BANU ÇİÇEK'TEN GÜLCEMAL'E ALP KADIN TİPİNİN İZLERİ

Türkçenin en değerli yazılı metinlerinden birisi olan ve on beşinci yüzyılın ortalarında tespit edilen Dede Korkut Kitabı'nın içeriğindeki anlatılar tüm yönleriyle dönemi ve bu dönemin sosyo-kültürel yapısını kavrayabilmek için oldukça elverişlidirler. Anlatılarda karşılaştığımız tipler de bu yüzden dikkat çekicidir. Türklerin yüzyıllar boyunca ürettikleri yazılı ve sözlü anlatılarında sıkça karşımıza çıkan alp tipine Dede Korkut Kitabı'nda da rastlarız. Anlatılarda yer alan Banu Çiçek adlı karakter de Dede Korkut Kitabı'ndaki alp tipi kadının belirgin bir örneğidir. Erken modernleşme döneminde toplumuna öncülük eden bir fikir adamı olan İsmail Gaspıralı'nın 1800'lerin sonunda kaleme aldığı Arslan Kız adlı hikâyesindeki Gülcemal de alp tipi kadının izlerini taşıyan bir karakter olarak karşımıza çıkar. Milletin asırlarca ortak bir kültürün, belleğin ve değerlerin etrafında toplandığının göstergelerinden birisi de birbirinin izini takip eden ve benzer özellikleri tekrarlayan bu tiplerdir. Bu çalışmada iki farklı dönemde üretilmiş iki ayrı metnin -"Kam Pürenün Oğlı Bamsı Beyrek Boyı" ve "Arslan Kız"- kadın karakterleri eksene alınarak ana hatlarıyla Türk kültüründeki alp kadın tipinin izleri tespit edilmiştir ve karşılaştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Dede Korkut Kitabı, Banu Çiçek, İsmail Gaspıralı, Arslan Kız

PDF

___

AÇA, Mehmet (2000). "Türk Destancılık Geleneğine Bütüncül Yaklaşabilme ve Alp Kavramı Üzerine Bazı Yeni Yaklaşım Denemeleri" Milli Folklor. S.48. s.5-17
AKYÜZ, Çiğdem (2010). "Manas Destanı'nda Alp Kadın Tipi". Mukaddime. S.1. s. 169-180.
ASSMAN, Jan (2015). Kültürel Bellek: Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik. (Çev. Ayşe Tekin), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
ERGİN, Muharrem (2011). Dede Korkut Kitabı. Ankara: TDK Yayınları
GASPIRALI, İsmail (2014). Seçilmiş Eserleri-1: Roman ve Hikayeleri. hzl. Yavuz Akpınar. İstanbul: Ötüken Neşriyat
İNAN, Abdülkadir (1992). Manas Destanı, İstanbul: MEB Yayınevi.
KAPLAN, Mehmet (1991). Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar-3: Tip Tahlilleri. İstanbul: Dergah Yayınları
KAPLAN, Mehmet (2002). “Dede Korkut Kitabında Kadın”, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar-1, İstanbul: Dergah Yayınları.
KOÇ, Yasemin (2015). İsmail Gaspıralı'nın Eserlerinde Kadın Tipleri Bağlamında Annelik Rolleri. Gazi Üniversitesi 3. Genç Akademisyenler Sempozyumu Bildiri Kitabı. Ankara. s. 511-529.
KOÇ, Yasemin (2016). "Toplumsal Cinsiyet Rollerini Ters Yüz Eden Metinler Olarak "Kadınlar Ülkesi" ve "Tersine Dünya" Üzerinden Türk Dünyasında Kadın Algısını Okumak", Türk Dünyasında Kadın Algısı, CBÜ Atatürk İlke ve İnkılapları Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, C. 2, s. 569-576.
KOÇAK, Kürşat (2012). "Bozkır Kültüründe Alp Karakterinin Ortaya Çıkışındaki Türk Geleneklerinin Etkisi", NEÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 1, s.125-135.
KÖPRÜLÜ, Fuad (1978). "Alp", İslam Ansiklopedisi, C. 1, Milli Eğitim Yayınları, İstanbul. s.379-384.
SAÇKESEN, Ahmet (2007). "Er Tabıldı Destanında Kadın Tipler", Turkish Studies, Volume 2/3, s. 489-495.
SEVER, Mustafa (2011). "Köroğlu Destanı'nda Kahraman ve Karşı Kahraman Tipleri". Akademik Bakış. S. 8. s. 8-12.
ŞAHİN, Halil İbrahim (2012), "Türk Destanlarındaki Aile Algısı Üzerine Bir Değerlendirme", Karadeniz Araştırmaları, S. 33, s. 117-138.