Tanzimat Fermanı, Osmanlı İmparatorluğu’nda bir kırılma noktasıdır. Ferman, modern devlet olma girişimlerinin resmi olarak ilk adımı sayılmaktadır. Bu fermanla birlikte formal bir süreç başlamış ve bu bağlamda imparatorluk mevcut sistemi içindeki yapı ve kurumları birer birer değiştirmeye başlamış ve Batı tipi bir organizasyon oluşturmak için pek çok emek sarf etmiştir. Diğer yandan fermanla beraber Batı’ya açılan Osmanlı İmparatorluğu, nihai manada hem yapısal hem de kültürel bir ikiliğe girmiştir. Osmanlı İmparatorluğu içerisinde modernleşme eylemlerinin toplumdan gelen bir iç dinamik olarak değil de padişahın ısrarı ve dış dinamiklerin baskısı ve teşviki sayesinde oluştuğu söylenebilir. Batı toplumlarındaki gelişmeler geleneksel devletin boğazına sınai, siyasi ve de felsefi devrimlerinden oluşan bir olgular zincirini bağlamış ve onu sonlandırmıştır. Geleneksel devlet yerine ikame edilen “modern devlet” kavramı ve pratiği ise, sonraki süreçlerde, Osmanlı Devleti gibi diğer pek çok devlet tarafından taklit edilmiştir. Bu bağlamda modernleşme dinamikleri ile birlikte geleneksel devlette meşruiyetin kaynağı olan geleneksel değerler yerini modern değerlere bırakmıştır. Artık meşruiyetin kaynağı Tanrı değildir, tebaanın yerini vatandaş (yurttaş) almıştır ve hukuk, modern devletin mihenk taşı haline gelmiştir. Tanzimat Fermanı’nın toplumsal ve yapısal temellerini II. Mahmud atmış ancak, ilanı I. Abdülmecit zamanında gerçekleşmiştir. Tanzimat Fermanı modern devlet teorisi içinde belirgin bir konum teşkil etmektedir. Çünkü ferman Osmanlı İmparatorluğu’nun modern devlet eksenine doğru kaydığı bir dönemin ürünüdür. Bu çalışmada modern devlet teorisi ekseninde Tanzimat Fermanı’nı hazırlayan tarihsel-sosyolojik koşullar, Tanzimat Fermanı ile değişen toplumsal ve politik yapı ve Tanzimat’ın Osmanlı toplumsal ve politik ortamında yarattığı etkiler mercek altına alınmıştır.

The Tanzimat Edict (Imperial Edict of Reorganisation) is a turning point in the history of the Ottoman Empire. It is considered to be the first official step of the attempts to become a modern state. A formal process was initiated with this edict and, within this context, the empire started to change the imperial structures and institutions and devoted considerable efforts to create a Western-style organisation. On the other hand, turning towards the West with the declaration of the edict, the Ottoman Empire ultimately found itself in a structural and cultural dilemma. It can be stated that actions for modernisation within the Empire were not a grassroots internal dynamic; rather, they were results of the insistence of the Sultan along with the pressure and encouragement by external dynamics. Developments in Western societies proved fatal for the traditional state with a chain of industrial, political and philosophical revolutions. Afterwards, replacing the traditional state, the concept and practice of the “modern state” were imitated by many other states including the Ottoman Empire. In this respect, with the dynamics of modernisation, traditional values acting as the sources of legitimacy in the traditional state were supplanted by modern ones. God is no longer the source of legitimacy; subjects have been replaced by citizens and law has been the cornerstone of the modern state. Mahmud II laid the social and structural foundations of the Tanzimat Edict, but the edict itself was declared during the reign of Abdülmecit I. The edict occupies a significant position within the theory of the modern state because it is a product of a period in which the Ottoman Empire shifted towards the axis of a modern state. The present study examines the historical and sociological conditions setting the scene for the Tanzimat Edict, the social and political structure altered by the edict and the impacts on the social and political context of the Empire.