Müteahhir dönem mantık düşüncesinde tanımın birliği sorunu: Molla Hüsrev'in nakdu'l-efkar fi reddi'l-enzar'ı bağlamında bir tahlil

Tanımın parçalarını teşkil eden cins ve fasıl arasındaki ilişkinin mahiyetiyle ilgili herhangi bir tutum, tanım-tanımlanan ilişkisi temelinde madde-suret ilişkisinin mahiyetiyle ilgili tutumları da belirler. Benzer şekilde bileşik cevherin parçalan olan madde-suret ilişkisine dair yaklaşımlar farklılaştığı ölçüde, cins-fasıl ilişkisine dair yaklaşımlar da farklılaşır. Örnek olarak, İbn Sina'nın tanı- | mın parçaları, birliği ve tanımlananla ilişkisi problemleri etrafında geliştirdiği düşünceler, madde-suret ilişkisiyle ilgili görüşündeki farklılaşmalar nedeniyle, Aristotelesçi ve Yeni-Eflatuncu arka plana nispetle önemli bir dönüşümün izlerini taşır. Benzer şekilde, duyulur cevherin yapısı ve meydana gelişiyle ilgili olarak İbn Sina'dan farklı düşünen bir kelamcıya ait cins ve fasıl tasavvurunun hala bütünüyle İbn Sinacı bir karakter taşıyıp taşımayacağı önemli bir sorudur. Bu tebliğde, cins-fasıl ilişkisi tasavvurunun müteahhir dönem mantığındaki süreklilik ve dönüşümleri Molla Hüsrev'in el-Muhâkemâf ı üzerinden İbn Sinacı bağlamla münasebeti etrafında tespit ve tahlil edilmeye çalışılacak; bu süreklilik ve dönüşümlerin duyulur cevher teorisiyle ilişkisi tartışılacaktır.

The problem of unity of definition in the late period of arabic logic: A reading through molla Husrev's naod al-afkar fi radd al-anzar

Connections between definition and what is defined precipitate a reciprocal relationship between the approach toward the relation between the parts of definition, or genus and differentia, and the approach toward the relation between the parts of individual composite substances, or matter and form. For instance, Avicenna's innovative theory on the generation and structure of sensible substance carries profound importance in comparison with his theory of definition. In this regard, when compared to Aristotelian and Neo-Platonic framework, Avicenna's reconsideration of the definition's parts, its unity and relation with what is defined help us to further elaborate on significant transformations in the formulation of his theory. This paper examines the relationship between genus and differentia by focusing on the consequences gf the ideas about the nature of this relationship in terms of the metaphysical structure of sensible substance within the framework of Molla Husrev's discussion of the problem in al-Muhâkemât. For this purpose, the paper aims to discuss continuities and transformations in the conception of genus and differentia during the late period of Arabic Logic, and to compare them with Avicenna's theory of definition and sensible substances.

___

Alâeddîn er-Rûmî, en-Nükât ve'l-es'ile, Süleymaniye Ktp. Şehit Ali Paşa, nr. 227, vr. 17b-21a. Cüveynî, el-Kâfiye fi'l-cedel, nşr. Fevkıye Hüseyin Mahmud, Kahire: 1979.

Alâeddîn er-RûmîKitâbu't-telhîs fi usûli'l-fıkh /, nşr. Abdullah Cevlem Nibâlî, Şübbeyr Ahmed Ömerî,Beyrut: 1996.

Efdaluddîn el-Hunecî, Keşfu'l-esrâr an gavamızi'l-efkâr, thk. Khaled al-Rouayheb, Tahran: 1389.

Eichner, H., The Post-Avicennian Philosophical Tradition and Islamic Orthodoxy. Philosophical and Theological summae in Context, Habilitationsschrift, Martin-Luther-Universitat Halle-Wittenberg, 2009.

Fahreddîn Râzî, Mantıku'l-Mulahhas, thk. Ferâmurz Karamlekî, Tahran: 1381.

Frank, R. "The Structure of Created Causality According to al-Ash'arî", Studia Islamica 25 (1966): 13-75.

Frank, R. Creation and the Cosmic System, Al-Ghazâlî and Avicenna, Heidelberg: Carl Winter,1992.

Frank, R."Al-Ghâzâlî's Use of Avicenna's Philosophy", Revue des etudes islamiques 55-57 (1987-89): 271-85.

İbn Fûrek, Kitâbu'l-hudûdfı'l-usûl, thk. Muhammed Süleymânî, Beyrut: 1999.

İbn Sînâ, Mantığa Giriş, çev. Ömer Türker, Litera yay. İstanbul: 2006.

İbn Sînâ,Metafizik I, çev. Ekrem Demirli, Ömer Türker, Litera yay., İstanbul: 2004.

İbn Sînâ, Metafizik II, çev. Ekrem Demirli, Ömert Türker, Litera yay. İstanbul: 2005.

Kutbeddîn er-Râzî, "Risale Fî tahkîki'l-külliyât", thk. ve trc. Ömer Türker, İslam Düşüncesinde Tümeller Sorunu, yakında neşredilecek, içinde, ve 34-60.

Kutbeddîn er-RâzîŞerhu, Metâlii'l-envâr, Dâru't-tıbâati'l-âmire: 1277.

Marmura, M. E. "Gazâlî'nin Mantık ve Dînî Olmayan İlimlere Bakışı", çev. İbrahim Çapak, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9 (2004): 25-42.

Marmura, M. E"Ghazâlî and Demonstrative Sciences", Journal of the History of Philosophy 3, (1965): 183-204.

Marmura, M. E"Ghâzalian Causes and Intermediaries", JAOS 115 (1995): 89-100.

Molla Hüsrev, Nakdu'l-efkâr, Süleymaniye Ktp. Atıf Efendi, nr. 276, vr. 157a-158a.

Molla Sirâceddîn, Kâşifetü'ş-şübuhâti'l-Alâiyye, Süleymaniye Ktp. Kadızade, nr. 101, vr. 113a-114b.

Necmeddîn el-Kâtibî, Şerhu Keşfi'l-esrâr, Süleymaniye Ktp. Laleli, nr. 2664.

Seyyid Şerif Cürcânî, Şerhu'l-Mevâkıf, çev. Ömer Türker, Kırk Gece yay. İstanbul: 2011.

Şemsuddîn es-Semerkandî, KıstâSu'l-efkâr fî tahkiki'l-esrâr, nşr. Necmettin Pehlivan, Şemsuddîn Muhammed b. Eşref es-Semerkandî' nin Kıstâsu'l-Efkâr fî Tahkîki' l-Esrâr Adlı Eserinin Tahkiki, Tercümesi ve Değerlendirmesi, yayımlanmamış doktora tezi, Ankara Üniv. Sos. Bil. Enst. Felsefe ve Din Bil. Mantık Ana Bilim Dalı: 2010, içinde.

Türker, Ö., "Kelam İlminin Metafızikleşme Süreci", Divan, XII/23 (2007/2), s. 75-92.