Sahasında Yapılan Detay Jeolojik Etütler ve Madencilik Çalışmaları Hakkında Rapor”, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Rapor No: 2944, 48 s., Ankara (yayımlanmamış)
  • Lebküchner, R.F. 1969. Occurrences of the asphaltic substances in Southeastern Turkey and their genesis. Bulletin of the Mineral Research and Exploration Institute of Turkey 72-74.
  • Lebküchner, F. R. 1976. Güneydoğu Anadolu’daki Hazro Antiklinalinin Paleozoyik Çekirdeği Hakkında Ek Bilgiler, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Dergisi, 86, 1-14.
  • Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü 2002. 1:500.000 ölçekli Türkiye Jeoloji Haritası, Erzurum ve Hatay paftaları.
  • Moldowan, M., Seifert, W. K., E. J. 1985. Gallegos, Relationship between petroleum composition and depositional environment of petroleum source rocks: AAPG Bull. 69, 1255-1268.
  • Mukhopadhyay, P. K., Wade, J. A., Kruge, M. A. 1995. Organic facies and maturation of Jurassic/ Cretaceous rocks, and possible oil-source rock correlation based on pyrolysis of asphaltenes: Scotian Basin, Canada, Org. Geoch., 22 (1), 85-104.
  • Perinçek, D., Duran, O., Bozdoğan, N., Çoruh, T. 1991. Stratigraphy and paleo-geographical evolution of the autochthonous sedimentary rocks in the SE Turkey: Ozan Sungurlu Symposium, Ankara, Proceedings, 274-305.
  • Peters, K. E. 1986. Guidelines for evaluating petroleum source rock using programmed pyrolysis: AAPG Bull., 70, 318-329
  • Peters K. E., Moldowan, J. M. 1993. The Biomarker Guide: Interpreting molecular fossils in petroleum and ancient sediments: Prenctile-Hall, Englewood Cliffs, NJ.
  • Peters, K. E., Walters, C.C., Moldowan, J.M. 2004. The Biomarker Guide Volume 2: Biomarkers and Isotopes in Petroleum Exploration and Earth History (second ed.): Cambridge, 475-1155.
  • Stach, E., Mackowsky, M.Th., Teichmüller, M., Taylor, G. H., Chandra, D., Teichmüller, R. 1982. Stach’s textbook of coal petrology: Gebrüder Borntraeger, Berlin, 535p.
  • Stolle, E., Yalçın, M.N., Kavak, O. 2011. “The Permian Kas Formation of SE Turkey-palynological correlation with strata from Saudi Arabia and Oman”, Geological Journal, 46 (6), 561–573.
  • Teichmuller, M., Durand, B. 1983. Fluorescence microscopical rank studies on liptinites and vitrinites in peat and coals, and comparison with results of the Rock-Eval pyrolysis: Int. Jour. of Coal Geol., 2, 197- 230.
  • Teichmüller, M., Littke, R., Taylor, G. H. 1998. The origin of organic matter in sedimentary rocks (In Taylor, G. H., Teicmüller, M., Davis, A., Diessel, C. F. K., Littke, R., Robert, P., (eds)): Organic petrology, Gebrüder Borntraeger, Berlin, 704p
  • Ten Haven, H. L., de Leeuw, J. W., Rullkotter, J., Sinninghe Damste, J. S. 1987. Restricted utility of the pristane/phytane ratio as a paleoenvironmental indicator: Nature 330, 641- 643.
  • Tissot, B. P., Welte, D. H. 1984. Petroleum Formation and Occurrence: Springer-Verlag, Berlin, 699p.
  • Toprak, S. 1996. Alpagut - Dodurga (Osmancık - Çorum) bölgesi çevresindeki kömürlerin oluşum ortamları ve özelliklerinin belirlenmesi, Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora tezi çalışması, Ankara.
  • Toprak, S. 2009. Petrographic properties of major coal seams in Turkey and their formation, International Journal of Coal Geology, 78, 263-275
  • Waples, D. W., Machihara, T. 1991. Biomarkers for geologists-a practical guide to the application of steranes and triterpanes in petroleum geology: AAPG 9, 91.
  • Wilkins, R. W. T., George, S. C. 2002. Coal as a source rock for oil: a review: Int. Jour. of Coal Geol., 50, 317–361.
  • Yalçın, M. N., Schaefer, R. G., Mann, U. 2007. Methane generation from Miocene lacustrine coals and organic-rich sedimentary rocks containing different types of organic matter: Fuel, 86, 4, 504-511.
  • Yalçın, M.N., Kavak, O., Stolle, E. 2010. Gondwanan Permian coals of the Hazro area Turkey), 8 th DARMSTADT (Southeastern European Coal Congress (GEO 2010), Darmstadt-Germany. Abstracts of Lectures and Posters, 619-620, 10-13 Oct.2010
  • Yılmaz, E., Duran, O. 1997. Güneydoğu Anadolu Bölgesi Otokton ve Allokton Birimler Stratigrafi Adlama Sözlüğü (Leksikonu): Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı Araştırma Merkezi Grubu Başkanlığı, Eğitim Yayınları, No:31, 460s.
Maden Tetkik ve Arama Dergisi-Cover
  • ISSN: 0026-4563
  • Yayın Aralığı: Yılda 3 Sayı
  • Başlangıç: 1950
  • Yayıncı: Cahit DÖNMEZ
Sayıdaki Diğer Makaleler

