ŞÂNE (TARAK) REDİFLİ GAZELLER

Divan şiirinin zengin benzetme ve hayal dünyası içinde günlük hayatta sık kullanılan nesnelerin de önemli bir yer tuttuğu görülür. Bu nesnelerden biri de -şiirde daha çok Farsçası şâne kelimesinin tercih edildiği- taraktır. Tarak genellikle hanımların kullandığı süslenmeye yardımcı bir nesne olmasının yanı sıra biçimi (tek ya da çift ağızlı olması gibi), yapıldığı nesne (altın, gümüş, kemik vb.) ve başka çeşitli özellikleri nedeniyle benzetme unsuru olarak şiirde ele alınmıştır. Tarakla ilgili örnekler arasında beyit bütünü içinde yer verilen benzetmelerden çok tarağın (şânenin) redif kelimesi olarak kullanıldığı gazeller ilgi çekici örneklerdir. Araştırmalarımız sırasında şâne redifli Cem Sultan ve Nef‘î’ye ait iki gazele rastladık. Fakat bizce asıl bu gazellerden daha ilginç olanı, Hâlet Efendi Divançesinde karşılaştığımız “Tarak kîsesine işletilmek üzre söylenilmişdür” başlıklı üç beyitlik nazımdır. Yazımızda divan şiirinde tarağın kullanımıyla ilgili bilgileri değerlendirdikten sonra bu üç şiiri biçim ve içerik açısından inceleyeceğiz. Bu şiirler aracılığıyla hem divan şiirinde hem de eski kültürümüzde tarağın yerini ortaya koymaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler:

Divan şiiri, şâne, tarak, redif

PDF

___

Ahmet Vefik Paşa (2000). Lehçe-i Osmânî. hzl. Recep Toparlı. An¬kara: TDK Yay.Ak, Coşkun (hzl.) (1987). Muhibbî Divanı. Ankara: KTB Yay.Akkuş, Metin (hzl.) (1993). Nef‘î Divanı. Ankara: Akçağ Yay.Derdiyok, İ. Çetin (hzl.) (2005). Hâlet Efendi Divançesi, İnceleme-Metin-Tıpkıbasım. Adana: Karahan Kitabevi.Devellioğlu, Ferit (1986). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat. 7. Baskı. Ankara: Aydın Kitabevi Yay.Ersoylu, İ. Halil (hzl.) (1989). Cem Sultan’ın Türkçe Divanı. Ankara: AKDTYK TDK Yay.Kaya, Bayram Ali (hzl.) (2017). Osman Nevres Divanı (İnceleme-Metin). İstanbul: Kesit Yayınevi.Macit, Muhsin (hzl.) (1997). Nedîm Divanı. Ankara: Akçağ Yay.Mehmed Salâhi (1322). Kâmus-ı Osmanî. C IV. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.Muallim Nâcî (2009). Lügat-ı Nâcî. hzl. Ahmet Kartal. Ankara: TDK. Yay.Önder, Mehmet (1995). Antika ve Eski Eserler Kılavuzu. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.Öztürk, Mürsel ve Derya Örs (2000). Mütercim Âsım Efendi. Burhân-ı Katı. Ankara: TDK Yay.Pala, İskender (1989). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. C 1-2. Ankara: Akçağ Yay.Pala, İskender (2003). “Meşşâta Kimdir?”. Akademik Divan Şiiri Araştırmaları. İstanbul: L&M Yay. s. 330-341.Redhouse, Sir James W. (1996). A Turkish And English Lexicon. New Edition. Librairie Du Liban. Beirut. Sefercioğlu, M. Nejat (2004). “Divan Şiirinde Tarak ve Ayna”. Saç Kitabı. ed. Emine Gürsoy Naskali. İstanbul: Kitabevi Yay. s. 203-239.Steingass, F. (1975). A Comprehensive Persian-English Dictionary. New Rep¬rint. Printed in Lebanon.Şemsettin Sâmi (2010). Kâmûs-ı Türkî. hzl. Paşa Yavuzarslan. Ankara: TDK Yay.Tarlan, Ali Nihat (hzl.) (1992). Necâtî Beg Divanı. Ankara: Akçağ Yay.Tulum, Mertol ve M. Ali Tanyeri (hzl.) (1977). Nev‘î Divanı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.Yekbaş, Hakan (hzl.) (2010). Sehî Bey Divânı. İstanbul: Kitabevi Yay.Ziyâ Şükûn (1984). Farsça-Türkçe Lûgat, Gencine-i Güftâr, Ferheng-i Ziya. C 2. İstanbul: MEB Yay.