MEVLÂNÂ'DA BİLGİ-AHLÂK İLİŞKİSİ* Fatma Zehra Pattabanoğlu

Aklın bilme ve eyleme dayanan teorik ve pratik ayrımı, Aristoteles'ten beri tartışılagelmektedir. Bu bağlamda teorik akıl, bilgi felsefesinin; pratik akıl da ahlâk felsefesinin temellerini teşkil etmektedir. Pratik aklın, bilginin uygulama alanı olarak düşünülmesi durumunda, bilginin davranışların yönünü belirlemedeki önemi ortaya çıkmaktadır. Böylece özellikle mutasavvıflarda bilgiyle amel etme, nefsi arındırma, ibadetlerle, zikir ve tefekkürle kişiyi olgunlaştırma, muhabbetle gönlü mutmain kılma ahlâkın belli başlı amaçlarını oluşturmaktadır.Mistisizmin önemli bir siması olan Mevlânâ, metafizik bilginin akla değil, sezgi ve keşfe dayandığını söyleyerek, bilgide yöntem olarak aşk metodunu kullanmaktadır. Dolayısıyla Mevlânâ akıl-nefs, bilgi-ahlâk ve Tanrı-insan ilişkilerinin bir sonucu olarak aşk ahlâkı diye nitelendirebileceğimiz bir anlayışı yansıtmaktadır. Bu makalede Mevlânâ'da bilginin, ahlâkı nasıl etkilediği, bilgi ve ahlâk olmaksızın aşka varmanın mümkün olup olmadığı, aşk olmaksızın bilgi ve ahlâkın, sonsuz mutluluğa götürüp götüremeyeceği Mesnevî bağlamında ele alınacaktır.

KNOWLEDGE AND ETHICS RELATIONSHIP IN MAWLANA'S WORKS

Theoretical and practical distinction of knowledge to science and act has being discussed ever since Aristotle. In this context, theoretical mind underlies epistemology and practical mind underlies philosophy of ethics. In the event that practical mind is deemed of the application area of the knowledge, the importance of the knowledge over the determination of the behaviour's direction comes out. Thus, working with the knowledge, purging the nafs, ripening the person with prayers, zhikr and meditation, making the soul satisfied with fondness build main aims of ethics, particularly according to Sufis.Mawlana, as an important figure of mysticism, uses the method of love as the knowledge method by saying that the metaphysical knowledge is not based on mind, but on intuition and exploration. Therefore, he represents an understanding that we may call love ethics as a consequence of the relationships between mindnafs, knowledge-ethics and God-human. In this article it has been discussed how mind affects ethics; whether it is possible to reach love without knowledge and ethics or whether knowledge and ethics lead on beatitude without love, according to Mawlana within the context of Masnavi.

___

Abdülhakim, Halife, "Mevlânâ Celaleddin Rûmi", İslâm Düşüncesi Tarihi, çev. Yusuf Ziya Cömert, ed. M. M. Şerif, İstanbul: İnsan Yayınları, 1991.

Açıkgenç, Alparslan, Bilgi Felsefesi, İstanbul: İnsan Yayınları, 1992.

Akarsu, Bedia, Mutluluk Ahlâkı, İstanbul: İnkılap Yayınları, 1998.

Aristoteles, Nikomakhos'a Etik, çev. Saffet Babür, Ankara: Bilgesu Yayınları, 2007.

Aydın, Mehmet S., "Ahlâk (İslâm Felsefesi)", İstanbul: DİA, 1989, c. II.

----, İslâm Felsefesi Yazıları, İstanbul: Ufuk Kitapları, 2000.

Bertrand, Alexis, Ahlâk Felsefesi, çev. Salih Zeki, sad.: Hayrani Altıntaş, Ankara: Akçağ Ya- yınları, 2001.

Cevizci, Ahmet, Felsefeye Giriş, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 2010.

----, Bilgi Felsefesi, Say Yayınları, İstanbul 2012.

Çağrıcı, Mustafa, İslâm Düşüncesinde Ahlâk, İFAV Yayınları, İstanbul 1989.

Çınar, Aliye, "Modern Zamanların Değer Arayışı: Varlık-Bilgi-Değer Birliğinin Önemi", De- ğerler Eğitimi Dergisi, c.: IV, Sayı: 11, s. 53-68, 2006.

Çilingir, Lokman, Ahlâk Felsefesine Giriş, Elis Yayınları, Ankara 2009.

Demirci, Mehmet, Mevlânâ'dan Düşünceler, İzmir: Akademi Yayınları, 1997.

Demirli, Ekrem, Sadreddin Konevi'de Bilgi ve Varlık, İstanbul: İz Yayıncılık, 2011.

Durak, Necdet, "Mevlânâ'nın Ahlâk Öğretisinde İyi ve Kötü Kavramları", S.D.Ü. Sosyal Bi- limler Enstitüsü Dergisi, S. 6, Isparta 2007.

Durusoy, Ali, İbn Sînâ Felsefesinde İnsan ve Âlemdeki Yeri, İstanbul: İFAV Yayınları, 1993.