Anadolu Hisarı (İstanbul Boğazı) holosen çökellerinin denizel mikro ve makro faunası ile Xantho poressa (olivi) (Crustacea : Decapoda : Xanth idae )’nın varlığı

Feyza DİNÇER, Atike NAZİK, Hüsamettin BALKIS, Engin MERİÇ, Niyazi AVŞAR

Hazro Dadaş (Diyarbakır) kömürlerinin organik jeokimyasal ve petrografik özellikleri

Selami TOPRAK, Orhan KAVAK

Örtülü jeotermal sahaların aranmasında yeni yaklaşımlar: Kütahya-Şaphane-Karacaderbent gömülü jeotermal sahası

Hüseyin DÜNYA, Musa BURÇAK, Ömer HACISALİHOĞLU

THE SEGMENT STRUCTURE OF SOUTHERN BRANCH OF THE NORTH ANATOLIAN FAULT ANDPALEOSEISMOLOGICAL BEHAVIOUR OF THE GEMLİK FAULT, NW ANATOLIA

Selim ÖZALP, Ömer EMRE, Ahmet DOĞAN

KD Irak’ta ilk kez tanımlanan rudistler (bivalvia): Sistematik paleontoloji ve paleobiyocoğrafya

Dereen Mohamad SADIQ, Kamal Haji KARIM, Sacit ÖZER

Cumaovası volkanitlerinin zamanstratigrafik konumuna ilişkin yeni veriler hakkında kısa not

Fikret GÖKTAŞ

Alacahan-Çetinkaya (Kangal-Sivas) yöresindeki metamorfitlerin tektonostratigrafik özellikleri

Metin BEYAZPİRİNÇ, Ali Ekber AKÇAY

Ege Bölgesinde yeni bir orta - yüksek entalpili jeotermal alan (Akyar) Menderes-Seferihisar-İzmir, Batı Anadolu, Türkiye

Metin BULUT

Açık ocaklarda şev duraysızlığı ve geriye dönük analizlere bir örnek: Afşin-Elbistan Kışlaköy açık kömür Ocağı

İbrahim AKBULUT, İlker ÇAM, Tahsin AKSOY, Dinçer ÇAĞLAN, Tolga ÖLMEZ

Gökova körfezi’nin havadan manyetik imzası

Ahmet ÜÇER, Uğur AKIN