Osmanlı düşüncesinde irade hürriyeti ve müstakimzade süleyman efendi'nin irade-i cüz'iyye risalesi

Osmanlı zihin dünyasının insan-Allah arasında kurduğu ilişki ve bu ilişkinin mahiyeti daha çok irade, kazâ ve kader risalelerinde ifadesini bulur. Bu risalelerden biri olan Müstakimzâde Sa'deddin Süleyman Efendi'nin irade-i cüz'iyye ile ilgili risalesi, çok yönlü bir Osmanlı âliminin kaleminden çıkmıştır. Osmanlı itikat anlayışının izini sürmek adına kıymetli katkılar içeren bu risalenin çevriyazısını yayınlayacağız. Bu çevriyazıdan hareketle Müstakimzâde'nin bu eseri kaleme alma gayesi ve bu çerçevedeki beklentileri Osmanlı düşüncesinde irade anlayışının yerini tayin etme adına önemlidir. Müstakimzâde'nin kelâm-tasav-vuf arasındaki farklılıkları aşan bir anlayışla irade-i cüz'iyye risalesinde konuya tasavvufî bir çerçeve çizmesi önemli bir teşebbüs olarak karşımıza çıkmaktadır. Disiplinler arası bir çabanın mevcut anlayış ve gelecek tasavvuru üzerinde durulacaktır.

The freedom of will in the ottoman thought and risala of mustakimzade Süleyman efendi about irada-l juziyya

The relationship, between Allah and human, that formed by Ottoman mind and the characteristics of this relationship generally is defined in risala's about irada (will), qada and qadar (decree and destiny). Mustakimzade Sadeddin Süleyman Efendi's risala about irada-i juz'iyya has been written by an Ottoman scholar of many parts. We will publish a transcript of this study that contains precious contributions to understand Ottoman belief understanding. Through this transcript it can be said that the aim of Mustakimzade when writing this study and his expectations from this, are important for understanding the position of Ottoman irada understanding. Despite differences between kalam and tasawwuf, the effort of Mustakimzade in order to draw a mystical framework for this subject is an significant attempt. It will be emphasized the current understanding and future imagination of an interdisciplinary effort in this article.