Eraydın, Selçuk, Tasavvuf ve Tarikatlar, İstanbul: İFAV Yayınları, 1994.

Erdem, Hüsameddin, Ahlâk Felsefesi, Konya: Hü-er Yayınları, 2013.

Fârâbî, el-Medinetü'l-Fazıla, çev. Nazif Danışman, İstanbul: MEB. Yayınları, 1990.

----, Fusûlü'l-Medenî, nşr. D. M. Dunlop, Cambridge 1961.

Gazzâlî, Ebu Hamid, İhyâu Ulûmi'd-Dîn, çev. Ahmet Serdaroğlu, İstanbul: Bedir Yayınevi, 1975.

----, el-Munkızu mine'd-Dalâl, çev. Hilmi Güngör, İstanbul: MEB Yayınları, 1990.

Gölpınarlı, Abdülbâkî, "Giriş", (Mevlânâ Divan içinde, ter. Gölpınarlı), İstanbul: Milliyet Ya- yınları, 1971.

Helmınskı, Kabır, Mevlânâ Felsefesi, çev. Enver Günsel, Pegasus Yayınları, İstanbul 2007.

İbn Sînâ, İbn Sînâ'nın Şimdiye Kadar Bilinmeyen Yeni Bir Ahlâk Risalesi, çev. Bekir Karlığa, İstanbul 1993.

----, İşaretler ve Tembihler, çev. Ali Durusoy, Ekrem Demirli, Muhittin Macit, İstanbul: Li- tera Yayıncılık, 2005.

Kalın, İbrahim, Akıl ve Erdem, İstanbul: Küre Yayınları, 2013.

Kindî, Felsefi Risâleler, çev. Mahmut Kaya, İstanbul: İz Yayıncılık, 1994.

Kutluer, İlhan, "(Felsefede Aşk)", İstanbul: DİA, c. IV, 1991.

Mevlânâ Celâleddîn Rûmî, Mesnevi, çev. Veled İzbudak, c. I-VI, İstanbul: MEB Yayınları, 1988.

----, Fîhi mâ Fih, çev. Meliha Ülker Anbarcıoğlu, İstanbul: MEB Yayınları, 1990.

----, Dîvân-ı Kebîr, haz. Abdülbâkî Gölpınarlı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1992.

----, Mesnevî-i Şerîf, çev. Süleyman Nahîfî, sad. Âmil Çelebioğlu, İstanbul: Timaş Yayınları, 2007.

----, Mesnevi, çev. ve şerh Tahiru'l-Mesnevi, İstanbul: Şamil Yayınları, ts.

Nicholson, R. A., Mevlâna Celâleddin Rûmî, çev. Ayten Lermioğlu, İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser, 1973.

Öngören, Reşat, "Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî", İstanbul: DİA, c. XXIX, TDV Yayınları, 2004.

Özcan, Hanifi, Epistemolojik Açıdan İman, İstanbul: İFAV Yayınları, 1992.

Özdüzen, Halit, Aşk Yolcusu, Mevlânâ ve Meslevilik, İstanbul: Ötüken Yayınları, 2006.

Özlem, Doğan, Etik Ahlâk Felsefesi, İstanbul: Say Yayınları, 2010.

Platon, Devlet, çev. Sabahattin Eyüboğlu, İstanbul: Remzi Kitabevi, 1992.

Reis, Bedriye, Gazzâlî'de Ahlâk-Marifet İlişkisi, Bursa: Emin Yayınları, 2011.

Schimmel, A., Tanrının Yeryüzündeki İşaretleri, çev. E. Demirli, İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2004.

Tahiru'l-Mevlevi, "Giriş", (Mesnevi içinde), İstanbul: Şamil Yayınları, ts.

Taylan, Necip, "Bilgi", İslâm Ansiklopedisi, c. VI, İstanbul: TDV Yayınları, 1992.

Turhan, Kasım, Bir Ahlâk Problemi Olarak Kelâm ve Felsefe Açısından İnsan Fiilleri, M.Ü. İstanbul: İFAV Yayınları, 1996.

Uludağ, Süleyman, "Aşk", İslâm Ansiklopedisi, c. IV, İstanbul: TDV Yayınları, 1991.

Uzun, Mustafa, "Aşk-Edebiyat, Kültür ve Sanat", İstanbul: İslâm Ansiklopedisi, c. IV, TDV Yayınları, 1991.

Ülken, Hilmi Ziya, Aşk Ahlâkı, İstanbul: Anıl Yayınları, 1959.

----, Ahlâk, İstanbul: Ülken Yayınları, 2001.

----, Türk Tefekkür Tarihi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2011.

Versenyi, Laszlo, Sokrates ve İnsan Sevgisi, çev. Ahmet Cevizli, İstanbul: Gündoğan Yayın- ları, 2010.

Yakıt, İsmail, Batı Düşüncesi ve Mevlâna, İstanbul: Ötüken Yayınları, 1993.

Yeniterzi, Emine, Mevlânâ Celâleddin Rûmi, Ankara: TDV Yayınları, 1995.

Yılmaz, H. Kamil, Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar, İstanbul: Ensar Neşriyat, 1994.