Bu çalışmanın amacı, birçok yönüyle İslâm felsefesinde ele alınan insanın maddî yapısını felsefe-tıp ilişkisi bağlamında incelemektir. İnsanın varlığı, nefs-beden ilişkisi ve nefs teorisi bağlamında incelenmiş, maddî yapısını ise tıp biliminde araştırılmıştır. İslâm bilim ve felsefesinde tıp ile ilgili kaleme alınan fî Menâfiîlazâ gibi eserlerde insan organizması, organlarının yapısı ve mükemmel dengesi ele alınmıştır. İbn Sînâ (ö. 1037), insan organizmasında mükemmel bir dengenin olduğunu söyler. O,Risâle fî Menâfiîl-azâ adlı eserinde insan organizmasını oluşturan dört unsur, dört hılt ve dört mizâç hakkında kısaca bilgi vermekte, insan vücudunun temeli sayılan kemik, kas ve eklemler üzerinde durmakta, daha sonra ise beyin, beyin sinirleri ve diğer organların beyinle olan ilişkisini, kalp, damarlar, duyu organları gibi organların yapısını, özelliklerini ve onların mükemmel uyumunu anlatmaktadır.
The purpose of this study is to analyze material structure of human that is considered a matter in many its bearings in Islamic philosophy, in the relationship between medicine and philosophy. While its existence is examined in the context of relationship of soul-body and the theory of the soul, its material structure is investigated in the medical science. The human organism, organ structure and its excellent balance are discussed in same works, such as fî Menâfiîl-azâ which is written in terms of medicine in Islamic science and philosophy. Ibn Sînâ (d. 1037) says there is a perfect balance in human organism. He gives an overview of the four elements, four humours, and four temperaments that make up the human organism, emphasizes bones, muscles and joint sthat are considered the basis of human body, describes brain, brain nerves, the relationship between brain and other organs, the structure of organs such as heart, blood, vessels, sensary organs, their features and the perfect harmony between them in his work called Risâle fî Menâfiîl-azâ.
___
Ağırakça, Ahmet, İslâm Tıp Tarihi : (Başlangıçtan VII./XIII. Yüzyıla Kadar) , İstanbul: Nobel Tıp Kitapevleri, 2004.
Durusoy, Ali, İbn Sînâ Felsefesinde İnsan ve Âlemdeki Yeri , İstanbul: MÜ. İFAV Yayınları, 2008.
Aristoteles, Eczâül-hayevân , çev. Yûhannâ b. Batrîk, nşr. Abdurrahman Bedevî, Kuveyt: Vekâletül-Metbûât, 1978.
Aristotle, Parts of Animal s, nşr. ve İngilizceye çev. A. L. Peck, Londra: Harward University Press, 1998.
Lacy Oleary, Canon de, The Influence of Galen on Arabic Philosophy, Galen in the Arabic Philosophical Tradition içinde, ed. Fuat Sezgin, Frankfurt: 2000, ss. 77-82.
Gutas, Dimitri, İbn Sînâ Devrinde Tıp Teorisi ve Bilimsel Metot, çev. M. Cüneyt Kaya, İbn Sînânın Mirası içinde, b. bs., İstanbul: Klasik Yayınları, 2010, ss. 229-245.
Ebû-l-Hasen el-Eşarî, Makâlâtül-İslâmiyyîn ve İhtilaful-Musallîn, İlk Dönem İslâm Mez - hepleri, çev. Mehmet Dalkılıç-Ömer Aydın, İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2005.
Ormsby, Eric L., İslâm Düşüncesinde İlahî Adaler Sorunu (Teodise) , çev. Metin Özdemir, Ankara: Kitabiyat, 2001.
Kahya, Esin, el-Kanûn fit-Tıbb, DİA , XXIV, İstanbul 2001, s. 331.
Kahya, Esin,İbn Sînânın Anatomi Çalışmaları, II. Türk Tıp Tarihi Kongresi İstanbul 20-21 Eylül 1990
Kahya, Esin, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1999, ss. 225-237.
Kahya, Esin,İbnüNefîs, DİA , XXI, İstanbul 2000, ss. 173-176.
Fârâbî, Risâletün-lil-Fârâbî fir-Redd alâ Câlînûs fîmâ Nâkızu fîhi Aristûtâlîs liazâil-in - sân, Resâilu Felsefiyye lil-Kindî vel-Fârâbî ve İbn Bâcce ve İbn Adiyy içinde, nşr. Abdur - rahman Bedevî, Beyrut, Lübnan: Darul-Endelus, 1983.
Fârâbî,Din Üstüne , çev. Yaşar Aydınlı, Bursa: Arasta Yayınları, 2002.
Fârâbî,el-İbâne an garazi Aristûtâlîs fî Kitabi mâ badet-tabîa, el-Mecmû içinde, Mısır: 1907, ss. 40-44.
Fârâbî,İhsâul-ulûm , nşr. Osman Muhammed Emin, Kahire: Mektebetül-Hanci, 1931.
