MİZAH-İKTİDAR İLİŞKİSİ ÜZERİNE TARİHSEL BİR DEĞERLENDİRME DENEMESİ (SELÇUKLU KAYNAKLARINDAN HAREKETLE)

Gülme ve mizah ile siyaset, aynı toplumsal zihniyet dünyasının bereketli bahçesinde, aynı tarihsel kök ve kültür özelliklerinden beslenerek doğmuştur. Gülme ve mizah, her ne kadar ilmî açıdan ciddî bir çalışma sahasına karşılık gelse de, doğası itibarıyla siyasetin ağırbaşlı tınısını çağrıştırmaz. Bu karşıtlığa rağmen gülme ve mizah ile siyasetin belirli bir toplumda idrak ettiği tarihsel seyir ve bunun sonucunda ulaştığı genel kabul görür hal, söz konusu toplum için ortaktır ve bu ortaklık değişen şartlarda ortaya çıkacak gelişim ve farklılaşmalar için de aynı kalacaktır. Başka bir ifadeyle, toplumsal bir olgu olarak gülme ve mizah ile siyaset, toplumların tarihsel sürekliliğinden beslenerek oluşur, evrilir, gelişir ve değişirler. Bu bakımdan mizah, toplumsal tarihin de konusudur. Toplumu etkileyen her türden olay, mizahın malzemesidir. Belirli bir kültürün toplumsal analizini yapmak için veri sağlamada mizahı malzeme olarak kullanılan sosyal tarih, önemli miktarda veriyi taşıma kapasitesine sahiptir (Eker 2014:43). Değişen toplum düzeni ve dünya görüşüyle beraber mizah da değişir ve eski devirlere ait komik olaylar, yeni devirde artık mizahî olmaktan çıkabilir (Usta 2009:49). Bu çalışma, mizah teorileri ışığında Selçuklu devri kaynaklarından seçilen örnekler çerçevesinde, tarihsel süreçte mizah-siyaset ilişkisine dair bir tespit denemesidir. Bu bağlamda coğrafya ve siyasal yapı ayrımına gidilmeden Selçuklu kaynaklarından, mevcut mizah teorilerini örnekleyen anekdotlar veri olarak kullanılmıştır. Böylelikle, gerçekliğin tasarlanması ve sunulmasında kolektif algının bir dışa vurumu olarak mizah-iktidar ilişkisinin Ortaçağ kaynaklarındaki yansımasının tespiti hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Mizah, iktidar, Selçuklu, mizah teorileri