PDF

___

Abdullatif Harpûtî, Tenkihü'l-KelâmfiAkâid-i Ehl-'ı İslam, İstanbul: Necm-i İstikbal Matbaası 1330.
Ahmed Cevdet Paşa, Târih-i Cevdet, Tertib-i cedid, 2. b. İstanbul: Matbaa-i Osmaniye, 1309.
Altun, Hilmi Kemal, Osmanlı Müelliflerince Yazılan Kazâ- Kader Risaleleri ve Taşköpriza-de'nin "Risale F'ı'l- Kazâ ve'l- Kader" Adlı Eseri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi SBE, İstanbul, 2010.
Asım Efendi, Risâle-i İrâde-i Ciiz'iyye, İstanbul: Darü't-Tıbaati'l-Ma'mure, 1285.
Bektaş, İhsan, Esîrîzâde Abdiilbâki Efendi ve İrâde-i Cüz'iyye Risâlesi, Yüksek Lisans, Marmara Üniversitesi SBE, 2006.
Bursalı Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri, London: Gregg International Publishers, 1,1971.
Cüveynî, Kitâbu l-irşâd, thk. EsadTemim, Beyrut: Müessesetü'l-Kütübi's-Sekafiye, 1985.
Ebü'l-Muîn en-Nesefî, Tabsıratü'l-Edille, thk. Hüseyin A tay, Ankara, II, 2004.
Emin Efendi, Menâkıb-1 Kethüdâzâde el-Hac Mehmed Arif, Emin Efendi, y.y.,1305
Hüseyin Vassaf, Sefîne-i Evliyâ, hazırlayanlar M. Akkuş, A.Yılmaz, İstanbul: Kitabevi, 2006.
el-Hanefî, Ebû Muhammed Osmân b. Abdullah b. Hasan el-Irakî, Kitâbu'l-Firaki'l-Müfterika beyne Ehli'z-Zeyği ve'z-Zendeka, thk. Yaşar Kutluay, Ankara, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay. 1961.
İbnülemin Mahmud Kemâl, "Müstakimzâde Süleyman Sa'deddin Efendi", Tuhfe-i Hattâtîn içinde, Ankara: Türk Tarih Encümeni, 1928.
Kara, İsmail, İlim Bilmez Tarih Hatırlamaz: Şerh ve Haşiye Meselesine Dair Birkaç Not, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2011.
Konuk,Ahmed Avni,Mesnevî-iŞerîf Şerhi,yay. haz. S. Eraydın, M.Tahralı,İstanbul: Gelenek Yayıncılık, 2004.
Mehmet Ali Aynî, Türk Ahlâkçıları, hz. İsmail Kara, İstanbul: Kitabevi, 1992.
Müstakimzade Süleyman Sa'deddin Efendi, Tuhfe-i Hattâtîn, haz. İbnülemin Mahmud Kemâl, Ankara: Türk Tarih Encümeni, 1928.
Müstakimzâde, Fıkh-ı Ekber Tercümesi, Dersaâdet: İkdam Matbaası, 1314.
Öçal, Şamil "Osmanlı Kelâmcıları Eş'ârî miydi? -Muhammed Akkirmânî'nin İnsan Hürriyeti Anlayışı", Dinî Araştırmalar, 1999, cilt: II, sayı: 5, s. 225-255.
Özdinç, Rıdvan, Son Dönem Osmanlı Düşüncesinde İrade Hürriyeti (1908-1918), Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi SBE, İstanbul, 2010.
Özfırat, Bayram, Tokatlı İshâk Efendi'nin Nazmu'l-ulûm, Nazmu'l-le'âlî ve Manzûme-'ı Key-dânî Adlı Mesnevileri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi SBE, Konya, 2006.
Saçaklızâde Muhammed b. Ebu Bekir el-Maraşî, R'ısaletü İrâdeti'l-Cüz'iyye, Marmara İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi, Yazmalar, no: 306.
Serbestzade Ahmed Hamdi, İl m-i Kelâmdan Akâid-i Adudiyye Şerhi Celal Tercümesi, Celaled-din Devvânî, Trabzon: Serasi Mâtbaası, 1311.
Seyyid Şerif Cürcânî, Şerhu'l-mevâkıf, II, 1292.
Soysal, Mehmet Fatih, Osmanlı Müelliflerinden Ahmed Asım Efendi'nin İrade-i Cüz'iyye Risalesi ve Probleme Yaklaşımı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi SBE, 2003.
Şeker, Fatih M., "Türk Müslümanlığı Fikriyâtı ve Mâtürîdî Algısının Dönüşümü", MÜİFD, 38 (2010/1), 47-80.
Şeker, Fatih M.,İslâmlaşma Sürecinde Türklerin İslâm Tasavvuru, Ankara Türkiye Diyanet Vakfı Yay.2011.
Teftazanî, Şerhu'l-akâid, İstanbul: Hacı Mahmud Efendi Matbaası, 1294.
Teftazanî, Şerhu'l-makâsıd, thk. Abdurrahman Umeyre, Beyrut: Âlemü'l-Kütüb, IV, 1989.
Tokatlı İhsan Efendi, Nazmu'l-Le'âlî, Bayram Özfırat, Tokatlı İshâk Efendi'nin Nazmu'l- Ulûm, Nazmu'l-Le'âlî ve Manzûme-i Keydânî Adlı Mesnevileri içinde.
Yılmaz, Ahmet, "Müstakimzâde Süleyman Sâdeddin", Dİ A, XXXII/113-5.
Yılmaz, Ahmet, Müstakimzâde Süleyman Sadeddin: Hayatı, Eserleri ve Mecelletü'n-Nisâb'ı, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi SBE, Ankara, 1991.