Fârâbî,Kitâbu Arâu ehlil-medînetil-fâzılâ, nşr. Albir Nasri Nadir, Beyrut: Dârul-meşrik, 1986.
Fârâbî, Kitâbül-mille , nşr. Muhsin Mehdî, Beyrut: Dârul-Meşrik, 1968.
Galen, Kitâbül-Ahlâkı li-Câlînûs, Galen in the Arabic Philosophical Tradition içinde, nşr. Fuat Sezgin, Frankfurt 2000, ss. 83-133.
Galen,On the Usefulness of the Parts of the Body , I-II, İngilizceye çev. Margaret Tallmadge May, New York: Cornell University Press, 1968.
Gazzâlî, el-Maksadul-esnâ fî şerhi Esmâillâhil-hüsnâ, thk. Fadlou A. Shehadi, Beyrut 1971.
Gazzâlî,İhyâu ulûmid-din , IV, Dârül-Mârife, Beyrut 1983.
Ortuğ, Gürsel, İbn Sînânın Menâfîîl-Azâ İsimli Risâlesi Üzerine Bir Çalışma, Uluslararası İbn Türk, Hârezmî, Fârâbî, Beyrûnî ve İbn Sînâ Sempozyumu Bildirileri , Ankara 9-12 Eylül 1985, ss. 377-382.
Yenen, Halide, İbn Sînâda İlimler Tasnifi ve Risâle fî Aksâm el-Hikme, Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları Dergisi , 14, 2008, ss. 59-95.
Huneyn b. İshak, Risâle Huneyn b. İshâk ile Ali bin Yahya fî zikri mâ türceme min kütübi Câlînûs biılmihî ve bazı mâ lem yütercem, Islamic Medicine , (Galen in the Arabic Tradition) içinde, ed. Fuat Sezgin, vol. XVIII, 1996, ss. 206-258.
Huneyn b. İshak,el-Mesâilü fit-tıb li-müteallimîn , nşr. Ebû Reyyân Muhammed Alî-Muhammed Mürsî Arab, (Kahire: Dârul-Câmiâtil-Mısriyye, 1978).
İbn Cülcül, Tabakâtül-etibbâ vel-hükemâ , nşr. Fuad Seyyid, Beyrut: Müessesetür-Risâle, 1985.
İbn Ebî Useybia, Uyûnul-enba fî Tabakatil-etıbba, nşr. Nizar Rıza, (Beyrut: Dârul-Mektebetil-Hayat (ts). İbn Haldun, Mukaddime , II, haz. Süleyman Uludağ, (İstanbul: Dergah Yayınları, 2011).
İbn Hindû,The Key to Medicine and a Guide for Students, İng. çev. Aida Tibi, Garnet Publishing, 2011.
İbn Sînâ, el-Adhaviyye fil-Meâd,Felsefe ve Ölüm Ötesi içinde, nşr. ve çev. Mahmut Kaya,İstanbul: Klasik Yayınları, 2011, ss. 1-46.
İbn Sinâ,el-İşârât vet-tenbîhât, İşaretler ve Tenbihler , nşr. ve çev. Ali Durusoy-Muhittin Macit-Ekrem Demirli, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005.
İbn Sinâ,el-Kanûn fit-Tıbb , I, nşr. İdvâr el-Kâş, Beyrut: Müessesetü İzzettin, 1993.
İbn Sinâ,el-Kanûn fit-Tıbb , çev. Esin Kahya, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2009.
İbn Sinâ,el-Mebde vel-meâd , nşr. Abdullah Nûmânî, Tahran: İntişârât-ı Müessese-i Mütâlaât-ı İslâmî-Dânişgâh-ı MacGill/Şube-i Tahran, 1363.
İbn Sinâ,eş-Şifâ: et-Tabîiyyât, el-Hayevân, nşr. Abdülhalim Muntasır-S. Zâyed-A. İsmail, Kahire: el-Heyetül-Amme lil-Kitâb, 1970.
İbn Sinâ,et-Talîkât , nşr. Abdurrahman Bedevî, Kahire: 1973.
İbn Sinâ,İkinci Analitikler , Burhan, nşr. ve çev. Ömer Türker, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2006.
İbn Sinâ,Kitâbuş-Şifâ, Metafizik, II, nşr. ve çev. Ekrem Demirli-Ömer Türker, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005.
İbn Sinâ,Kitâbuş-Şifâ/Tabîiyyât: en-Nefs , nşr. Fazlurrahman, London: University of Durham, 1959.
İbn Sinâ,Mantıkul-meşrikıyyîn , nşr. Ayetullah el-Uzmâ el-Maraşî, Kum: (h.) 1405.
İbn Sinâ,Risâle fî Aksâmil-ulûmil-akliyye, nşr. Emin Hindiyye, Tisu Resâil içinde, Mısır: Matbaatü Hindiyye, 1908, s. 104-118.
İbn Sinâ,Risâle fî Menâfiîl-azâ , Nuruosmaniye Kütüphanesi, nr. 4894, vr. 368 b-370b.
İbn Sinâ,Risâle fî Menâfiîl-azâ , Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, nr. 4851, vr. 60 b-67a.