PDF

___

Ali el-Hüseynî (1943). Ahbâr üd-Devlet is-Selçukiyye, çev. Necati Lügal, Ankara: TTK.Argüello, Catalina, Guillermo B. Willis, Hugo Carretero-Dios (2012). “The effects of social power and disparagement humor on the evaluations of subordinates”, Revista de Psicología Social 27(3): 323-337. Bayraktar, Levent (2015). “Henri Bergson ve Türk Düşüncesi Üzerine”, Bergson’dan Mustafa Şekip’e Gülme. ed. Levent Bayraktar, Zeynep Tek. Ankara: Aktif Düşünce Yayıncılık. Bündarî (1999) Zübdetü’n-Nusra ve nuhbetü’l-‘usra, çev. Kıvameddin Burslan, Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi, Ankara: TTK.Crone, Patricia (2007). Ortaçağ İslâm Dünyasında Siyasî Düşünce, çev. Hakan Köni, I. Baskı, İstanbul: Kapı Yayınları. 591-595.Duverger Maurice (1982), Siyaset Sosyolojisi, Siyasal Bilimin Öğeleri, çev.: Şirin Tekeli, 2. Baskı, İstanbul: Varlık Yayınları.Eker, Gülin Öğüt(2014). İnsan Kültür Mizah, Eğlence Endüstrisinde Tüketim Nesnesi Olarak Mizah. 2. Baskı, Ankara: Grafiker Yayınları.Escarpit, Robert (2016). Mizah. çev. Mehmet Yalçın. Ankara: İmge Yayınevi.Feneglia, V.E, F. Georgeon (2007). Doğu’da Mizah. çev. A. Berktay. İstanbul: YKY.Freud, Sigmund (1996) Espri Sanatı, Çev. Erdoğan Alkan, Toplumsal Dönüşüm Yayınları, İstanbul, s. 199-200.Heller, A (2005). The Immmortal Comedy: The Comic Phenomenon in Art, Literature and Life. Lanhem: Lexington Books.Isıyel, T (2012). Kahkaha Kimden Yana. Psikeart, 22: 123.İbn Bibi (1996). El Evamirü’l Ala’iye fi’l Umuri’l Alaiye (Selçukname), C. I, çev. Mürsel Öztürk, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. İkbal, Muhammed(1999), “Naşirin Önsözü”, Ravendî, Râhat-üs-Sudûr ve âyet-üs-Sürûr, C. I, Çev. Ahmed Ateş, Ankara: TTK.Kerîmüddin Mahmud-i Aksarayî (2000). Müsâmeretü’l-Ahbâr, çev. Mürsel Öztürk, Ankara: TTK.Kuipers, Giselinde (2016). “Mizahın Sosyolojisi”, Medya ve Mizah. ed. Huriye Kuruoğlu - Mikail Boz. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık. 47-78.Lapidus, Ira M. (1996). “State and Religion in Islamic Societies,” Past&Present, 151: 3-27.Mikes, George (1976). “The Importance of not Being Earnest”, The Unesco Courier, April 1976: 5-8.Morreal, John, Gülmeyi Ciddiye Almak, çev: Kubilay Aysevener, Şenay Soyer, İris Yayınevi O'Quin, Karen Joel Aronoff (1981). “Humor as a Technique of Social Influence”. Social Psychology Quarterly, Vol. 44 ( 4): 349-357.Özkan, Devrim (2016). “Dionysos Örneğinde Taşkınlık: Katarsis ve Mizah”. Medya ve Mizah. ed. HuriyeKuruoğlu-Mikail Boz. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.31-44.Özaydın, Abdülkerim (1992). “Bündârî”, TDVİA, C. 6. 490. Powell, Chris (1977). “Humour as a Form of Social Control: A Deviance Approach”, It’s a Funny Thing: Humour. ed. Antony J. Chapman, Hugh C. Foot, Welsh Branch British Psychological Society, Pergamon Press, Oxford, New York, Toronto: Pergamon Press. 53-55.Ravendî (1999). Râhat-üs-Sudûr ve âyet-üs-Sürûr, C. I, çev. Ahmed Ateş, Ankara: TTK.157.Rosenthal, Franz (1997). Erken İslâm’da Mizah, çev. Ahmet Arslan, İstanbul: İris Yayınevi.Scheff, Thomas (1980). Catharsis in Healing, Ritual and Drama. Berkeley: University of California Press. Schutz, Charles E (1977). “The Psycho-Logic of Political Humour”. It’s a Funny Thing: Humour. ed. Antony J. Chapman, Hugh C. Foot, Welsh Branch British Psychological Society, Oxford, New York, Toronto: Pergamon Press. 65-69. Scruton, Roger, Peter Jones (1982) “Laughter”, Proceedings of the Aristotelian Society, Supplementary Volumes, 56: 197-228.Speier, Hans (1998). “Wit and Politics: An Essay on Laughter and Power”. American Journal of Sociology. 103(5): 1352-1401.Strayer, Joseph R. (1958) “The State and Religion: An Explatory Comparison in Different Cultures – Greece and Rome the West, Islam”, Comperative Studies in Society and History. 1: 38-43.Sütcü, Özcan Yılmaz (2016). “Komedi ve Felsefe”. Medya ve Mizah. ed. HuriyeKuruoğlu-Mikail Boz. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.3-15.Şen, Cafer (2016), “Fıkraların Psikanalitik Yapısal Dinamikleri”. Millî Folklor. 109:128-140.Tayeb El-Hibri (2004) Reinterprinting Islamic Historiography. Harun al Rahsid and the Narrative of the ‘Abbasid Caliphate. Cambridge: Cambridge University Press. Trahair, L (2007). The Comedy of Philosophy. New York: State University of New York Press.Toktaş, Fatih (2016). “İslam’da Mizah”. Medya ve Mizah. ed. Huriye Kuruoğlu-Mikail Boz. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.123-136.Turan, Osman (2012). “Türkler ve İslâmiyet”, Selçuklular ve İslâmiyet, İstanbul: Ötüken Yayınları. 15-45. Usta, Çiğdem (2009). Mizah Dilinin Gizemi, 2. Baskı, Ankara: Akçağ Yayınları. Yağcı, Özcan (2016). “Mizaha Tutunmak”, Medya ve Mizah. ed. HuriyeKuruoğlu-Mikail Boz. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.17-29.Zijderveld, Anton (1982). Reality in Looking-glass: Rationality through an Analysis of traditionaly Folly. London.