İbn Sinâ,Risâle fî Menâfiîl-azâ , Süleymaniye Kütüphanesi, Hamidiye, nr. 1452, vr. 167 a-172b.
İbn Sinâ,Risâle fil-Hudûd,nşr. Emin Hindiyye, Tisu Resâil içinde, Mısır: Matbaatü Hindiyye, 1908, s. 72-102.
İbnül-Kıfti, İhbârululemâ bi ahbâril-hukemâ , I, nşr. Abdülmecid Diyab, Kuveyt: Mektebetü İbn Kuteybe, ts.
İbnün-Nefîs, Kitâbu Şerhu Teşrihil-kânûn, nşr. Selman Kataye, Kahire: el-Heyetül-Mısriyyetül-Amme lil-Kitâb, 1988.
İbnün-Nefîs,,Risâletül-azâ maa dirase havle İbnün-Nefîs ve menhecuhu vabiatuhu , nşr. Yusuf Zeydân, Kahire: ed-Dârul-Mısriyyetil-Lübnâniyye, 1991.
İhvân-Safâ,Resâil , I-IV, nşr. Ârif Tâmer, Beyrut: 1995.
Kutluer, İlhan, Câlînûs,DİA, VII, İstanbul 1993, s. 32-34.
Kutluer, İlhan,İslâmın Klasik Çağında Felsefe Tasavvuru , İstanbul: İz Yayıncılık, 1996.
Yakıt, İsmail, Fârâbî Galenosu Niçin Eleştirdi?, 1. Uluslararası Türk Tıp Tarihi Kongresi 10. Ulusal Türk Tıp Tarihi Kongresi Bildiri Kitabı, 20-24 Mayıs 2008, C. I, İstanbul 2008, s. 11-23.
Kâtip Çelebi,Keşfüz-zunûn an esâmil-kütübi vel-fünun, C. II, nşr. Şerafettin Yaltkaya-Kilisli Rıfat Bilge, İstanbul 1943.
Kindî, Göklerin Allaha Secde ve İtaat Edişi Üzerine, Kindî Felsefî Risâleler içinde, çev. Mahmut Kaya, İstanbul: Klasik Yayınları, 2002.
Kindî,Risâle fil-İbâne an sücûdil-cirmil-aksâ, nşr. M. Abdülhâdî Ebû Rîde, Resâilül-Kindî li-felsefiyye içinde (ed. Fuat Sezgin), Frankfurt 1999.
Kustâ b. Lûkâ, fîl-Fark beynen-nefs ver-rûh, el-Felsefetül-İslâmiyye içinde, nşr. Fuad Sezgin, Mahad Târihul-ulûmil-arabiyye ve-İslâmiyye , Frankfurt 1999, s. 97-109.
Kaya, M. Cüneyt, Tabibin Felsefeye İhtiyacı Var mı? İbn Hindûya Göre Tıp-Felsefe İlişkisi, Kutadgubillig Felsefe-Bilim Araştırmaları Dergisi , Sayı 19, 2011, s. 417-430.
Kaya, M. Cüneyt,Tabipler İçin Felsefe: İbn Hindûnun Felsefe Tasavvuru ve Sözlüğü, Felsefe Arkivi , Sayı 34, İstanbul, 2011, s. 21-79.
Kaya, Mahmut,İslâm Kaynakları Işığında Aristoteles ve Felsefesi , İstanbul: Ekin Yayınları, 1983.
Tallmadge May, Margaret, Giriş,Galen, on the Usefulness of the Parts of the Body içinde, I-II, İngilizceye çev. Margaret Tallmadge May, New York: Cornell University Press, 1968.
Mert, Muhit, İnsanın Hakikati,Dini Araştırmalar , C. I, Sayı II, 1998, ss. 199-211.
Macit, Muhittin, Aristoteles ve İbn Sînâda Nefs-Beden İlişkisi Problemi ve Modern Zihin Felsefesindeki Bazı Yansımaları, MÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 26, 2004/1, ss. 59-83.
Arıcı, Mustakim, Kutbuddin Şîrâzîye Göre Tababet Sanatı ve Hekimlik Ahlâkı, Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları Dergisi, 22, 2012, s. 45-71.
Ergin, Osman,İbn Sînâ Bibliyografyası, İstanbul: Osman Yalçın Matbaası, 1956.
Şeşen, Ramazan, Câhiz,DİA, VII, İstanbul 1993, ss. 22-23.
Walzer, Richard,Galen On Jews and Christians, London: Oxford University Press, 1949.
Mehdevi, Yahya,Fihrist-i nüshaha-yı musannefat-ı İbn Sînâ, Tahran: Danişgâh-ı Tahran, 1954.
Zeydan, Yusuf, Menhucut-tahkîk, İbnün-Nefîs,Risâletül-azâ maa dirase havle İbnün-Nefîs ve menhecuhu vabiatuhu içinde, nşr. Yusuf Zeydân, Kahire: ed-Dârul-Mısriyyetil-Lübnâniyye, 1991.